آمريڪي مداخلت ۽ ڪراچيءَ جي ڳِجهن جا سڏ

15 ڊسمبر 1995ع
آمريڪي مداخلت ۽ ڪراچيءَ جي ڳِجهن جا سڏ

آمريڪا کي پاڪستان، خاص ڪري ڪراچيءَ جي حالتن تي ڏاڍي ڳڻتي آهي ۽ پاڪستان جي عوام کي آمريڪا ۾ ڪارن سان نسلي متڀيد تي ڳڻتي آهي پر پاڪستان جي عوام جي ڳڻتيءَ تي آمريڪا کي ڳڻتي ڇو ٿيندي؟ ڪارن جي غلاميءَ ذريعي ترقيءَ ڪيل گڏيل آمريڪي رياستون تعصب جي لحاظ کان اڄ به اتي ئي بيٺيون آهن، جتي مارٽن لوٿر ڪنگ قتل ٿيو، جيڪڏهن ايئن نه آهي ته پوءِ ايئن ڇو ٿيو ته جڏهن هڪ ڪاري شخص جي اڳوڻي گوري زال قتل ٿي ته مٿس فقط ان شڪ تي ڪيس هلايو ويو ته هن هڪ ڀيري چيو هو ته ”مان هن سان شديد پيار ڪندو هوس!“ سڄي دنيا اهو ”تماشو“ ڏٺو ۽ محسوس ڪيو ته جيڪڏهن اهو شخص ڪارو نه هجي ها ته سندس نفيس جذبن جو اظهار کيس عدالت جي ڪٽهڙي ۾ جوابدار جي حيثيت سان بيهارڻ جو سبب نه بڻجي ها! پوءِ، سڄي دنيا ڏٺو ته عدالت ان بيگناهه شيديءَ کي باعزت بري ڪري ڇڏيو.
هي پهريون ڀيرو ناهي جو آمريڪا پاڪستان جي اندروني معاملن ۾ مداخلت ڪئي هجي، ايئن بار بار ٿيو آهي ۽ حڪومت پاڪستان ان مداخلت جي اثر ۾ پنهنجي هلت ۾ تبديلي آندي آهي. سچي ڳالهه ته اها آهي ته پاڪستان ۾ آمريڪي مداخلت ايتري ته گهڻي آهي جو ڪڏهن ڪڏهن لڳندو آهي ته اهو پاڪستان جو نه، خود آمريڪا جو اندروني مسئلو آهي ۽ پاڪستان جو ڪو به اندروني مسئلو، اصل ۾ ”اندروني“ رهيو ئي ناهي! ماڻهن جو لڳ ڀڳ چاليهن سالن کان تجربو آهي ته پاڪستان ۽ آمريڪا جو رشتو ڪجهه ايئن ئي آهي. تڏهن ته هرڪو ”آمريڪي سنگل“ جي ڳالهه ڪندو آهي. اجهو هاڻي به اڳوڻي چيف آف آرمي اسٽاف جنرل (ر) مرزا اسلم بيگ چيو آهي ته ”بينظير ڀٽو کي آمريڪي چتاوڻيون شروع ٿي ويون آهن ... پر ڪا به تبديلي ان مهل تائين نه ايندي جيستائين مٿان اشارو نه ٿيندو!“ تازو جڏهن ميان نواز شريف تي بعاوت جو ڪيس داخل ٿيو هو، تڏهن به آمريڪا ڳڻتي ظاهر ڪئي هئي ۽ تڏهن به پاڪستان اندروني معاملن ۾ مداخلت تي احتجاج ڪرڻ جي باوجود ڪيس واپس وٺي ڇڏيو هو. هن وقت ايم ڪيو ايم جي دهشتگردي ۽ مارا ماريءَ کي نظر انداز ڪري يا گهٽ اهميت ڏئي حڪومت تي دٻاءُ وجهي آمريڪا ڪهڙو چڱو ڪم ڪيو آهي؟
اسان ايئن ڪو نه ٿا چئون ته ڪو پاڻ کي ”مهاجر“ سڏيندڙ آبادي بغاوت تي لهي آئي آهي پر ان ڳالهه جو احساس خود ”مهاجرن“ کي به آهي ته کين مهاجريت جي نالي ۾ نه رڳو وڏي مصيبت ۾ جڪڙيو ويو آهي پر ڪو غيبي هٿ کين استعمال به ڪري رهيو آهي. جڏهن اهو غيبي هٿ نظر نٿو اچي ته کين پاڻ سان حڪومت ۽ رينجرز وڙهندا نظر اچن ٿا. اهو غيبي هٿ اپکنڊ جي جهونن تڪرارن جي دنيا مان نڪري ٿو جن جو نبيريو بنيادي ڳالهه آهي. ان نبيري ۾ عالمي طاقتون خاص ڪري آمريڪا ڇا ٿو ڪري سگهي؟
ڳالهه ڏاڍي تلخ آهي پر اها حقيقت آهي ته ڪشمير جو درد نه هندستان کي آهي ۽ نه پاڪستان کي. اصل ۾، اها ڪشمير جي جاگرافيائي حيثيت آهي جيڪا هندستان ۽ پاڪستان لاءِ شهه رڳ جي حيثيت رکي ٿي. ڪشمير جو درد فقط ڪشميري ئي محسوس ڪري سگهي ٿو جيئن سنڌ جو درد فقط سنڌي محسوس ڪري سگهي ٿو. ڪشمير جي سونهن ڪشمير جي دشمن ڪو نه ٿي آهي. تمام ٿورن ماڻهن ان تي سوچيو آهي ته اپکنڊ جا سڀ مکيه درياهه ڪشمير مان ڦٽن ٿا. جيڪو ملڪ ڪشمير تي قابض هوندو سو ئي اپکنڊ جي پاڻين تي قابض هوندو. هندستان، سنڌو طاس ٺاهه سندس هق ۾ فقط ان ڪري ڪرائي سگهيو جو اهو ڪشمير ۽ ان علائقي تي قابض هو جتي هيڊ ورڪس قائم ڪيا ويا هئا. ان ڪري ڪشمير تان هٿ کڻڻ لاءِ نه هندستان تيار آهي ۽ نه پاڪستان ٿيندو. هاڻي، ڪشمير جو مسئلو هندستان جو اندروني مسئلو آهي يا پاڪستان جو؟ اپکنڊ جو آهي يا آمريڪا جو؟ يا خود ڪشميرين جو پنهنجو؟ ان سوال جو جواب ڪير ڏيندو؟
اهو ئي ڪراچيءَ جو مسئلو آهي. ڪراچيءَ جي جاگرافيائي حيثيت ڪراچيءَ جي دشمن ٿي آهي. پاڪستان جي سڀني قومن جا مفاد ڪراچي بندر ۾ ڦاسجي ويا آهن جنهن پاڪستان کي هڪ طرف عالمي واپار سان ڳنڍيو آهي ته ٻئي طرف ان واپار ڪراچيءَ ۾ پيداواري ۽ روزگار جا ريعا پيدا ڪيا آهن. اهي ئي پيداواري ذريعا ۽ روزگار جا موقعا ملڪي ۽ غير ملڪي مانهن لاءِ ڇڪ جو سبب بڻيا ۽ پوءِ هو ڳجهن وانگر لامارا ڏئي لٿا ۽ هاڻي شهر کي ڍونڍ وانگر چيري ڦاڙي ڇڏيو اٿن. اهي پر ماري قوتون هاڻي ايڏيون طاقتور ٿي ويون آهن جو جڏهن مقامي ماڻهو ۽ امن امان لاءِ مقرر ادارا ڳجهن کي ڊوڙائڻ لاءِ وٺ وٺ ۽ گهوڙا گهوڙا ڪن ٿا ته اهي ڊهون ڏين ٿيون ۽ آمريڪا به مداخلت ڪندي ”هدايت“ ڪري ٿو ته انهن سان ڳالهيون ڪيو! حيرت آهي ته ”آمريڪي جمهوري سوچ“ وٽ سنڌين جي درد جي دوا اها آهي ته ڳجهن سان ڳالهائجي! اهي ڳجهون، جن ۾ اهي مافيائون به موجود آهن جيڪي خود آمريڪي سماجد ۾ هيروئن پکيڙڻ لاءِ به ذميوار آهن.
حڪومت پاڪستان جڏهن ايئن چيو ته ”آمريڪا پاڪستان جي اندروني حالتن کان چڱيءَ طرح واقف نه آهي“ تڏهن ٿي سگهي ٿو ته ان دعوا ۾ ڪجهه سچائي هجي جيتوڻيڪ عام راءِ اها ئي آهي ته آمريڪي ايجنسيون پاڪستان جي اندروني معاملن بابت پاڪستاني ايجنسين جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ باخبر آهن. جيڪڏهن عوام جي اها راءِ درست آهي ته پوءِ سنڌ جي ماڻهن کي آمريڪي ”هدايت“ تي ڏک آهي ته ان ۾ سنڌ جي درد کي نظر انداز ڪيو ويو آهي. سنڌ جي دل ڪراچي ته ڀنڀوڙجي چڪي، هاڻي حيدرآباد جو وارو آهي جتي پراڻو شهر گولين سان ڌڌڪي رهيو آهي. ڪلهوڙن، ٽالپرن ۽ انگريزن جي وقت ۾ ڏاڪي به ڏاڪي ٺهيل پراڻو شهر جتي ڪڏهن سنڌي ماڻهو بي جوکا گهمندا هئا، هاڻي اٽي ۾ لوڻ برابر وڃي بچيا آهن ۽ سندن دليون هڪ ڀيرو ٻيهر خطري جي احساس هيٺ ايئن ڪنبي رهيون آهن جيئن ڪجهه سال اڳ سنڌي پاڙن تي دهشتگردن جي حملن دوران ڏڪيون هيون!
الطاف ڀائيءَ جي ڀاءُ جي جنازي ۾ شرڪت کان روڪڻ جي بهاني حيدرآباد جو پراڻو شهر ۽ لطيف آباد (جتي ڪڏهن سنڌي چڱي خاصي تعداد ۾ هئا پر هاڻي پنهنجيون ملڪيتون اڌ قيمت ۾ وڪني نڪري چڪا آهن) چئن پنجن ڏينهن کان گولين ۽ ڌماڪن سان گونجي رهيا آهن ۽ پرڏيهي ميڊيا لاءِ ڪم ڪندڙ صحافي ان کي ذري گهٽ ايئن پيش ڪري رهيا آهن، ڄڻ دهشتگرد کيپ کٽي رهيا هجن! آمريڪي ترجمان، جنهن پنهنجي موقف تي قائم رهندي ايئن چيو ته ”اسان ان کي عام بحث هيٺ آڻڻ نٿا چاهيون پر اسان پنهنجي موقف تي قائم آهيون ۽ اسان جو بيان ٻيهر غور سان پڙهو!“، اصل ۾ پاڪستان جي احتجاج تي خاموش هو پر اهو پاڪستاني نامي گرامي صحافي شاهين صهبائي ئي هو، جنهن هٿ وٺي آمريڪي ترجمان کي گهيريو ۽ هن کي مجبور ڪيو ته هو هڪ ڀيرو وري ڳالهائي ۽ پاڪستان جي احتجاج کي رد ڪري. ڏکڻ ايشيا ۾ امريڪي معاشي مفادن جي سبب آمريڪا جي غير معمولي دلچسپي پنهنجي جاءِ تي! پر پاڪستان جي احتجاج کي رد ڪرائڻ جي سلسلي ۾ پاڪستان جي مخصوص صحافين جون ڪوششون پنهنجي جاءِ تي نوٽ ڪرڻ جهڙيون آهن! ٿي سگهي ٿ