ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي

ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي



جمعو 3-نومبر 1989ع

صبح ٿيو. سڄو ماحول ڌوتل پوتل هو، تازو تازو! تياريون ان مهل کان شروع ٿيون جڏهن اڃا سج ننڊ ۾ هو ۽ اکيون ڪونه پٽيون هئائين. ٻهراڙين ۾ سوير اٿڻو ئي پوندو آهي، اونداهي ماڻهوءَ کي بهتر پڙدو مهيا ڪندي آهي.سج اکيون پٽيون ته ڄڻ اسان جون اکيون پٽجي ويون، اسان کي سنڌ ۽ سرحد جي منظرن وچ ۾ واضح فرق محسوس ٿيو.

هتي سج اڀرڻ جو منظر ڏاڍو سهڻو هو. اولهه کان اوڀر وهندڙ چاندي روپ ڪابل نديءَ جو رخ سج ڏانهن هو. پر ڀرو سنڌوءَ جو وهڪرو اتر کان اولهه لٿو پئي آيو.. ۽ آڏو سورج شاخون ڪڍي آسمان ۾ پکيڙيون: ڳاڙهيون، نارنگي ۽ سونهري شاخون ...سونا ڪرڻا چانديءَ روپ وهڪري ۾ پون ٿا. ائين ٿو لڳي ڄڻ آسمان مان سون لهي چانديءَ ۾ ملي ٿو. اسان اهو ٻڌو آهي ته سنڌوءَ مان سون نڪرندو آهي.

سڄي سنڌ ۾ ههڙو منظر ڪونه هو. نديءَ جو ڪنارو، ٻنهي پاسن کان اوچن جبلن جون چوٽيون، جبلن تي اُڀا وڻ، هڪٻئي کان مٿي پٻن ڀر بيهي نظارا ڏسڻ ۾ مصروف هئا. جبل جي پاڙ ۾ نانگ وانگر وروڪڙ کائيندڙ روڊ ۽ ان جي ڀر ۾ ريلوي لائن، جتان ڪنهن ڪنهن مهل ڪا ريل گاڏي ڦٿڪندڙ، لڇندڙ، آڳ اوڳا ڇيندڙ اجگر وانگر رنڀندي هلي ٿي وئي. ۽ ... هيٺ واديءَ جي وچ ۾، هڪٻئي ريڙهيون پائيندڙ ڪاري ميٽوڙي اجگر، سج جي شعاع تي چانديءَ جهڙو چمڪو ٿي هنيو، اها ڪابل ندي هئي، جيڪا نه رڳو پشتون تاريخ، ادب ۽ ڏند ڪٿائن ۾ وڏي اهميت رکي ٿي پر اپکنڊ تي به وڏا اثر وڌا اٿائين.

هتي جبلن تي زندگي آهي ۽ چئو طرف رنگ آهن. نيرو آڪاس، ساوا وڻ، چانديءَ روپ ندي ۽ ان وايومنڊل ۾ اڀرندڙ پکين جون لاتيون، مال جو رنڀون ۽ جهرڻن جا آواز. سنڌ جا جبل اداس آهن، اتي زندگي وڌيڪ سخت آهي. اُتي بيشمار جهرڻا ڪونهن. انهن جهرڻن جو پاڻي گندرف گاڏڙ هئڻ ڪري ٻاڙو آهي. سنڌ جي جبلن ۾ پکين جون لاتيون نٿيون ٻڌجن، ساوڪ ناهي ...بس هڪ حوصلو آهي جيڪو سنڌ جي جابلو ماڻهن جي نراڙ تان بکي ٿو. سنڌ جي سڄي سونهن ۾ اهم رنگ اهو ئي ته آهي، ٽامي جهڙا ماڻهو، ٽامي جهڙا پٿر، ٽامي جهڙي تپش آهي ...هائو! سنڌ جا ميداني علائقا جتي سنڌوءَ جي ٿڃ پهچي ٿي، اتي رنگ موجود آهن. ساوا کيت، نيرو آڪاس، سنڌوءَ جو ميرانجهڙو وهڪرو، نم، ٻٻر، ڪنڊي ۽ انهن جا ٻيلا.

هيءَ ٽيم ڏهاڪو کن ماڻهن تي مشتمل آهي. ڪيلم لاشاري مهم جو ليڊر آهي. ڊپٽي ليڊر شپ ميجر اعظم ۽ اشتياق انصاريءَ وٽ آهي. اعظم جعفر نوجوان آفيسر آهي. اشتياق انصاري واپڊا ۾ انجنيئر آهي. اهي ٽيئي ڄڻا هن کان اڳ ڪافي مهمون سر ڪري چڪا آهن. ڪابل نديءَ ۾ به هڪ ڀيرو ٻيڙيون لاهي چڪا آهن.

سنڌو مهم ۾ رٻڙ جون ٻه ٻيڙيون آهن، هڪ جيپ ۽ هڪ پِڪ اَپ آهي. ڊرائيورن سميت ٽيم جي ميمبرن جو ڪل تعداد پندرهن آهي:

ڪليم لاشاري (ڊپٽي سيڪريٽري سنڌ ثقافت کاتو)، ميجر اعظم جعفر (مَهم جُو)، اشتياق انصاري (انجنيئر واپڊا)، شبير احمد (اينٿرو پولاجيءَ جو شاگرد ۽ تجربيڪار مهم جو)، زبير (پاڪستان نيوي)، انور پيرزادو (صحافي)، بدر ابڙو (صحافي)، ڪريم ميمڻ (وڊيو آفيسر سنڌ ثقافت کاتو)، محمد علي قادري (فوٽو گرافر سنڌ ثقافت کاتو)، نديم قمرالدين (شاگرد)، سيد انتخاب حسين شاهه (شاگرد)، اشفاق لُنڊ (شاگرد)، طوطي خان (ناکئو)، ارشد (پڪ اپ ڊرائيور) ۽ خالد سمون (جيپ ڊرائيور). هر ٻيڙي هڪ وقت چار يا پنج ڄڻا کڻي سگهي ٿي تنهن ڪري باقي ٽيم ميمبر، واري واري سان ڪناري جو اڀياس ڪندا ايندا.

ٻيڙين جا نالا ”نوري“ ۽ ”مورڙو“ رکيا ويا آهن، جيڪي سنڌي لوڪ ڪهاڻين جا مضبوط ڪردار آهن.

مان ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي ويهي سج اڀرڻ جو جادوئي منظر ڏسان ٿو ۽ ڪوشش ڪيان ٿو ته اهو عڪس ذهن ۾ هميشه لاءِ محفوظ ٿي وڃي. سج جا ڪرڻا اوڀر کان شاخون بڻجي پکڙجن ٿا. چانديءَ ۾ سون لهي ٿو ۽ لهندو هليو وڃي ٿو. نديءَ ۾ مڇيون تڙڳن ٿيون. سج هوريان هوريان سجدي مان نڪري رڪوع ۾ اچي ٿو ۽ پوءِ اتي بيهي ٿو. ڄميل سج پگهرجي ٿو ۽ زندگيءَ جي هلچل شروع ٿي وڃي ٿي.

انور ڪابل جي ڪنڌيءَ تي بيهي چؤ طرف نهاري رهيو هو، مون کي پاڻ ڏانهن تڪيندو ڏسي لڙي آيو. ”ڇا پيو سوچين؟ هي هٿ ۾ ڇا اٿئي؟“

منهنجي هٿ ۾ ڀُرٽ هو جيڪي هتي به سنڌ وانگر عامجام آهي. ”هيءُ ته ڀُرٽ ٿو لڳي.“ انور ڀُرٽ وٺي جاچيندي چيو.

”هائو! هي ڀُرٽ آهي، جهنگلي شيءِ آهي.“ طوطي خان تائيد ڪئي. هندڪو ۾ ان جهنگلي شيءِ جو نالو ساڳيو هو.

”توهان وڻ کي ڇا چئو؟“ مون طوطي خان کان پڇيو.

”جهنگي“ هن جواب ڏنو.

”اسان گهڻن وڻن کي جهنگ چوندا آهيون.“ ڀر ۾ بيٺل هڪ سنڌي نوجوان چيو.

”ڀلا هن جاءِ کي توهان ڇا ٿا چئو، جيڪا سامهون پئي ڏسجي؟“

”هن ماڳ کي پشتو ۾ لڪئي (Lakaee) چون ٿا“ اسان جي معلم يا ناکئي طوطي خان ان ٻيٽاريءَ جهڙي حصي ڏانهن آڱر سان اشارو ڪيو. جيڪو ڪابل ندي ۽ سنڌوءَ جي وچ ۾ آهي.

”لڪئي معنيٰ ڳئون يا مينهن جو پڇ.“

”ڀلا لڪئي ڇو ٿا چون؟“ اسان پڇيو.

”توهان ٿورو غور ڪيو، ڇا اها زمين ڳئونءَ جي پڇ جهڙي نٿي لڳي؟“ طوطي خان جو مطلب هو ته اهو تشبيهي نالو آهي.

”هِندڪو ۾ ان کي نوڪره ... ۽ پنجابيءَ ۾ ان کي دميل (Damel) چوندا آهن يعني دومَيل، ٻن (درياهن) جي ملڻ واري جاءِ!“ طوطي خان ان ماڳ جو ٻيو نالو ٻڌايو.

سڄي ڀارت ۾ جن جن جاين تي ٻه درياهه ملندا آهن انهن کي پوترتا ۽ اهميت حاصل آهي، نيٺ به اهو ميلاپ جو ماڳ آهي، ڇِڄڻ جو ناهي. نيپال ۽ هندستان ۾ اهڙن ماڳن تي اڪثر ڪري ڪونه ڪو مندر ٺاهيو ويندو آهي. پر مونکي دميل ماڳ تي ڪجهه به نظر نه آيو.

”جتي نيلم ۽ جهلم درياهه پاڻ ۾ ملن ٿا اتي به دوميل چون ٿا.“ ڪليم لاشاريءَ طوطي خان جي رپورٽ ۾ اضافو ڪيو، ” ...۽ ٻي ڳالهه ته اتي جيڪو ڳوٺ آهي اهو ”ڪُنڊ“ سڏجي ٿو. اهو ڪُنڊ وارو تصور به ڏاڍو عاليشان آهي. جتي حب ندي سمنڊ سان ملي ٿي اتي موجود ڳوٺ جو نالو به ’ڪُنڊ‘ آهي. ان هنڌ به هتي وانگر 90 ڊگرين جي گوني ڪُنڊ ٺهي ٿي.“