Bootstrap Example
بئراجن جي تعمير کان اڳ : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-07-01
داخلا نمبر 394
عنوان بئراجن جي تعمير کان اڳ
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2218
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

بئراجن جي تعمير کان اڳ جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

بئراجن جي تعمير کان اڳ - مان نڪتل ٻيون شاخون-

بئراجن جي تعمير کان اڳ


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

بئراجن جي تعمير کان اڳ



ڊيلٽا ۾ سنڌوءَ جا ڪنارا اگها لڳن ٿا. چؤطرف سم ۽ ڪلر، لوڻاٺا تلاءَ، کڏون، ڍنڍون ۽ آلي زمين. مٺي پاڻيءَ جي کوٽ سبب کاري پاڻي ڌرتيءَ ۾ پيهي ويو آهي ۽ اندر جا لوڻاٺا مادا مٿي کڻي ڌرتيءَ جي سطح تي پکيڙي ڇڏيا اٿس. هڪ اندازي موجب سنڌو ندي به هر سال هڪ ڪروڙ اٺ لک ٽن لوڻاٺا مادا پاڻ سان کڻي اچي ٿي. غلام محمد بئراج پوڻ کانپوءِ، صورتحال وڌيڪ خراب نظر اچي ٿي. بئراج جو لٽاشو پاڻي، جن زمينن کي ريج ڏئي ٿو اهي ته صحتمند آهن پر زمين ۾ سيمون ڪندڙ واهن، شاخن ۽ زمين جي سطح سمنڊ کان فقط ڪجهه فوٽ مٿي هئڻ سبب ٺٽي ضلعي جي ڌرتي پاڻيءَ سان چڪار آهي. صورتحال اها آهي ته، کوٽيل سم ناليون اوڀاريون ۽ لهواريون جي سُڌ وڃائي ويٺيون آهن، ويتر جو بئراجن سنڌوءَ جو پاڻي جهلي ڇڏيو آهي ته سمنڊ مڇرجي پيو آهي. سنڌوءَ جا ڍورا مٺي دوران کاري پاڻيءَ جا وهڪرا ٿي پيا آهن، جيڪي سامونڊي ويرن سان گڏ عام کارين جي نيمن موجب ابتاسبتا پيا وڃن.

اسان درياهه کي سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪندي نه ڏٺو. سنڌوءَ جون سموريون شاخون هن وقت سامونڊي کاريون آهن، مٺي پاڻيءَ جو هڪ ڦڙو به سمنڊ ۾ نه ٿو پوي. اونهاري جي مند ايندي ته بئراج ٽٽڻ جي ڀوَ کان ملڪ جا انجنيئر بئراجن جا در کولي ڇڏيندا. پوءِ سنڌو ملڪ ٻوڙيندو سمنڊ کي ڌڪيندو لهي ويندو. چون ٿا ته بئراج پوڻ کان اڳ درياهه جو لڙاٽيل پاڻي عربي سمنڊ جو نيرو رنگ، سٺ ميلن تائين بدلائي ڇڏيندو هو. سمنڊ ۾ درياهه جي ان خوفناڪ ويڙهه دوران سنڌو پنهنجي فوج کي ڪيترن ئي شاخن ۾ ورهائي ڇڏيندو هو. اهڙيءَ طرح سنڌوءَ جي انهن شاخن دنيا جو هڪ عظيم ڊيلٽا ٺاهيو. اهو علائقو ٽي هزار چورس ڪلوميٽر کان مٿي آهي.

درياهه روزانو پاڻ سان 10_ لک ٽن مٽي کڻي ايندو هو ۽ هن علائقي ۾ پري پري تائين پکيڙي ڇڏيندو هو. ان حد تائين جو ڪورنگيءَ ۽ ابراهيم حيدريءَ لڳ ڏکڻ وارا ٻيٺ ٺهيا. اڄ به انهن سامونڊي ٻيٽن تي چيڪي مٽيءَ جو مقدار، هر ٻي شيءِ کان وڌيڪ ملندو. ان لٽ هن صديءَ جي مهڙ تائين سنڌ جون ڏاکڻيون حدون وڌائڻ ۾ وڏو ڪم پئي ڪيو، نه رڳو سرحدون پئي وڌايون پر اهي زرخيز علائقا ٺهندا پئي ويا، جن ۾ ٻيلا ۽ جهنگلي گاهه انساني ۽ حيواني حياتيءَ لاءِ سهارو ٿي ٿيا.

سنڌو ڊيلٽا کي سولائيءَ سان ٽن حصن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. هڪ اهو جيڪو مٺي درياهه جي ڪنڌيءَ ۽ بئراج واري پاڻيءَ جي پهچ ۾ آهي. ان حصي ۾ ٺٽي ضلعي جو اتريون ۽ مرڪزي حصو شامل ڪري سگهجي ٿو، حيدرآباد ضلعي جو ڏاکڻيون حصو به ساڳئي حصي ۾ آڻي سگهبو. ٻيو حصو اونهاري ۽ سياري ۾ مٺي کاري درياهه ۾ بدلبو رهي ٿو. انهن حصن ۾ ڪنڌين تي لئيون ۽ لاڻا نظر ايندا. ٽيون حصو بنهه ڇوڙ وارو آهي، جنهن ۾ دٻڻيون ۽ تِمر جا جهنگ آهن. تمر اصل ۾ کاري پاڻيءَ جي پيداوار ناهي پر اهي ٻوٽا درياهه جي ڇوڙ وارن علائقن ۾ ٿين ٿا، جتي مٺو کارو پاڻي (Brackish Water) ٿئي ٿو. بئراجن سبب سياري ۾ مٺي پاڻي جي جهل سبب تمر، کاري پاڻيءَ ۾ گهيرجي وڃي ٿو، ان ڪري ان جي واڌ ويجهه متاثر ٿي آهي. تمر جي واڌ ويجهه تي اثر پوڻ سبب سامونڊي مخلوق متاثر ٿئي ٿي، خاص ڪري جهينگو، جنهن جي مادي تمر جي پاڙن ۾ آنا لاهيندي آهي. ٻچا آني مان ڦٽڻ کانپوءِ تمر جون پاڙو کائي جوان ٿين ٿا. تمر جون پاڙون خوراڪ جي لحاظ کان سامونڊي مخلوق لاءِ بهترين آهن، ڇاڪاڻ ته درياهه جي آندل شاهوڪار لٽ ۾ هر قسم جي معدنيات ٿئي ٿي ۽ تمر اها معدنيات پاڙن ۾ کڻي ٿو.

تمر ۽ لئو اٺ جي پسنديده خوراڪ آهي. اڄ به تمر جي ٻيلن ۾ فقط اٺ ۽ انهن جا مالڪ جت ڦرندا نظر اچن ٿا. جت ڊيلٽا جي جهنگن کي روزگار ۾ شامل ڪن ٿا. اٺن کي تمر چارين ۽ وڻن جون ڪاٺيون وڍي عام استعمال ۾ آڻن ٿا. درياهه جي قيد ٿيڻ کانپوءِ تمر جا ٻيلا سچ پچ خطري ۾ پئجي ويا آهن. هڪ طرف آبپاشيءَ جي محڪمي پاڻي جهلي، تمر لاءِ ڪربلا پيدا ڪئي آهي ته ٻئي پاسي اٺ تمر جي نسل ڪشيءَ ۾ مصروف آهي. هن صديءَ ۾ زمين جي تباهيءَ کان اڳ هتي وڏي خوشحالي هئي. ٻاڦ تي هلندڙ ريلوي انجڻين ۾ استعمال ٿيندڙ ڪوئلي جو هڪ حصو هن ڊيلٽا جي وڻن مان حاصل ڪيو ٿي ويو. سهند ۽ پل گاهه واپرائڻ سبب ڳئون مينهون ججهو کير ڏينديون هيون، جنهن ڪري کير، مکڻ ۽ گيهه جام هو. ڳاڙهي چانور جي پوک وڏي پيماني تي هئي. مختلف درياهي ڦاٽن تي هنرمندن توڙي واپارين جا شهر هئا، جن جو عرب دنيا کان وٺي ڏکڻ هندستان ۽ چين سان رابطو هو. ڊيلٽا جا قديم آثار انهن سڀني دعوائن جي تصديق ڪن ٿا.

1932ع ۾ سکر بئراج پوڻ کانپوءِ، سنڌوءَ جي فقط ٻن ڇاڙن، اوچتو ڦاٽ ۽ حيدريءَ مان سال ۾ فقط چار مهينا پاڻي ٿي وهيو، پر 1955ع کانپوءِ جڏهن غلام محمد بئراج ٺهيو، تڏهن کان وٺي ٻوڏن جا ٻه چار هفتا پاڻي جاري رهي سگهي ٿو. نتيجو اهو نڪتو ته انساني آبادي سامونڊي دهشتگرديءَ جي ور چڙهڻ لڳي. مٺا پٽ کارا ٿيڻ لڳا. آبادين تي سامونڊي پاڻي ورڻ لڳو ۽ ماڻهو پنهنجا پراڻا پکا ڇڏي نئين جوءِ ڏي نڪري ويا. ڊيلٽا جي نون پتڻن ۽ بندرن تي اهڙا ڪيئي ٻڍڙا ماڻهو ملن ٿا، جيڪي پنهنجي جوانيءَ ۾ ڪنهن ٻئي شهر ۾ رهندا هئا. اهي شهر هاڻي سمنڊ ۾ غرق ٿي چڪا آهن. اهڙو ئي هڪ شهر مِلڪو به هو، جيڪو چاليهارو سال کن اڳ غرق ٿيو. اتان لڏي آيل آبادي هاڻي مختلف ڪنڌين تي ملي ٿي، جيڪي پاڻ کي پنهنجو غرق ٿيل شهر جي نالي پويان مِلڪو يا مِلڪا سڏائي ٿي.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

بئراجن جي تعمير کان اڳ ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون