مُهين جي دڙي وٽ سنڌو

مُهين جي دڙي وٽ سنڌو



آڳاٽي وقت ۾ سنڌوءَ هاڻوڪي سنڌ جي اترين علائقي ۾ به وڏيون ليٿڙيون پاتيون آهن. مُهين جي دڙي واري وقت ۾ سنڌوءَ جو مکيه وهڪرو اڄلڪهه وارو الهندو نارو هوندو، جيڪو کير ٿر جي وٽ ڏيئي منڇر مٿان لنگهندو، لڪيءَ جي ٽڪر سان گسندو، ڏکڻ اوڀر ۾ وڃي، قديم هاڪڙيءَ سان ملي، پوءِ ڊيلٽا ٺاهيندو هوندو. انهيءَ دور ۾ سنڌوءَ جي هڪ شاخ مُهين جي دڙي وٽان به لنگهندي هوندي، جنهن تي هيءُ شهر ڪيئي صديون آباد رهيو. ساڳئي دور ۾ سرسوتي ندي، سنڌ ۾ اوڀر اتر کان داخل ٿيندي هئي، جنهن جي سڪل وهڪريءَ تي هيل تائين مُهين جي دڙي جا 250 کن ننڍا وڏا ماڳ لڀجي چڪا آهن.

ٻه اڍائي يا ٽي سؤ سال اڳ سنڌوءَ جو ڊيلٽا سِير ۽ ڪوريءَ وٽ هو پر ان امڪان کي به رد ڪري نٿو سگهجي ته سڄو ڪڇ ۽ کنڀات کاري به اتر اولهه وارين ندين جي ڊيلٽا ۾ شامل رهيا هجن. ان شڪ جو بنياد ڪڇ ۽ گجرات جي جاگرافيائي بيهڪ ۽ لوٿل مان سنڌو تهذيب جا آثار لڀجڻ آهي.

لٽاشن ميدانن، سُڪل ڍورن ۽ قديم آثارن جي بنياد تي سمجهيو وڃي ٿو ته اولهندو نارو قديم دور ۾ سنڌوءَ جو ڦاٽ يا مکيه وهڪرو هو. اڃا ڪجهه صديون اڳ تائين به جڏهن سنڌوءَ ۾ پاڻي پنهنجي جاهه جلال ۽ ڇوهه مان لنگهندو هو، تڏهن به الهندو نارو گهاڙ واهه سان ڳنڍيو ويو هو جنهن ڪري اوڀارو ويندڙ ٻيڙا ناري مان ٿيندا، مٿي ويندا هئا ته جيئن مکيه وهڪري جي تک کان بچي، گهٽ قوت خرچ ڪري، جلدي مٿي مقرر ٿيل منزل تائين پهچن. اهو ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته چڙهيل سنڌوءَ تي اوڀارو سفر ڪرڻ، ديوتا جي مرضيءَ خلاف ڪرم ڪرڻ آهي. اهڙي هوڏ تي درياهه شاهه سيکت به ڏيئي سگهي ٿو ۽ ڀيٽا به وٺي سگهي ٿو جيئن اڄ تائين هر اونهاري ۾ سنڌو بادشاهه سکر بکر ۽ ساڌ ٻيلي جي وچ ۾ ٻن چئن ماڻهن جي ڀيٽا ضرور وٺندو آهي.

سنڌوءَ جو وهڪرو بي حد عظيم سهي، پر اها حقيقت پنهنجي جاءِ تي آهي ته سنڌوءَ درياهه بنيادي طور تي هڪ اهڙو مندائتو درياهه آهي، جيڪو پنهنجن معاونن جي مدد سان وڏو پاڻي کڻي، اونهاري جي مند ۾ چؤماسي جي برساتي وهڪرن سان گڏجي (جولاءِ آگسٽ ۾ ) شاهي مارچ ڪري ٿو. ان کان پوءِ هوريان هوريان برساتن جي پڄاڻي ۽ هماليه تي برف ڄمڻ شروع ٿئي ٿي ته، سنڌوءَ جو وهڪرو ختم ٿيڻ لڳي ٿو. سنڌوءَ جو اڀياس ڪرڻ سان پتو پئي ٿو ته هاڻوڪو سنڌو پڃري ۾ ڦاسايل شينهن آهي، تنهن ڪري اهو آزاد شينهن جهڙو نه رهيو آهي. آزاد سنڌو، پنهنجي سڄي لشڪر سان سنڌوءَ جي ميدانن ۾ پکڙجي، لٽ مار ڪندو، ريج ڏيندو، لنگهي ويندو هو. پر هاڻي، سندس لشڪر بندن ۽ بئراجن ۾ بند آهي، جنهن کي جنگي قيدين وانگر هوريان هوريان ڇڏيو وڃي ٿو. ان ڪري چؤماسي واري شاهي فوج اڳ جيتري خوفناڪ نه رهي آهي ۽ سنڌوءَ ۾ پاڻي هر وقت وهي ٿو.

اڳي ائين نه هو. درياهه هڪ ڀيرو وهي ويو، سو وهي ويو. ان کان پوءِ پاڻي تانگهو ٿي ويندو هو، جنهن ڪري درياهه ٽپڻ ڪو مسئلو ڪو نه هو. ٻيو ته ٺهيو اڄ بئراجن مان ڇڏيل پاڻين هوندي به مقامي ماڻهو ڪيڏي سولائيءَ سان ترها کڻي درياهه ٽپي ٿي ويا، سو اسان پنهنجين اکين سان ڏٺو.