آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو

تاب ڇپايو ويندو. سنڌوءَ جا وهڪرا، ان جي تاريخ، سنڌوءَ جي ڪناري تي رهندڙ ماڻهو، انهن جي رهڻِي ڪهڻي، ڏند ڪٿائون، طور طريقا، روايتون ۽ ايڪولاجيڪل تبديلين ۽ هاڻي واري صورتحال، بندن ۽ پُلين جي صورتحال وغيره جو جائزو وٺي ڪتاب لکيو ويندو. مان اهو سوچي رهيو آهيان ته ڇا اهو ممڪن آهي ته هيڏي ساري معلومات ويهن ٻاويهن ڏينهن جي سفر ۾ حاصل ڪري سگهجي!

”مون جڏهن ’عوامي آواز‘ کي انڊس ايڪسپيڊيشن بابت رپورٽ پئي لکائي ته هنن مون کان اهو سوال پئي پڇيو ته ڪتاب ڪير لکندو؟ ... مون کين ٻڌايو ته سنڌ ثقافت کاتي جو ڊپٽي سيڪريٽري ڪليم لاشاري آهي. مان آهيان، بدر آهي ۽ ڪي ٻيا آهن، ڪو انجنئير، ڪو ڪئمرا مين ...ڪتاب ڪير لکندو؟ اها پوءِ جي ڳالهه آهي.“ انور اطلاع ڏنو.

اسان ٻڌو آهي ته سفر ڏينهن جو ٿيندو ۽ رات جو درياهه جي ڪناري ڪڏهن هن ڪپ تي ته ڪڏهن هن ڀر ڪئمپ هڻبي. اسان اهو به ٻڌو آهي ته سنڌ سرڪار پنجاب حڪومت کي هن مهم جو شيڊيول به ڏنو آهي۽ سهڪار جي اپيل به ڪئي آهي.

جهاز رات جو ساڍي ڏهين ڌاري راولپنڊي واري هوائي اڏي تي لٿو. هوائي اڏي کان ٻاهر نڪرندي ويهه پنجويهه منٽ ٻيا به لڳي ويا. ٻاهر، ڊپارٽمينٽ طرفان محمد علي قادري وٺڻ آيو هو. غريب پنج ڪلاڪ انتظار ۾ بيٺو هو. ڀليڪار ڪيائين، ”اسلام عليڪم!“ مون کيس پهريون ڀيرو ڏٺو هو. البت انور سان سندس واقفيت هئي. بت جو ڀريل، رنگ پڪو، ڳالهائڻ مهل لفظ ٿورا استعمال ڪندو پر رفتار تِکڙي. هونئن به همراهه چست آهي. سٽ ڏيئي منهنجو سامان کڻڻ جي ڪيائين.

”نه ڀائو! مان پنهنجو سامان ٻين کان نه کڻائيندو آهيان.“ مون کيس جهليو پر هو نه مڙيو، نيٺ ننڍي ٿيلهي تي ئي راضي ٿي ويو.

اڌ رات جو اسلام آباد کان پشاور ويندڙ ڪوچ سروس ملي وئي. اسان کي اٽڪ پل جي هن پار خيرآباد يا جهانگيرا وٽ ڪابل نديءَ جي ڪناري تي لهڻو هو، جت ڪئمپ لڳل هئي. سنڌ ۾ ان مهل سواري ملڻ ۽ هاءِ وي تي هلڻ جو اڄڪلهه تصور ئي ڪونه آهي. مون کي پنجاب ۽ سرحد جي امن امان تي خوشي ٿي. ٿوري ئي دير اندر ڪوچ راولپنڊيءَ جو شهر ڇڏي هاءِ وي تي ڊوڙڻ لڳي. ٻاهر ٺپ اوندهه هئي. ڪا شيءِ نظر نه ٿي آئي، سواءِ ان جي ته ڪنهن ڪنهن مهل روشن بلبن جو ڪو مختصر جهڳٽو اکيون مِچڪائي پوئتي هليو ٿي ويو.