درگاهه بابا فريد

درگاهه بابا فريد



مان اڪثر سوچيندو آهيان ته اهو شاعر ڪيڏو خوش قسمت آهي جنهن جي شاعريءَ کي سٺو ڳائڻو ملي وڃي ”ميڏا عشق وي تون ... ايمان وي تون“ پٺاڻي خان ڳايو هو. ڇا ڪلام سگهارو آهي يا پٺاڻي خان ڪلام کي ائين ڳائي ان جي عمر وڌائي آهي. هيءُ ته ڪو وڏو علمي بحث ٿي سگهي ٿو. مان سمجهان ٿو ته ”ميڏا عشق وي تون“ ڪلام چوڻ مهل بابا فريد پنهنجو وجود ڪائنات ۾ تحليل ڪري ڇڏيو هوندو ۽ پوءِ انساني شعور آڪاش واڻيءَ وانگر گونجيو هوندو. بابا فريد جي مريدن فقط ايترو ڏٺو هوندو ته مرشد بيخوديءَ ۾ ڪجهه ڀڻڪيو آهي. هنن اهي لفظ تحرير ڪري ورتا هوندا. مان اهو ته نٿو چئي سگهان ته جنهن شخص اهو ڪلام قلمبند ڪيو تنهن ڪائنات ۽ ماڻهوءَ جي رشتي کي سمجهيو به هوندو يا نه، پر ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته پٺاڻي خان اها آڪاش واڻي ٻڌي هوندي. هر ڪَن آڪاش واڻي نه جهٽيندو آهي بلڪل ائين جيئن هر ماڻهو راڳ نه سمجهندو آهي. راڳ ٻڌڻ هڪ ڳالهه آهي ۽ راڳ سمجهڻ ٻي ڳالهه آهي.

مٺڻ ڪوٽ ويندي جيپ ۾ اها ئي ڪيسٽ وڄي رهي هئي. اسان صوفي ناهيون. اسان نه ڪڏهن ڌمال وڌي آهي، نه راڳ ڳايو آهي، نه سُر ڇيڙيو آهي، نه ساز تي اسان جون آڱريون ڦٿڪيون آهن. اسان رڳو ڀٽائي پڙهيو آهي ۽ سنڌ جي ڌرتيءَ تي جنم ورتو آهي. سنڌوءَ جو پاڻي پيتو آهي ۽ مندر مستيون ڏٺيون آهن. هائو! اسان جدلياتي ماديت ۽ فزڪس به پڙهي آهي. پر اسان کي اها خبر نه ٿي پوي ته ڪن ڪن هنڌن تي اسان بيخود ڇو ٿي ويندا آهيون!

جڏهن بابا فريد ’تون‘ چوي ٿو، جڏهن سائين مرنا جو يڪتارو ’تون ...تون‘ ڪري ٿو، جڏهن ڪو سِر سجدي ۾ وڃي ٿو، جڏهن ڪنهن مندر ۾ گهنٽيون وڄن ٿيون ۽ جڏهن ڪو عاشق ڪنهن چمڪندڙ پيشاني جو مکڙو ڏسي دل جهلي ويهي رهي ٿو ... انهن ڪيفيتن ۾ ڪهڙو فرق آهي؟ جيڏي پنهنجائپ ۽ سڪون پاڻ کي ڀٽائيءَ، سچل ۽ شاهه عنايت جي درگاهن تي ملي ٿو اوترو ٻين درگاهن تي ڇو نه ٿو ملي؟ ڀٽائيءَ جي راڳن ۽ سُرن ۾ موجود دانهن ۽ قلندر جي اڱڻ تي بي خود ماڻهن جي ڌمال ۾ ڪهڙو فرق آهي؟ اسان کي ڪنهن بادشاهه جي پراڻي محل بدران مُهين جي دڙي جا کنڊر ڇو ٿا ڇڪين؟ اسان ڪنهن کي ٿا ڳوليون؟ ڪنهن ٻئي کي يا پنهنجو پاڻ کي؟ ڇا اسان جي ڳولا ڪنهن انت تائين پهچندي؟

سنڌو ياترا دوران مون ڪيئي درگاهون ڏٺيون پر پنهنجائپ جو احساس ڪٿي ڪو نه ٿيو. خبر ناهي ڇو اڄ دل کي تسلي هئي. بابا فريد جي درگاهه ڏانهن ويندي ڪجهه اهڙي ڪيفيت هئي جيئن ڀٽائيءَ جي ڪنهن ويجهي دوست ڏانهن ويندا هجون. مون پنهنجي داخلي ڪيفيت ظاهر ڪرڻ لاءِ انور ڏانهن ڏٺو، ”ڇا ٿو سمجهين بابافريد، ڀٽائيءَ جي فقيرن کي آشيرواد ڏيندو؟“

”ڏسجي!“ انور چيو.

اسان شهر جو چڪر هنيو، هڪ دڪان تان بابا فريد جي ڪلام جو مجموعو ورتو ۽ سندس تصوير پڻ ورتي. ننڍڙو پر سٻاجهڙو شهر. ننڍڙي بازار مان ٿيندا درگاهه جي وڏي درتي بيٺاسون. ڪئمرائن ۽ اکين منظر محفوظ ڪيا. وڏي در کان پوءِ وڏو شاهي پڌر، پڌر جي کاٻي طرف درگاهه جي شاندار عمارت. ڪاشي ۽ ڪاٺ تي اڪر جو ڪم. اڪريل ڪاٺ جي دروازن سان هيڏو سارو ڪشادو ورانڊو ۽ ورانڊي جي پويان ٻه اوچا گنبذ. مرڪزي وڏي گنبذ تي نيري ڪاشيءَ سان اڇي رنگ جو استعمال. ڀر واري گنبذ تي ڦِڪي ۽ نيري ڪاشيءَ جو ميلاپ.

وڏو در اُڪري اندر ٿياسون ته ڪو همراهه ٽيم جي سڀني ميمبرن کي گلن جا هار وجهي تڪڙو تڪڙو نڪتو هليو ويو، مڙي ڏٺوسين ٿو ته اهو شخص پڌر جو ٻاهريون وڏو در ٽپي، پيرن ۾ بوٽ وجهي ماڻهن ۾ گم ٿي ويو. محمد علي ۽ ڪريم پڌر ۾ بيهي ڪاشيءَ جي رنگين گلڪاريءَ کي ڪئمرائن ۾ محفوظ ڪري ڇڏيو. محمد عليءَ چيو، ”ڪهڙو پئنل ڇڏي ڪهڙي جا فوٽو ڇڪيان! سڀ هڪٻئي کان مختلف ۽ نوان آهن.“

ورانڊي ۾ اندر ساڄي ڪنڊ ۾ هڪ ڳرو مڙس گاديءَ تي ويٺو هو. چپن تي مرڪ، نراڙ تي اطمينان ۽ هٿن ۾ وٽجندڙ سَڳا. سندس آڏو پنج ڇهه مريد باادب ويٺا هئا. اسان به باادب ٿي ويٺاسون. ٺيڪ ان مهل هڪ مريد ڪرمنڊل ۾ کير آندو. گادي نشين سڳا وٽي پورا ڪيا.جڏهن اسان کان اڳ ويٺل مريد وٽيل ڌاڳا وٺيهڪ هڪ ٿي اُٿي ويا تڏهن گادي نشين رومال ۾ ويڙهيل هڪ وٽي ڪڍي ان ۾ کير اوتيو ۽ اسان سڀني کي کير وٽيون پيارڻ کانپوءِ ڳالهائڻ لاءِ چپ مس چوريائين ته هڪ فقير سڀني جي آڏو مٺن چانورن جونٿالهيون رکي ويو. چانورن مان ٻاڦ پئي اٿي. اسان پتڻ تان نيرن ڪرڻ کان سواءِ نڪتا هئاسون. انور مونڏانهن ڏٺو ۽ مون هن ڏانهن. خبر ناهي ته سندس ذهن ۾ ڇا پئي هليو، پر مون کانئس اکين ئي اکين ۾ پڇيو هو، ”ڇا اهو سڀ آشيرواد ناهي؟“آشيرواد وٺي مقبري ۾ آياسين. گنبذ جي هيٺان وچولي اوچائيءَ جي ٿلهي کي سنگ مرمر جو ڪٽهڙو ڏنل هو جنهن ۾ خواجه فريد جي ويجهن جون قبرون هيون. ٿلهي جي اتر اولهه ڪنڊ واري قبر بابا فريد جي آهي. سيرانديءَ کان لڳل تختيءَ تي لکيل هو،

حضرت خواجه غلام فريد

ولادت: 26 ذوالقعد 1261- وصال: 7 ربيع الثاني 1319 هه

گادي نشين کان حال احوال وٺي ٻاهر نڪتاسين ته پڌر تان دانهن ٻڌڻ ۾ آئي. ڪٿان ڪو سائين فريد جو فقير اچي نڪتو هو. آڱريون ساز تي چُري رهيون هيون ۽ آلاپ شايد روهيءَ تائين پئي ويو.

”نه يار ملدا، نه موت هي آوي ...“

فقير اِها ئي هڪ سٽ اٽڪل 10-15 منٽن تائين ’خيال‘ جي انداز ۾ پئي ڳاتي. فراق جا اهي ئي ڦٽ آهن جن سان ڀٽائيءَ جو سڄو رسالو ٽمٽار آهي.

ڀٽائيءَ جو عشق ٿر ۽ ملير سان هو. بابا فريد جو عشق روهيءَ سان. ڀٽائيءَ ملير جي مارو لوڪن، ولين، ڏٿ ۽ پيروئن کي ڳايو آهي ته بابا فريد به روهيءَ جي پکين، ڪڇن، ٻوٽن ۽ واريءَ سان عشق ڪيو آهي. ٻنهي ۾ هڪ ٻي هڪجهڙائي به آهي. ٻنهي کي مجازي عشق لڳو ۽ شاعري تڙپي اٿي. بابا فريد روهيءَ ۾ جنهن هنڌ رهندو هو اتي هڪ کوهه سان جنت بيبي پاڻي ڀرڻ ايندي هئي. بابا فريد روهيءَ ۾ 18 سال رياض ڪيو ۽ پاڻ کي صحرا ۾ ضم ڪري ڇڏيائين. بابا فريد کي جنت بيبي جو هٿ سولو نه مليو جڏهن مائٽي گهري وئي تڏهن برادرين جا مسئلا کڙا ٿي ويا. جنت بيبي جو قبيلو ’لاڙ‘ هو.

روايت آهي ته جڏهن رشتي کان انڪار ٿيو ته بابا فريد چاچڙان موٽي آيو، پويان روهيءَ ۾ سخت گرمي ۽ ڏڪر پيو ته جنت بيبيءَ جو ڀاءُ بيبي کي پاڻ اُٺ تي ويهاري وٺي آيو. روايتون آهن ته بابا فريد جي دعا سان روهيءَ ۾ مينهن پوندو هو. روهيءَ جا ماڻهو اڄ به سمجهن ٿا ته بابا فريد روهيءَ ۾ هلندو ڦرندو ٿو وتي.

بابافريد جو مسلڪ چشته آهي. سندس شجرو ٻئي خليفي حضرت عمر رضه سان ڳنڍيل سمجهيو وڃي ٿو، اها ٻي ڳالهه آهي ته بابا فريد جا وڏا ٺٽي کان لڏي وڃي چاچڙان ويٺا. روايت آهي ته بابا فريد چار شاديون ڪيون. انهن بيبين جون قبرون به اتي ئي آهن، پر فقيرن انهن مان روهيءَ واري جنت بيبيءَ جي قبر جي نشاندهي نٿا ڪن. بابا فريد جو عرس هر سال 7- ربيع الثاني کان شروع ٿئي ٿو. جڏهن ته هتي مدفون ٻين اَٺن درويشن جا به ميلا لڳن ٿا.