2020-06-16
داخلا نمبر 50
عنوان مر پيا مينھن وسن
شاخ ڪٿا
پڙهيو ويو 6421
داخلا جو حوالو:
1938.03.11-A.D
ان ڏينهن، ان مهل، ان گهڙي، منهنجي عمر هئي ٻارهن سال يارهن مهينا. هن جي اڃا به گهٽ هوندي. اهو معمولي چهرو جو مان اڪثر روزانو ڏسندو هئس سو ساڳيو ئي اهڙو هئو جهڙو روز! پر ان ڏينهن ان مهل، ان گهڙيءَ، 11 مارچ 1938ع ڪچڙي منجهند، وقت 11 بجه، جيئن ئي ان خاموش مجسمي تي نظر پئي ته اوچتو هڪ وڏو ڀونچال آيو، زلزلو هئو، ٽاڪوڙو هئو، طوفان هئو، سڄو آسمان ۽ زمين هيٺ مٿي ٿي ويا، پکي پکڻ، وڻ ٽڻ، هوائون ۽ پن مانڌاڻ ۾ پئجي ويا. ٻاهرين ڪائنات ته ٺهيو پر منهنجي اندرين ڪائنات ۾ به وڍڪٽ، زير زبر، مانڌاڻ ۽ مٽ سٽ جو وڏ
1953.04.17-A.D
بروهي صاحب ته مارشل لا کان اڳ ئي گورنر جنرل غلام محمد جو غلام ٿي خواجه ناظم الدين خلاف سازش ۾ ٻٽ رهيو. 17 اپريل 1953ع تي جمع ڏينهن شام جو 4 وڳي غلام محمد، وزيراعظم خواجه ناظم الدين جي وزارت کي ڊسمس ڪيو، تنهن وقت جو انچارج ڪئبينيٽ سيڪريٽري قمرالاسلام لکي ٿو ته، ”غلام محمد کيس گهرائي پڇيو ته هو ائين ڪري سگهي ٿو يا نه؟“ کيس ٻڌايو ويو ته ”آزاديءَ ائڪٽ 1947ع ۾ اهو فقرو موجود آهي ته وزير ۽ وزارت گورنر جنرل جي مرضي مطابق رکي يا ڪڍي سگهجن ٿا“
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
ته ”مان ايترا پئسا ڇا ڪنديس؟“ موٽي ته مون کي پئسا موٽائي ڏنائين. رڳو پنج ڇهه روپيا خرچ ڪيا هئائين، سو به سندن پراڻي نوڪرياڻي هئي تنهن کي بخشيش ۾ ڏنا هئائين. هي آهي صبر ۽ شڪر جو مقام، صبر ۽ شڪر آهي ته گهڻا مسئلا ازخود حل ٿي وڃن ٿا.
جڏهن مون کي جج مقرر ڪيو ويو ۽ ضلعي ميرپور خاص جي شهر کپرو ۾ مقرر ڪيو ويس تڏهن ته کيس سٺو موقعو هئو ڌار رهڻ جو. ميرپورخاص سندس اباڻي شهر ڪوٽڙيءَ کي به ويجهو هئو، پر ڪڏهن به اهڙي ڳالهه ڪڍيائين نه اهڙو خيال ظاهر ڪيائين. جيتوڻيڪ گڏيل گهر ۾ کيس نوڪرياڻي جيان ٿانءُ، ٻهاري جو ڪم ورتو ويندو هئو. پر ڪا شڪايت نه ڪيائين، بس هڪ دفعو مو نکي هٿ ڏيکاري منٿ ڪيائين ته باسڻ ملڻ بجاءِ کانئس ٻيو ڪم ورتو وڃي. سندس چمڙي ڏاڍي نرم يا نازڪ هئي، سو ٿانوَ ملڻ ڪري سندس هٿن جي پٺيءَ تي ننڍا ننڍا ڦٽ ٿي پيا هئا. مون لاءِ هي نهايت نازڪ مرحلو هو. جي ٿو سندس پاسو کڻان ته چون ها ته ”مڄو آهي، زال جي چوڻ تي لڳو آهي!“ ۽ هن لاءِ به چون ها ته ”ڪهڙو مٿان لٿي آهي جو ٿانءُ نه ڌوئيندي؟ ڪوڙا بهانا ٿي ٺاهي!“
مون زال کي دلداري ڏني ته امان کي چئي باسڻ مَلڻ جو ڪم کانئس ڇڏائيندس. هوڏانهن امان سان ڳالهه ئي ڪانه ڪيم. ائين معاملي کي التوا ۾ وجهي ڇڏيم ۽ جج صاحب جي گهر واري ٿانءَ مليندي رهي. ڪڏهن نوڪرياڻي ملي وئي ته منهنجي گهر واريءَ جي جند ڇٽي پوندي هئي. جي نوڪرياڻي هلي وئي يا نه آئي ته منهنجي زال پاڻمرادو بنا چُون چرا جي وڃي ٿانوَ ملندي هئي. گهرو مسئلن کي ڏاڍو خبرداري سان منهن ڏيڻو پوي ٿو. مون ڪڏهن به گهر ۾ اها ڳالهه ڪا نه ڇيڙي ته منهنجي گهر واري مونسان گڏ هلي کپري ۾ رهي، نه منهنجي گهر واريءَ اهڙي ڳالهه چوري.
ڀلو ٿئي منهنجي وڏي ڀيڻ جو جنهنجو مڙس ميرپورخاص ۾ ڊي ايس پي هو، جنهن کي پاڻمرادو خيال آيو، سو امان کي راضي ڪيائين ته منهنجي زال مون وٽ اچي رهي. امان کي اهي وٽ چاڙهيائين ته ”اڪيلو آهي، کيس ڪوئي ماني ڏيڻ وارو به ڪونهي. چانهه ٺاهڻ وارو به ڪونهي!“ حالانڪ مون وٽ نوڪر هئو. امان راضي ٿي، گهر واري مون ڏانهن ڏياري موڪلي. سو به ٽن چئن مهينن کان پوءِ امان پاڻ آئي ۽ منهجي گهر واري کي لاڙڪاڻي وٺي وئي. نه مان ڪڇيس نه منهنجي گهر واري. البت روئندي وئي. مون کي به ڏک گهڻو ٿيو پر گڏيل ڪٽنب کي سلامت رکڻ لاءِ ڪڇيس ڪونه! هي سڀ طريقا آهن تباهه ڪرڻ جا. سهپ، صبر، شڪر ۽ گهرو ضابطن جو ادب ڪجي ته مسئلا پاڻهي حل ٿي ٿا وڃن. ڪامياب ازدواجي زندگيءَ لاءِ اهي آداب ڏاڍو ضروري آهن. جيڪڏهن رڳو پاڻ سان پيار ڪبو ۽ خود غرض ٿبو ته پوءِ گاڏو ڪو نه گهلبو. پيار جو مطلب خود غرضي ۽ خود خيالي ناهي. پيار جون شاديون ڪرڻ وارا رڳو پاڻ سان پيار ڪن ٿا، خود غرض آهن.
اڄوڪي ڪاوش اخبار ۾ پڙهيم ته ”ٽنڊي آدم جي لکاني ۽ رخسانه گهران نڪري پيار جي شادي ڪئي، پندرهن ڏينهن کان پوءِ رخسانه ماءُ پيءُ جي گهر آئي ته لکاني کيس قتل ڪري لاش ريل جي پٽڙيءَ تي اڇلائي ڇڏيو.“ ڇا هي پيار آهي؟ ڇا هي پيار جو پرڻو آهي؟ هي ته سڌو سنئون پيار جو قتل آهي. اهڙا ڪيئي واقعا روزانو اخبارن ۾ پيا اچن. مان پيار جي پرڻي جي برخلاف ڪونه آهيان، پر اهو ڪو اهڙو ضروري ته ڪونهي نڪو ڪامياب ازدواجي زندگي جي ضمانت. ڪاميابي ته، اخلاقي ڪردار، سهپ، صبر ۽ شڪر سان ٿي حاصل ٿئي. هونئن ناممڪن آهي.
ٻي هڪ حيرت انگيز ڳالهه ٻڌائيندو هلان. اڄڪلهه جي ڇوڪرين لاءِ جهڙوڪر ناممڪنات ۾ هجي. شاديءَ ۾ منهنجي گهر واريءَ کي جيڪي زيور وڌا ويا سي به شايد منهنجي وڏي ڀاڀي جا هئا، جيڪي اهو چئي واپس ورتا ويا ته”ڏيکاءُ ڪري توکي وڌا هئن!“ بس ڳالهه ختم ٿي. منهنجي گهرواريءَ جي ڪچڙي عمر صرف سترهن سال هئي، ته به ڪمال صبر ۽ شڪر سان خاموش رهي، نه مون سان ڳالهه ڪيائين نه پنهنجي ماءُ پيءُ سان سليائين. ٽيهن سالن کانپوءِ جڏهن ناظم آباد ڪراچيءَ ۾ رهندا هئاسين ۽ منهنجي پگهار وڌي ٻارهن سؤ روپيه ٿي ۽ حيدرآباد جي گهر جي مسواڙ ڇهه سؤ روپيه مهينو به ملڻ لڳي ۽ بدر جي بس مان به سؤ ڏيڍ روزانو ڪمائي اچڻ لڳي تڏهن مون چيومانس ته ڪو مرضيءَ جو زيورو ٺهرائي وٺي. چيائين ”سڄي عمر ٻسيون ٻانهون رهيون اٿم، سو چوڙيون ٺهرائي ڏيو!“ تڏهن مون کانئس پڇيو ته ”ٻسيون ٻانهون ڇو؟ شادي وارا زيور ڪيڏانهن ويا؟“ تڏهن کلي سڄو قصو ٻڌايائين. ڪندي ڪا اڄڪلهه جي ڪنوار ائين؟ اهو سڀ ڪجهه صبر شڪر ۽ ماءُ پيءُ جي تربيت آهي نه ته سڄا ساراهه ٽيهه سال ماٺ ڪري ويهڻ ۽ ڳالهه ڇپائڻ ناممڪن آهي. اهي ۽ اهڙيون ڳالهيون ضروري آهن، ڪامياب ازدواجي زندگي لاءِ. ان لاءِ وڏا وس ڪرڻا ٿا پون، نه ته هڪ عورت جي پيٽ ورن ۾ ٽيهه سال اهڙي وڏي واردات سانڍي پئي هجي، تمام وڏي ڳالهه آهي.
چوڙيون ڪو ويچاريءَ جي قسمت ۾ ڪونه هيون. ڪراچيءَ جو شهر، اٺ ٻار، مٿان مهمان طائي، سو گهر جو خرچ پورو ڪونه پوندو هو. ماٺ ۾، مون کي ٻڌائڻ کانسواءِ هڪڙي چوڙي وڃي وڪڻي ايندي هئي. مٿان ٻارن کي سخت فهمائش ته ”متان پيءُ سان ڳالهه ڪئي اٿوَ!“ ائين هڪ هڪ ڪري سڀ چوڙيون وڪامجي ويس. مونکي پريشانيءَ کان بچائڻ خاطر، بي ڌڙڪ ائين ڪندي رهي. مون کي پوءِ خبر پئي، جڏهن مان اسيمبلي جو سيڪريٽري ٿي باٿ آئلنڊ جي بنگلي ۾ رهڻ لڳس. جڏهن مون کيس ٻڌايو ته ”مون کي خبر پئجي وئي آهي“ ته پوءِ ڳالهه کي ٽارڻ خاطر مرڪي چيائين ته، ”پوءِ ڇا ٿي پيو، زيور هوندا ئي آئيءَ ويل ڪم اچڻ لاءِ آهن؟“ ائين وري ڳالهه کي معمولي بنائي مونکي پريشان ٿيڻ کان روڪيائين.
عليم الدين هڪ مهاجر سونارو ڪورٽ ڪيسن دوران واقف ٿيو. ڀائپيءَ جا رشتا ٿي ويا. ان سان ڳالهه ڪيم. ان چيو ته ”وڏا ماڻهو پراڻا زيور سستا وڪڻي، نوان فيشني زيور ٿا ٺهرائن. چئين ته وٺرائي ڏيانءِ!“ چيومانس ته ”وارو ڪر!“ هن پراڻا زيور صاف ڪري چمڪائي مون کي ڏنا. واهه جا ٿي پيا. ائين وري ڪجهه زيور گهر ۾ اچي ويا.
اسان جي سڄي زندگي غريبي مسڪينيءَ ۾ گذري. ٻاهران ڏِک، لَک جي هئي. سرڪاري بنگلو، سرڪاري موٽر ڪار، هلندي پڄندي به سُٺي! سو، لک تي مٿو ڌويون ويٺا هئاسون. اندر جي خبر ته گهر واريءَ کي. مون کي جن نه ڪن. پتو پيو ته نياڻين کي ڪو مهل سر پهرڻ لاءِ چڱو وڳو به ڪو نه هئو. اها ڳالهه مونسان منهنجي سئوٽ عبدالقادر انجنيئر ڪئي. ٻڌايائين ته ٻارن جا پراڻا ڪپڙا، تن کي ويٺي ٽاڪيائين ۽ ڳوڙها به پئي وهيس. پڇڻ تي حقيقت ٻڌايائنس پر قسم وڌائنيس ته مون سان ڳالهه نه ڪري. هن به ورهين کانپوءِ مون سان ڳالهه ڪئي، جڏهن منهنجي گهرواريءَ کي دل جي تڪليف ٿي پئي. دل جي تڪليف پرايائين باقي مونکي اصل پتو پوڻ نه ڏنائين ته متان هي پريشان ٿئي جو مان اڳ ئي دل جو مريض هئس. ڇوڪرين سان اها ڳالهه ڪيم، سي اها ڳالهه مڃين ئي ڪونه! چي ”اسان سٺو پهريو، سٺو کاڌو، اهڙي ته ڪا ڳالهه ڪانه هئي. ڇاڪاڻ ته هوءَ حد درجي جي سگهڙ، سبڻ ڀرڻ ۾ به ماهر هئي. سڄو ڏينهن سلائي مشين تي و