تليهر، پدم، ڪاريهر، واسينگ

هيءَ جنس ڊگهن ۽ ٿلهڙن نانگن تي مشتمل آهي، جيڪي پنهنجي ڳچيءَ جي هڏين کي پکيڙي ڦڻ ٺاهڻ جي صلاحيت رکن ٿا. عام اصطلاح ۾ اهو ئي ’نانگ‘ آهي. هيءَ جنس خطري مهل پنهنجو ڦڻ ۽ جسم جو اڳيون حصو مٿي کڻي ماحول جو جائزو وٺندا آهن. سنڌ ۾ موجو نانگ ’پدم‘ يا ’تليهر‘ (Naja naja) جي ڦڻ جي پويان اڇن ڪارن ڇلرن جي ميلاپ سان عينڪ جهڙو نشان ٺهندو آهي. جنهن کي جوڳي ’علي سائينءَ جي دلدل جي سنب جو نشان‘ چوندا آهن. جڏهن خطرو ٽري ويندو آهي ، تڏهن ڦڻ به گم ٿي ويندي آهي ۽ نانگ تيزيءَ سان پنهنجو رستو وٺي راهي ٿي ويندو آهي . هن جنس جو وڏي ۾ وڏو نانگ 2.25 ميٽر رڪارڊ ڪيو ويو آهي پر اهو عام طور 1.62 کان 1.37 ميٽر هوندو آهي.

نانگن ۾ مختلف رنگ ۽ چٽ وغيره ٿين ٿا، انهن ۾ مختلف ماحولن ۽ عمر جي مختلف حصن ۾ رنگ جو فرق به هوندو آهي. انهن جا رنگ ڪاري کان هلڪا ناسي، ريتيلا ناسي، سونهري به ٿين ٿا، فقط Naja naja جنس ۾ ئي ايترو فرق هوندوآهي جو ان جو هڪ قسم بلڪل سفيد ٿيندو آهي جنهن کي Albino Indian Cobra چوندا آهن. نانگن جي ڪجهه قسمن جا سنڌي، انگريزي ۽ سائنسي نالا ڪجهه هن ريت آهن:

1 تليهر، پدم Spectacled or Binocettale Cobra / Naja naja/ جنهن جي ڦڻ تي عينڪ جهڙو نشان هوندو آهي.

2 اڇو نانگ Albino Indian Cobra / Naja naja/ هي نانگ بلڪل سفيد ٿيندو آهي.

3 پدم Monocellated Cobra / Naja kaouthia/ جنهن جي ڦڻ تي انگريزي اکر ’O‘ وانگر بي ترتيب گول نشان هوندو آهي.

4 ڪاريهر Black Cobra / Naja oxina/ پوريءَ طرح پدم جهڙو هوندو آهي پر ان جي ڦڻ تي ڪو به نشان نه هوندو آهي.

5 جُهوڙ، واسينگ، آهِي راج King Cobra / Ophiophagus Hannah/ جيڪو رنگ روپ ۾ وئينس نانگ سان مشابهه آهي. هي هيڊو ناسي ٿئي ٿو، جسم تي 40 کان 50 هلڪيون پٽيون يا ڇلا ٿينس ٿا. مٿو زيتوني ناسي، ڳچيءَ جو رنگ هلڪو ڦِٽل نارنگي هوندو آهي. هي نانگ دنيا ۾ سڀ کان ڊگهو زهريلو نانگ آهي. ڊيگهه 3 کان 5 ميٽر (10 کان 16 فٽ) هوندي اٿس.



نانگ هر قسم جي ماحول ۾ ٿيندو آهي، انڪري اهو جهنگ ٻيلي، کليل ميدان، ٻنين ۾، شهري آبادين ويجهو توڻي بلڪل ويرانن ۾ به ٿئي ٿو. گِهميل علائقا ان لاءِ وڌيڪ مناسب آهن. نانگ بنيادي طرح خارباز نه ٿيندو آهي. جيڪڏهن ان کي تنگ نه ڪيو وڃي ٿه آرام سان پنهنجي راهه وٺي هليو ويندو آهي. نانگ کي ڏينهن جو پڪڙڻ ڪجهه آسان هوندو آهي ڇاڪاڻ ته ڏينهن جو ديد گهٽ هوندي اٿس. رات جو سرگرم رهندو آهي. مقابلي جي صورت ۾ ڄمي وڙهندو آهي، جارحاڻي انداز ۾ وري وري حملو ڪندو آهي ۽ دشمن کي وات ۾ وجهي چٻاڙيندو آهي. ڏينهن جو حملو فقط ڊيڄارڻ لاءِ ڪندو آهي.

نانگ عام طور تي ڪِرڙيون، پکي، آنا ۽ ۽ ڪڏهن ڪڏهن ٻي جنس جا نانگ به کائيندو آهي. جنوريءَ کان مارچ ۾ جنسي ميلاپ ڪندو آهي. اپريل ۽ جُون جي وچ ۾ آنا ڏيندا آهن، جن مان 30 کان 45 ڏينهن ۾ ٻچا نڪري ايندا آهن، نر ۽ مادي ٻئي حفاظت ڪندا آهن. واسينگن جا وياءَ ننڍڙو ڦڻ ٺاهي سگهندا آهن. اپکنڊ ۾ نانگن جي آباديءَ کي ٻن حصن ۾ ورهايو ويندو آهي. انهن جون جسماني خاصيتون پاڻ ۾ ويجهيون آهن پر انهن کي جاگرافيائي لحاظ کان جدا ڪري سگهجي ٿو.



تليهر جوانيءَ ۾ ڪارو يا گهرو ڀورو هوندو آهي. هيٺئين پاسي هلڪو مِٽيائون يا زردي مائل اڇو ٿئي ٿو جنهن تي ننڍا ننڍا مِٽياوان چٽ ٿين ٿا. ٻچو گهرو ڀورو يا هلڪو ڀوو ٿئي ٿو، جنهن تي گهري رنگ جي ڪنارين جا ڇلر هوندا آهن، ڳچيءَ تي ڪجهه ڪاريون ليڪون ٿين ٿيون.

پدم، ڪاريهر يا تليهر جنس جو نانگ اوڀر ايشيا ۾ هندي وڏي سمنڊ جي ٻيٽن کان وٺي سڄي هندستان، سنڌ ۽ ڏکڻ بلوچستان ۾ ٿئي ٿو. جوڳين وٽ نانگن جي ڪي ٻيا قسم يا نالا به آهن مثال طور: جُهوڙ ، ڪاريهر، واسينگ، چُهڙو، گڊو وغيره.