اونھي ڳالھ اسرار جي

�ي ۾ ويٺو هئس ته هڪ ڇوڪراٽ، مٿو اگهاڙو، قميص جا بٽڻ کليل، پير ڌڌڙ ۾ ڀريل اچي در تي بيٺو. ٻاهر نڪري کيس هٿ ڏئي مليس ۽ ٻه ڪرسيون ڪڍي ٻاهر ٿلهي تي هوا ۾ ٿي ويٺاسون. مون سواليه نظرن سان ڏانهنس ڏٺو ته چيائين ته ”منهنجو نالو مظهر شاهه آهي، ائين توڏي هليو آيس!“ شاهه صاحب کي مڇن جي ساوڪ به ڪانه هئي. چيائين ”تو ۾ ڪو ڪم ڪونه اٿم!“ تڏهن به مون شڪ ڀرين نظرن سان کيس ڏٺو ۽ ڪجهه بيزاريءَ سان به ڇو ته اندر ڊاڪٽرياڻي آيل هئي ۽ منهنجي گهر واريءَ کي ويم جا سور هئا.

سو، شاهه صاحب ڏانهن ڌيان ڪونه ڏنم. البت شربت جو گلاس گهرائي شاهه صاحب کي پياريم. شربت پيئندي گلاس رکي شاهه صاحب اشهد آڱر کي وڪڙ ڏئي کڻي سڌو ڪيو. مون پڇيو شاهه صاحب ”اهو ڇا ڪيؤ؟“ ته اشاري سان چپ رهڻ لاءِ چيائين ته ڪجهه خفي ٿي چيومانس ته ”ٻڌاءِ اهو ڇا ڪيئي؟“ چيائين ته ”ٻار ابتو هو، سو سڌو ڪيومانس!“ اتي در جو کڙڪو ٿيو ته مان جلدي اٿي در وٽ ويس ته ڊاڪٽرياڻي منهن ڪڍي چيو ”جج صاحب مبارڪ هجئي پٽ ڄائو پر ڏاڍو ڏکيو ويم هو. ٻار اونڌو هو ۽ مان توهان کي سکر وڃڻ جو مشورو ڏيڻ واري هئس ته الائي ڪيئن اوچتو ٻار ڦري سڌو ٿي ويو ۽ گهڙيءَ ۾ ويم ٿي ويو!“ ٻاهر نڪتس ته شاهه صاحب گم هو يعني اٿي هليو ويو بنان موڪلائڻ جي. ڄڻ ته آيو ئي هو ڪنهنجي حڪم سان، اسان جي مشڪل آسان ڪرڻ.

شڪارپور ۾ آفتاب شعبان ميراڻي سان دعا سلام هئم. هو هڪ مهذب، نرم مزاج ۽ نرم گفتار وارو ڀل مانس آهي. ان سان ڳالهه ڪيم ته چيائين ته ”هائو! اهو غريب ٻار اسان جي گهر ڀرسان رهي ٿو، اڃا ننڍڙو ٻار هو گهر ۾ راند پي ڪيائين ته وٺي دانهون ڪيائين ته ’ادي کي ماري ويا!‘ سندن زمين جو ٽڪرو شڪارپور کان ٻاهر هو. ماڻهو ڀڄندا ويا ۽ وڃي ڏٺائون ته شاهه صاحب جو وڏو ڀاءُ قتل ٿيو پيو هو.“

هڪڙي ڏينهن اوچتو وري اچي وارد ٿيو. جج ڪنهن اوچتي ماڻهوءَ جو اچڻ پسند نه ڪندا آهن. منهنجي منهن جو تاثر پڙهي چيائين ته ”جمال صاحب ڪنهن ڏي ڪونه ويندو آهيان، هو ڏاڙهيءَ وارو نمازي (اشارو جسٽس عبدالرحمان شاهه ڏانهن جو به اتي جج هو) ان ڏي به اصل ڪونه وڃان پر توڏي اچان ٿو. ها توڏي اچان ٿو.“ ته مون پڇيومانس ته ”پوءِ مون ڏي ڇو ٿا اچو؟“ چي، ”تون به اڌ فقير آهين، اڌ فقير آهين!“ ائين اکرن جو ورجاءَ ڪندو هو. مون چيومانس ”ڇڏ شاهه صاحب مان ته شرابي ڪبابي، مان فقير ٻقير ڪونه آهيان!“ ته چپن تي آڱر رکي چيائين،”شُو! شُو!، ائين نه چئه اڌ فقير آهين. آهين.“ مون کڻي ماٺ ڪئي. منهنجي گهر واريءَ جو ڀاءُ انورالدين قريشي اتي ئي رينج فاريسٽ آفيسر هو. اسين سڀ ساڻس ملڻ وياسون. شاهه صاحب ڪو منهنجي گهر آيو ۽ اچي انور صاحب جي بنگلي تي نڪتو. انور، شاهه صاحب سان مذاق ڪندو ۽ طنز ڪندو آيو. شاهه صاحب به تنگ ٿي چيس ته ”اها خبر اٿئي ته توکي ڪل ڪيتريون ڀينر آهن؟“ انور چيو پنج. شاهه صاحب چيو ته ”ڇهه!“ مون به چيو ”پنج!“ انور به ضد مان چيو ته ”شاهه صاحب مون کي خبر يا توکي؟“ شاهه صاحب وري به چيو ”ڇهه ڀينر، وڃ وڃ، اٿ وڃي ماءُ کان پڇي اچ، وڃ!“ مڄاڻ انور جي والده به ڪا ڪوٽڙي مان آيل هئي ۽ ڪنهن کي خبر ڪانه هئي. انور بڙ بڙ ڪندي اٿي گهر ويو ۽ منهن ڀيلو ڪري ٻاهر نڪتو ۽ چيائين ”امان چوي ٿي ته ڇهه هيون، هڪ ننڍي ئي گذاري وئي هئي!“ آهي نه حيران ٿيڻ جهڙي ڳالهه! جا خبر ڀاءُ کي نه هئي سا شاهه صاحب کي ڪيئن پئي.

شاهه صاحب هڪ معصوم ٻار جيان هو. هڪ ڏينهن مون وٽ اندر ڪمري ۾ ويٺو هو ته نهايت معصوميت سان پڇيائين ته، ”جج صاحب اهو الائي ڇاهي. هي ڀتيون آهن نه، سي ڄڻ ته آهن ئي ڪونه. مان سڀ ڪجهه ويٺو ٿو ڏسان. اهو ڀلا ڇو؟“ مون چيو ”مونکي ڪهڙي خبر!“ چيائين. ”تون جج صاحب آهين، تون ٻڌاءِ. مونکي ته خبر ناهي!“ اهڙو معصوم ۽ صاف گو هو جو پنهنجي اڻڄاڻائي به ڪانه ٿي لڪايائين. پوءِ ته ڏاڍو مشهور ٿي ويو.

هڪ دفعي ريلوي اسٽيشن تي ويٺو هو ته وڏا واڪا ڪيائين ته ”ائڪسيڊنٽ ٿي ويو سوين ماڻهو مري ويا!“ اسٽيشن ماسٽر ۽ ٻيا بابو اچي پريشان ٿيا، سکر، ڪراچي ۽ حيدرآباد سان رابطو ڪيائون پر سڀني چيو ته ”ڪو ائڪسيڊنٽ يا حادثو ڪونه ٿيو آهي!“ سڀني چيو ته شاهه صاحب ويچارو مستانو آهي، اجايو چئي ويٺو. ڪلاڪ ڏيڍ کان پوءِ خبر آئي ته پنجاب ۾ گمبر وٽ وڏو ريلوي حادثو ٿيو آهي جنهن ۾ سوين ماڻهو مري ويا. پوءِ ته ريلوي وارا مظهر شاهه جا عقيدتمند ٿي ويا. ڇا ڏسان ته شاهه صاحب سيڪنڊ ڪلاس گاڏي ۾ ويٺو آهي. تن ڏينهين سيڪنڊ ڪلاس ۾ وڏا وڏا آفيسر ۽ وڏا ماڻهو سفر ڪندا هئا. چيومانس ته ”شاهه صاحب بلي! تنهنجا ته ٺٺ لڳا پيا آهن.“ معصوماڻي انداز ۾ کلندي چيائين ته ”هائو هائو!“ کيس انهي تبديلي جو يا ٺٺ ٺانگر جو احساس ئي ڪونه هو.

اتي شڪارپور ۾ چيف جج جسٽس قدير الدين سالياني انسپيڪشن تي آيو. سائين روشن علي شاهه جسٽس سجاد علي شاهه جو والد به ساڻس گڏ هو. چيف جج صاحب، مظهر شاهه سان ملاقات جو خواهان هو. مظهر شاهه جو اڃا ڳڀرو جوان هو تنهن کي سڏائي چيف جج صاحب ڏي موڪليوسين. ڪجهه دير کان پوءِ ڏسون ته شاهه صاحب ٻاهر نڪتو ته چيف جج صاحب، ادب ۽ نياز سان سندس پٺيان پٺيان پي هليو. ان کان پوءِ مظهر شاهه، هاءِ ڪورٽ ۾ ڪنهن به جج صاحب جي چئمبر ۾ بي ڌڙڪ هليو ويندو هو ۽ جج صاحب احترام ۾ اٿي بيهندا هئا. پڇيومانس ته ”مظهر شاهه تو جسٽس قديرالدين تي ڪهڙو ڦيڻو پڙهيو؟“ ته چيائين ته ”مونکي ڦيڻا پڙهڻ ڪونه ايندا آهن پر اهو، هو قدير الدين، وري منهنجو امتحان پيو وٺي ۽ پڇيائين ته هندوستان ۾ سندس پيءُ گهڻا سال اڳ گذاري ويو هو؟ ٻڌاءِ ته ڪهڙي بيماريءَ وگهي مئو؟ چيومانس ته ”ڪن ۾ سور پيو هوس سو مري ويو!“ چيومانس ته مظهر شاهه ”توکي ڪيئن خبر پئي ۽ ڪن جي سور سان ڪو ماڻهو مرندو آهي ڇا؟“ ته چيائين،”الائي، مونکي ڪهڙي خبر. مون ته جيڪي ڏٺو سو ٻڌايومانس!“ چئبو ته شاهه صاحب لاءِ ماضي، مستقبل ۽ حال ۾ ڪو به سنڌو نه هو. اها الائي ڪهڙي ماجرا آهي.

بقول رسول بخش پليجي ضرور ڪو انساني دماغ جو ڪرشمو هوندو. ٻيا به گهڻي ئي ننڍا وڏا واقعا مظهر شاهه جا سمجهه ۾ نٿا اچن. هڪڙو واقعو ذڪر ڪرڻ جهڙو آهي. شڪارپور جي گرميءَ ۾ ڪورٽ ۾ هڻ هڻان ڪري منجهند جو گهر اچبو هو. ٽپهريءَ جو رئڪيٽ کڻي ميل ڏيڍ پنڌ ڪري گورنمينٽ هاءِ اسڪول جي پريان ٽينس راند ڪري پگهر ۾ شل ٿي سج لٿي گهر پهچي، وهنجي سنهنجي ململ جو پهراڻ ۽ سلوار پائي کُڏ تي دلو پاڻيءَ جو کڻي وڃي گهر واري ۽ ٻارڙن سان گڏ دل وندرائيندو هئس. منهن اونداهيءَ جو آفتاب شعبان ميراڻي صاحب جو ماڻهو آيو ته وٽس دعوت تي وڃان. مون انڪار ڪري ماڻهو موٽائي ڇڏيو ۽ چيو ته ”مون ماني کائي ڇڏي آهي!“ گهڙي دير کان پوءِ ميراڻي صاحب ڪار موڪلي ته معزز مهمان ويٺا �