مر پيا مينھن وسن

ا نه پلاٽ . الله مون کي ٻين پلاٽن مان گنج ڏئي ڇڏيا. باٿ آئلينڊ ۾ پنج سؤ گز اڍائي لکن ۾ ورتم. پنجن لکن ۾ وڪيم. سمنڊ تي هزار گز پلاٽ اڍائي لک ۾ ورتم. ڏهن لکن ۾ وڪيم. ڪلفٽن تي پلاٽ ساڍي ستن لکن ۾ ورتم ۽ پنجويهه لکن ۾ وڪيم ۽ ائين ڊفينس ۾ هڪڙو بنگلو خريد ڪري ڇڏيم، جنهن ۾ رٽائرمينٽ کان پوءِ رهان پيو. گاڏيون به ورتم. الله ڏئي ٿو ته بنا پڇڻ جي ڏئي ٿو. ڇپر ڦاڙي ٿو ڏئي.

هي بنگلو گهر واريءَ جي نالي ورتو هئم. ڳالهه اصل ان جي هئي، وڃي زرعي زمين، پلاٽن، پئسن ۽ گاڏين تي پيس. اهو سڀ مرحومه جو بخت هئو. سندس گذارئي کان پوءِ هڪ ڪارو پئسو ڪونه ڪمايو اٿم. مرحومه ايترو صابر ۽ شاڪر هئي جو کيس پئسن جي ڏيتي ليتيءَ جو اندازو ڪين هئو. مان به سڄي پگهار آڻي کيس ڏيندو هئس. پاڻ وٽ هڪ روپيه به ڪونه رکندو هئس. ڀلا نه پيان چانهه، نه سگريٽ، نه ويهان هوٽل تي، سو مون کي ڪهڙي ضرورت. البته جڏهن دوست هلي ڪنهن هوٽل تي ويهندا هئا ته شرمندو ٿيندو هئس جو ڪڏهن به بل ڀرڻ جا پئسا مون وٽ ڪونه هوندا هئا. دوست به هئا تمام پيارا ۽ ويجها سي سمجهي ويا. ڪڏهن مذاق سُجهندي هين ته چوندا هئا ته ”تلاشي وٺو ته ڪُل گهڻا پئسا سنگت وٽ آهن؟“ جڏهن منهنجو وارو ايندو هو ته ازخود چوندا هئا ته ”تلاشي نه وٺو، جمال جا کيسا خالي هوندا آهن!“

دوست به ڪيڏا نه شاندار هئا. عبدالله ميمڻ، عبدالقادر ابڙو (هوم سيڪريٽري) عثمان بلوچ، حاجي موسيٰ ميمڻ، غلام مصطفيٰ آخوند، فيروز خواجه، مشتاق منگي وغيره سڀ هڪٻئي کان سرس، سرڪار مير علي مدد خان ٽالپر ۽ غلام النبي سومرو ته شاهڪار هئا ۽ پڻ نور محمد سمون.

گهر واريءَ کي خرچ جا پئسا کٽندا هئا ته گهرندي هئي مون کان. مان وري کيس چوندو هئس ته ”سرڪار مان ڪٿان آڻيان، سڀ جو سڀ ته توهان کي ٿو ڏيان“ ته چوندي هئي ته ”مان به ڪٿان آڻيان. نيٺ ته توهان کان ئي گهرنديس!“ چي ”مهمانن جي اچ وڃ به جام!“ مهينن جي تنگدستي کان پوءِ فيصلو ڪيوسين ته ”خرچ گهٽائجي!“ گهٽائجي به ڇا، اڳ ئي پاڙي ۾ مشهور هئو ته ”روز دال کائيندا آهن ۽ ڪپڙا پاڻ ڌوئيندا آهن!“ نيٺ فيصلو ڪيوسين ته چانهه بند ڪجي. غير ضروري شيءِ آهي، جنهن تي چار پنج سؤ روپيا ماهيانو خرچ اچيو وڃي. چانهه جا اسان ٻئي خفتي! خاص ڪري صبوح نيرانو چانهه ۽ ٻيو شام جو پنجين بجي. بس هڪ هڪ پيالي. اها به بند ٿي ته اچي آتا اٿياسين. مٿي ۾ سور ۽ موڳائي. ڀلا ورهين جي عادت، سا ائين ڪيئن ٿي لهي؟ هڪ ڏينهن ڪمال منهنجو ڀاءُ اچي نڪتو. ان سان ڳالهه ڪئي سون ته ”اسان چانهه پيئڻ بند ڪئي آهي!“ هن رڳو هڪ ننڍو ريمارڪ ڏنو ته “what a pity?” سندس ان رمارڪ اسان جون اکيون کولي ڇڏيون ۽ چانهه پيئڻ شروع ڪري ڇڏيوسين، ڀلا پاڻ تي ظلم ڪهڙي عقلمندي آهي؟ اهڙين حالتن مان به گذرياسون پر ڪڏهن تکا مٺا ڪونه ٿياسون. نڪو ڏوراپو، نه ئي ڪوسا ٿياسون.

مون کي پئسي جو شوق به ڪونه هئو. ٺهي ٺڪي ماني ملي ۽ اڇا ڪپڙا پهرون ته بس ٻيو ڇا کپي! ٻرو کپي؟ دل ۾ اطمينان آهي ته آرام ئي آرام آهي. اسان جي ڳوٺ ۾ هڪ جهور پوڙهو هوندو هو ، ’ڏاڏو سومر‘، ڪي ڏاڏا چوندا هئس، ڪا نانا، واڻ جي کٽ تي پٺا اگهاڙا ڪيو ليٽيو پيو هوندو هئو. سڄو ڏينهن نڙ سان ڪانءُ پيو هڪليندو هو جي سندس کٽ تي يا کٽ ويجهو ويهندا هئا. هڪ ڏينهن ڀرسان ويهي پڇيومانس ته ”ڏاڏا خوش آهين!“ اٿي ويهي رهيو. زوردار نموني تري تي تري وڄائي چيائين ”کٽ چڙهئي ٿي ماني مليم. اڃا ٻرو کپيم؟“ مار! ڪيڏو نه اطمينان ۽ سُڪون ته بنا ڪم ڪرڻ جي بنا گهرڻ جي کٽ تي ماني مليم ٿي، باقي ٻرو کپيم! ماني به ڪهڙي؟ سڪو ٽڪر يا پاروٿو ڀت، ان ۾ به خوش. اهو ئي سومر منهنجي ڪهاڻي ”ڪارو پاڻيءَ“ جو نائڪ آهي.

پر عورت جا گهر هلائي ٿي. ٻارڙن کي پالي ٿي، مهمان طائي کي منهن ڏئي ٿي ۽ گهر به هالو چالو رواج موجب صاف سٺو رکي ٿي ۽ فرنيچر وٺي ٿي، ان کي پئسي جي لوڙ ته پوي ۽ شديد پوي ٿي. سا به ڏِک ڪانه ڏيندي هئي. نڪو منهنجو مٿو کپائيندي هئي. دل ۾ پئي ڪڙهندي هئي. ڀلا گهر ۾ هجي ڪي ڪين ۽ نانءُ ۽ عهدو وڏو ته ضرورتون ته ضرور ڪَر کڻنديون! اسان جي گهر ۾ رڳو واڻ جون کٽون ۽ هنڌ. نه ڪرسي نه ٽيبل، کپري ۾ ٽي سال ائين گذاريا.

شڪارپور ۾ چار ڪرسيون مردان مان گهرايم، في ڪرسي پندرهن روپيه. 1956ع کان اڄ تائين مون وٽ صحيح سلامت آهن. انهيءَ سال مولا بخش سانگي سب جج مقرر ٿيو. ان وڪالت جو سامان وڪيو ته ان کان به هڪ ڪرسين جو سيٽ، هڪ ڊبل ڪرسي ۽ ٻه جدا ڪرسيون ورتم. سؤ روپيا پئي گهريائين پر مون کيس پنجانوي روپيا ڏنا. ڪاٺ شيشم جو ۽ ڪاريگري سٺي. اهي ڪرسيون به اڄ تائين مون وٽ آهن. پنجاهه سال گذرڻ کان پوءِ سندن قيمت پنج هزار روپيا آهي. بس انهيءَ فرنيچر تي ٽي سال شڪارپور ۾ ۽ ٽي سال خيرپور ميرس ۾ گذاريم.

خيرپور ميرس ۾ سيشن جج هئو پير سيد غلام حيدر شاهه، وڏي دل گڙدي ۽ صاف ذهن جو ماڻهو هئو. ان سرڪاريءَ طرح سان هر هڪ جج کي ويهه هزار (اها وڏي رقم هئي) ڏنا ته گهرو فرنيچر گهرائي سرڪاري بنگلي ۾ وجهو. مون ته قالين ۽ پڙدا به ورتا ته پلنگ به ٺهرايم ۽ سادو صوفا سيٽ ۽ ماني کائڻ جي ميز ۽ ڪرسيون به ورتم. عاليشان رهائش ٿي پئي. پير صاحب چيو ته، ”اجايو پئسا زيان ٿيندا هئا هاڻي سڀ ڪنهن لاءِ سهوليت ٿي پئي!“ اهڙو آفيسر وري نه پيدا ٿيو. منهنجي بدلي ٽن سالن کان پوءِ سجاول ٿي ته سڀ سامان ڇڏي وري غريباڻو لڏو کڻي اچي سجاول نڪتاسين.

سجاول ۾ جايون ٿين تيڪي جون، ’تيڪو‘ معنيٰ بانس جي لڪڙين جون ڀتيون ۽ ڇت تن مٿان مٽيءَ جو گارو ڪيل. اچي جو مينهن پيو ته سڄو گهر ٽمڻ لڳو. رات جو سمهي نه سگهجي، ٻارن کي ڪوٽڙيءَ ۾ ئي پيڪي گهر رهايم. ڪورٽ جي بلڊنگ وڏي شاهي ۽ پڪ سري. انجنيئر کي چئي ۽ان جي اڌ کي پارٽيشن ڏئي باقي اڌ کي گهر ڪيم. سٺو بنگلو ٿي پيو. مون کان پوءِ جيڪي ٻيا جج آيا سي به سکيا ٿيا. وري اليڪٽري جا ٿنڀا لڳرائي بجلي ڇڪائي اها به هڻايم. پوءِ ته عيش ٿي ويو. ٻين آفيسرن به پوءِ اک پٽي جو ڊي ايس پي ۽ ڪيترن ايس ڊي اوز به لائيٽ لڳارائي. گهرن کي به تيڪي بجاءِ پڪيون ڀتيون لڳرايائون.

شڪارپور۾ هڪڙو فرنيچر مون ٺهرايو جو اڃا ماڻهو ڏسڻ ايندا آهن. اهو هئو پينگهو. انورالدين قريشي منهنجي گهر واريءَ جو ڀاءُ اتي رينج فاريسٽ آفيسر ٿي آيو. ان چيو ته ”ٽالهيءَ جو ڪِٺ، شيشم، مان ٿو ڏيان جيڪي وڻئي سو ٺهراءِ!“ مون واڍو گهرايو جو مشهور ڪاريگر هئو. ان کي پينگهي ٺاهڻ لاءِ چيم. پر نقشو سڄو مون ڏنومانس ته هيئن هجي. چيم ته ٽنگون ته هجنس ئي نه، ٽنگن بجاءِ ٻنهي پاسي اڪر تي ڪاٺ جو سهڻو انگڙ ونگڙ ڍانچو هو. ٻيو پينگهي ۾ هونديون آهن ٻه ڪنڍيون جي گسنديون آهن ته چيڪٽ ڪنديون آهن. چيم ته اهي به نه هجن. اوستو منجهي پيو ته ”پوءِ باقي پينگهو لڏندو ڪيئن؟“ کيس سمجهايم ته ”سائيڪل وارا بال بيرنگ لڳائي جي نه گسڪن نه چيڪٽ ڪن!“ ويچار ۾ �