شڪارپور

شڪارپور



شڪار پور پهچندي پهچندي منجهند جو هڪ وڄي ويو. ڊاٽسن پڪ اپ تي سوار نوجوان سڌو سکر نڪري ويا. اسان جڏهن هتي پهتا آهيون ته هن شهر جي عمر 373 سال آهي. شهر جو بنياد وجهندڙ دائود پوٽو ڪٽنب ماضيءَ جو پڙاڏو بڻجي چڪو آهي. اڄڪلهه سومرا، پٺاڻ. قاضي. ميمڻ ۽ شيخ برادريون پيون ڏسجن. دائود پوٽا به آهن پر ٿورا.

جيپ شهر جي ٽاور لڳ بيٺي. اسان ماڻهن کان حال احوال وٺڻ شروع ڪيو. ماڻهو مڙيا ته اسان کانئن رهنمائي گهري، ”دوستو توهان مان ڪو اسان کي شهر جون ڪي اهي پراڻيون عمارتون ڏيکاريندوجن تي ڪاٺ جي اُڪر جو ڪم ٿيل آهي؟“

”هائو! مان ڏيکاريانوَ! گهڻا پئسا ڏيندؤ؟“ هڪ همراهه ميڙ کي چيري اڳتي آيو. سڄي سنڌو ماٿريءَ ۾ هيءُ پهريون ماڻهو هو جنهن پئسن تي رهنمائي آڇي هئي. نه ته اسان ڏٺو آهي ته ماڻهو پنهنجي شهر جون عظمتون ڏيکارڻ لاءِ هڙان خرچ ڪندا آهن. شڪر ٿيو سنڌ ۾ ڪو ته اهڙو ماڻهو به مليو جنهن ڪاروباري بنيادن تي ڳالهايو. ڪاروباري مزاج شڪارپور جي نس نس ۾ هئڻ کپي، بهرحال هيءُ اهو شهر آهي جنهن پنهنجي واپاري صلاحيتن سبب دنيا ۾ نالو ڪڍيو.

”ڀائو پاڻ ڪير آهيو؟“ انور کانئس پڇيو. کيس پڪ هئي ته اهو ماڻهو ميمڻ يا شيخ هوندو جيڪي واپاري مزاج رکندا آهن.

”مان سيد آهيان!“ همراهه چيو ۽ سڀني کي ماٺ لڳي وئي. ڪن جي چهري تي هلڪي مرڪ پکڙجي وئي.

”توهان مون سان اچو..مان ٿو توهان کي ڏيکاريان!“ هڪ نوجوان ٻانهن کان جهليو، ”پر ڪاٺيءَ جو گهڻو ڪم هاڻي وڪامجي ويو آهي. ماڻهن در پٽي ڪراچيءَ جي واپارين کي وڪڻي ڇڏيا آهن.“

”چاچا، توهان هيءُ شهر پنهنجي ننڍپڻ ۾ ڪيئن ڏٺو؟“ انور هڪ جهوني کان پڇيو. ”عاليشان شهر هو ... پوري دنيا ڏسڻ ايندي هئي. دسهڙي جا ميلا لڳندا هئا ... ڏياريءَ جا ميلا لڳندا هئا ... ٻيا ميلا لڳندا هئا ... هفتي هفتي ميلو هوندو هو ... شاهي باغ ۾ لڳندا هئا ميلا ... اڳي هندو هوندا هئا جيڪي شهر کي پيا ٺاهيندا هئا ... وري جڏهن هليا ويا ته اِجهو هينئن ٿي ويو آهي.“

”ڀلا اڃا به هتي ڪاٺ جي ڪم جا ڪي وڏا ڪاريگر آهن؟“

”هائو! بابلاڻي آهن ... استاد نبي بخش بابلاڻي، علي رضا بابلاڻي، غلام رضا، منير حسين بابلاڻي، رحيم بخش بابلاڻي اڄ جا سٺا ڪاريگر آهن.“ جهوني نالا ڳڻايا.

شڪارپور وڏي ڳالهه هئي. سڄو شهر روز ڌوپندو هو. ميونسپل ڪميٽي چڱي شاهوڪار هئي. ڪنهن وقت ۾ شهر لاءِ ٽراموي منظور ٿي هئي. ان جا نقشا اڄ به دفتر ۾ موجود آهن. شهر ۾ سِڪا ٺاهڻ جون مشينون هيون. اسان هڪ گهٽي مان لنگهندي هڪ عمارت تي پڙهون ٿا، ”دي سينٽرل بينڪ آف انڊيا لميٽڊ“ هتي هاڻي پرائمري گرلز اسڪول آهي.

شهر جي ڍڪ بازار اڌ ميل ڊگهي آهي. هڪ ٻي بازار جو نالو سنڌ بازار هو، جنهن کي هاڻي شاهه لطيف بازار سڏين ٿا. اها به تمام ڊگهي بازار ليکي ويندي هئي. جو ماڻهو شاعراڻو مبالغو ڪري چون ٿا ته، ”ايڏي ڊگهي هئي جو سنڌ جي ٻين شهرن سان وڃي ملندي هئي.“ ان ئي بازار ۾ هندن جون گئوشالائون به هونديون هيون. شهر جي وڏن مندرن مان هڪ جو نالو، ”پُوڄ اداسين شري سماڌا آشرم“ آهي. ڀائين اسان کي مندر ڏسڻ جي موڪل نه ڏني. سبب اهوئي بابري مسجد ۽ رام مندر وارو هوندو. لڳي ٿو ته بابري مسجد ڪجهه سالن اندر وڏو تڪراري مسئلو بڻجي ويندو، خدا خير ڪري!

چون ٿا ته برطانيا جي راڻيءَ شڪارپور اچڻ جو پروگرام ٺاهيو ته هتي وڏو باغ ٺاهيو ويو. شاهي خاندان سان نسبت ڪري مٿس نالو شاهي باغ پئجي ويو. اڄڪلهه هن باغ کي شهيد الله بخش ميونسپل شاهي باغ ٿا چون. باغ جي مرڪزي اڏاوت شروع ۾ ڪاٺ جي هئي پر پوءِ ان جي مرمت دوران ان جي ڇت بدلائي لوهي چادر جي ڪئي اٿائون. شاهي باغ جي اڏاوت لاءِ پيڙهه جو پٿر 24- مئي 1871 ع تي رکيو ويو جڏهن ته عمارت سيپٽمبر 1871ع ۾ مڪمل ڪئي وئي هئي.هن ئي ماڳ تي نواب ولي محمد لغاريءَ 1828ع ۾ ٽالپرن جي پاران لشڪر ڪشيءَ مهل پنهنجو لشڪر لاٿو هو ۽ بنا مقابلي شڪارپور فتح ڪيو هو. افغان حاڪم هن علائقي تان گرفت وڃائي ويٺا هئا انڪري افغان ڪارندو قلعي جي اٺن ئي دروازن جون ڄاٻيون نواب ولي محمد جي حوالي ڪري خاموشيءَ سان هليو ويو هو.

ڪشمور کان 110ڪلوميٽر هيٺ شڪارپور آهي جنهن جا پڙاڏا ديره جات کان ٻڌندا پيا اچون. بولان لڪ کان سنڌوءَ ڏانهن ايندڙ واٽ تي 1617ع ۾ وجود ورتو، شهر جو باني بهادر خان دائودپوٽو هو. کيس هيءُ علائقو مغل شهنشاهه جاگير طور ڏنو هو. دائودپوٽن اٽڪل 130سال علائقي تي حڪومت ڪئي.ميان يار محمد ڪلهوڙي پنهنجي وقت ۾ شڪارپور تي سڌو حملو ڪيو هو پر سندس پٽ ميان نور محمد سياست کيڏي 1745ع ۾ نادر شاهه جي ڪارندي مرزا عسڪريءَ جي هٿان شڪارپور تي خوني حملو ڪرايو.افغانين جي حملي کان پوءِ دائودپوٽا شڪارپور ڇڏي بهاولپور هليا ويا ...چون ٿا ته شڪاپور تي اهو حملو هيانءُ ڏاريندڙ هو، ڇتي ويڙهه ٿي جنهن ۾ دائودپوٽا بي جگريءَ سان وڙهيا.مردن پنهنجن هٿن سان پنهنجون عورتون ڪُٺيون ۽ زيورن سان جهنجهيل لاش هڪ کوهه ۾ اڇلائي ڇڏيا.هي کوهه لکي در جي ويجهو هو. ان پاڙي کي هاڻي ماهو چون ٿا.’ماهو‘ معنيٰ قتل، يا جنگ. ’ماهو پوڻ‘ معنيٰ قتلام ٿيڻ.

ان کان پوءِ شڪارپور، بکر جي انتظام هيٺ آيو جتي ان وقت مغل حڪومت جا گورنر ويهندا هئا. انهن کان پوءِ ايرانين ۽ پٺاڻن 1743ع کان 1824 ع تائين حڪومت ڪئي.1843 ع تائين ٽالپرن جو دور رهيو، جنهن کان پوءِ انگريزن جي صاحبي شروع ٿي.

انگريزن جي فتح وقت شڪارپور جا گهر ۽ جايون ٻه ماڙ هيون جيڪي ڪچين سرن ۽ گاري سان ٺاهيون ٿي ويون. اهي جايون لڳ ڀڳ اهڙيون هونديون جهڙيون اڃا به سيوهڻ ۽ ٺٽي ۾ ڏسجن ٿيون. جڏهن انگريزن شڪارپور کي ضلعي جي حيثيت ڏني تڏهن شڪار پور کي عروج مليو. ان وقت سنڌ ۾ فقط ٽي ضلعا هئا. شڪارپور، حيدرآباد ۽ ڪراچي. هندن جي واپار شهر کي افغانستان، ايران، پنجاب ۽ سامونڊي شهرن سان ڳنڍي ڇڏيو. هُنڊي سرشتو هتان جي واپارين جو ڏنل آهي. سندن هنڊي افغانستان، ايران، وچ ايشيا، روس ۽ عربستان تائين هلندي هئي. اڄ به شڪاپور جا ميمڻ، شيخ ۽ هندو گهڻو ڪري واپاري آهن. شهرن ۾ عام ماڻهو نوڪري پيشو آهن باقي ٻهراڙيءَ جا ماڻهو هاري ۽ ڀاڳيا آهن ... ڊگها پهراڻ يا قميصون جهولدار سٿڻيون ۽ وڏا پٽڪا. هاڻي زمانو بدلجندو پيو وڃي، وڏيون سٿڻيون گهٽبيون وڃن ۽ پٽڪي جي جاءِ تي سنڌي ٽوپي ايندي پئي وڃي. شڪارپور کي 1977ع ۾ ٻيهر ضلعي جي حيثيت ملي آهي.



راءِ بهادر اوڌو داس تاراچند

پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ