اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو

اَڍاٽ، ڪانڌڙا، جُهڪر ۽ خيرپور جُوسو



جيڪڏهن لاڙڪاڻي کان انڊس هاءِ وي وٺي دادوءَ طرف وڃجي ته جيپ رستي فقط ڏهن پندرهن منٽن جي پنڌ تي، (8_10 ڪلو ميٽر) روڊ جي ساڄي پاسي شاهي دڙا نظر ايندا. هيءُ جهوڪڙ يا جُهڪر جا دڙا آهن. انهن تي هڪ اسٽوپا موجود آهي، جيڪو هاڻي بنهه زبون ٿي ذري گهٽ ڊهي چڪو آهي. ايندڙ سالن ۾ پوندڙ ٻه ٽي برساتون اهي نشان به ڊاهي وينديون.

قديم آثارن جي ماهرن جو خيال آهي ته، جڏهن سنڌو تهذيب جو عروج پورو ٿيو ۽ ماڻهن مُهين جي دڙي وارو ماڳ ڇڏيو هوندو، تڏهنجُهڪر واري ماڳ تي شهر اڏيو هوندائون. هن وقت جُهڪر سم ۽ ڪلر ۾ کاڄي رهيو آهي. فقط اهي ڪجهه کڏا اڃا تائين موجود آهن جيڪي ابتدائي کوٽائيءَ دوران کوٽيا ويا هئا. جُهڪر کان لڳ ڀڳ 8_ ڪلو ميٽر، اڃا ڏکڻ ۾، ڳوٺ خيرپور جوسو آهي، جتي پڻ ساڳئي دور جو دڙو آهي. ان ئي جُوءِ ۾ ٻيا به دڙا باڊهه لڳ آهن، هڪ اڍاٽ جو دڙو ۽ ٻيو ڪانڌڙن جو. ٻئي دڙا ساڳئي دور جا سمجهيا وڃن ٿا. اڍاٽ، باڊهه شهر ۾ اچي ويو آهي، جنهن ڪري باقي هڪ مختصردڙي جي صورت ۾ وڃي بچيو آهي. اڍاٽ جي ظاهري طور تي ڪا به معنيٰ نه ٿي ملي، سواءِ ان جي ته عام ماڻهو ’اڍاٽ’ لفظ ’ تمام قديم‘ جي معنيٰ ۾ استعمال ڪن ٿا.

ڪانڌڙن جو دڙو، باڊهه کان ساڍا پنج ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ رائيس ڪئنال جي ڪنڌيءَ تي آهي. اها ديهه ڌامراهه آهي. ڀر ۾ ڪانڌڙن، بروهين ۽ جلباڻين جا ڳوٺ آهن. جيتوڻيڪ هي دڙو وفاقي آرڪيالاجيءَ کاتي جي لسٽ تي چڙهيل آهي پر ان جي حفاظت جو ڪو به بندوبست نظر نٿو اچي. دڙي کان ست اٺ ڪلو ميٽر پري ڪجهه ٻيا دڙا به ٻڌجن ٿا. ڪانڌڙن جو دڙو، ٽن مکيه حصن ۾ ورهايل آهي ۽ انهن مان هر هڪ جا ٽي ٽي چار چار ڀاڱا آهن. هتان ڪشان دور جا سڪا به لڀجن ٿا. لڀجندڙ شين ۾ اڀريل ڇاپي واريون ٺڪريون، ٽامي جا ذرا، ڪچيون سرون ۽ سون شامل آهي. سون جي لالچ ۾ ڀرپاسي ۾ رهندڙ ماڻهن دڙا ذري گهٽ کيڙي ڦٽا ڪيا آهن. اسان کي عام رواجي چڪر هڻڻ سان، وڏي دڙي ۾ ويهه ۽ ٻئي دڙي ۾ پندرهن عددمَٽن جون ڪنيون نڪتل نظر آيون. جڏهن ته ان کان ڪيئي هوڻ مٽ دڙن ۾ پوريل آهن. ائين لڳي ٿو ته اهي مٽ شهر جي ڊرينج جو حصو هجن.

سنڌ جي هر قديم آثار سان ڪا نه ڪا ڏند ڪٿا ڳنڍيل هوندي آهي. اهو ممڪن ئي نه هو ته جُهڪر ۽ ڪانڌڙن جا دڙا ڪنهن ڏند ڪٿا کان محروم هجن! هڪ جهوني ٻڌايو،

”هن شهر تي جُهڪر بادشاهه حڪومت ڪندو هو هتان ست اٺ ڪلو ميٽر پري ڏکڻ ۾ هڪ ٻئي شهر جا کنڊر آهن، جتي سندس دوست حڪومت ڪندو هو. ٻنهي بادشاهن پنهنجا محل ڏاڍا اوچا ٺهرايا هئا ۽ روز صبح جو انهن تي چڙهي ڏندڻ ڪرڻ مهل هڪٻئي کي کيڪاريندا هئا.“