آمريڪي معيشت جو ڀرم باقي نه رهيو

17 نومبر 1995ع
آمريڪي معيشت جو ڀرم باقي نه رهيو

آمريڪي معيشيت جو جهاز به ڌٻڻ ۾ ڦاسي پيو. ڪالهه تائين سوشلسٽ ڪئمپ سان خاموش جنگ عظيم وڙهندڙ آمريڪي رياستون ان مهل معاشي بحران ۾ ڦاٿيون آهن جڏهن سوويت يونين سرمائيدار ڪئمپ سان ٽڪرائجي ٽڪر ٽڪر ٿي چڪو آهي ۽ آمريڪا پنهنجي لاءِ سڄي دنيا جي بي تاج بادشاهي حاصل ڪرڻ لاءِ ”نيو ورلڊ آرڊر“ جو نعرو کڻي نڪتو. جڏهن سرمائيدار دنيا جي سرواڻ جا حال اندر ۾ اڳڙين جهڙا آهن ته پوءِ انهن جو ڇا ٿيندو جيڪي جن جو تڪيو ئي آمريڪا تي هو؟
آمريڪي صدر بل ڪلنٽن پنهنجي قوم جي آڏو ڊاڙ هنئي هئي ته آمريڪا کي دنيا جي اڳواڻي ڪرڻي آهي. اڳواڻيءَ جي ان خواهش سان ٽين دنيا کي جنهن معاشي پنجوڙ ۾ ڦاسايو ويو، ان خواهش آمريڪي معيشيت کي ڪو ته هاڃو رسايو هوندو! سوويت يونين ۽ آمريڪا جي جنگ انوڪي ۽ اجميت سنگهه جي ڪشيءَ کان مختلف ڪو نه هئي. ماڻهن ڏٺو ته جڏهن سڀ رائونڊ پورا ٿيا تڏهن ٻئي رنگ ۾ رتورت ۽ نڍال پيا هئا، ٻنهي ۾ چرڻ پرڻ جي به سگهه ڪو نه هئي. سوويت يونين ۽ آمريڪا جي وچ ۾ ڪشتيءَ دوران سوويت يونين کي جيڪي اندروني معاشي ڌڪ لڳا هئا، انهن نيٺ سندس ”سپر پاور“ ”ڀڃي“ ڇڏيو، آمريڪا پنهنجا اندروني ڌڪ ٻه چار ڏينهن بچائي وئي هئي پر ڌڪ ته ڌڪ ئي هوندا آهن. اجهو هاڻي ٻيو سپر پاور سرد جنگ جي پڄاڻيءَ کانپوءِ ڀنواٽي کائي پاڻ به ڊهي پيو آهي.
پاڪستان ته ويچارو مسڪين ملڪ آهي ۽ ان جو شايد ئي ڪو بجٽ خساري ۾ نه هوندو. هن وقت آمريڪي بجٽ خساري ۾ آهي ۽ آمريڪا ڪجهه سرڪاري آفيسون بند ڪري 8 لک ملازمن کي زبردستي ڪڍي ٻاهر ڪيو آهي. ڇو؟ صرف ان ڪري ته اهو سپر پاور هاڻي سنڌ جي ميونسپل ڪميٽين وانگر پنهنجن ملازمن کي پگهار ڏيڻ جي قابل به نه رهيو آهي. پاڪستان ۾ 8 لک سرڪاري ملازم هڪ ڌڪ ۾ بيروزگار ٿي وڃن ته جيڪر آسمان ڪري پوي! آسمان ته آمريڪا تي به ٽٽي پيو آهي ۽ ٿي سگهي ٿو ته آمريڪي حڪومت ڪو نمونو سمونو ڪري وري اٿي به بيهي پر ڪنهن مواليءَ چواڻي، ”وزم جي خبر ته پئجي وئي!“
آمريڪا سڄي دنيا ۾ قائم پنهنجن سفارتخانن مان 20 سيڪڙو ملازم گهٽائڻ جو فيصلو ڪري في الحال غير ملڪين کي ويزا نه ڏيڻ جو فيصلو ڪيو آهي ۽ حڪومت سوچي رهي آهي ته اڳتي ڇا ڪجي؟ آمريڪا کي اوچتو ئي اوچتو ڪجهه ڪو نه ٿيو آهي، گذريل صدارتي چونڊن مهل به اها ڳالهه چونڊ مهم دوران سڄي دنيا ٻڌي هئي ته آمريڪا معاشي نظام ڀروسي لائق نه رهيو آهي ۽ ڊالر کي حيلن بهانن سان ٽيڪ ڏني پئي وڃي. جپان تي مخصوص آمريڪي پابنديون ۽ عالمي مارڪيٽ تي ڇائنجندڙ ڏور اوڀر جا نوان نوان صنعتي ملڪ آمريڪي معيشت کي پرکڻ لاءِ سٺيون ڪسوٽيون آهن. آمريڪا جو معاشي طور ڊهڻ سڄي دنيا جي ماڻهن لاءِ هڪ حد تائين هيرت جهڙو آهي. ان ملڪ جي تمام ٿورن پرستارن سوچيو هوندو ته ڪو ايئن به ٿي سگهي ٿو، بالڪل اهڙي طرح جيئن ڪالهه تائين سوويت يونين جي ڊهڻ تي گهڻن ماڻهن کي ويساهه نٿي آيو.
آمريڪا هن وقت سڀ کان وڌيڪ سياسي اثر رسوخ رکندڙ، عظيم ترين فوجي طاقت ۽ ٽيڪنالاجيءَ جون آخري حدون ڇهندڙ ملڪ سمجهيو پيو وڃي، پر هاڻي سندس ڀرم اوچتو ئي اوچتو ٽٽي پيو آهي. سوچڻ جي ڳالهه هاڻي اها آهي ته آمريڪي معيشيت جو ڀرم ٽٽڻ جو اصل ڪارڻ ڪهڙو آهي؟ ڇا فقط سرد جنگ جا لڳل اندروني زخم هاڻي چڪيا آهن يا ”نئين ورلڊ آرڊر“ ذريعي دنيا تي حڪومت جي خواب سبب ان جي معيشت جو جهاز ڌٻڻ ۾ ڦاٿو آهي؟ ڪجهه به هجي، هن وقت گهٽ ۾ گهٽ ڳالهيون ته بالڪل صاف ۽ چٽيون آهن. پهرين اها ته اڳرائي ۽ ٻين تي حڪومت جو خواب هڪ اهري ڪوڙڪي آهي جنهن ۾ طاقتور قومون پاڻ ئي تباهه ٿي وينديون آهن، بالڪل ايئن جيئن آمريڪي کنڊ جون قديم مايا ۽ اوزٽيڪ تذيبون انساني منڍين کي مندرن ۾ سينگارڻ کانپوءِ پاڻ به ان جنون جو کاڄ ٿي ويون! ۽ ٻي ڳالهه اها ته سرمائيداري نظام معيشت به پاڻ کي ناڪام ثابت ڪري ويٺو آهي.
اها رڳو ادب فلسفي ۽ ڪتابن ۾ لکڻ پڙهڻ جي ڳالهه نه آهي ته ”طاقت پنهنجي موت جو سامان پنهنجي وجود مان ڄڻيندي آهي.“ آمريڪا به پنهنجي وت کان وڌيڪ پاڻ کي پکيڙڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ پنهنجي پرڏيهي ۽ جنگي پاليسي اهڙيءَ ريت هلائي جو پاڻ اندران ئي اندران کوکلي ٿي وئي، ان هد تائين جو پنهنجن ملازمن کي پگهار ڏين جهڙي به نه رهي ۽ نيٺ هڪ ڌڪ ۾ 8 لک ملازمن کي ڪڍي ڇڏيائين. اها صورتحال به شايد پهريون ڀيرو سامهون آئي آهي ته آمريڪي صدر ۽ ڪانگريس جي وچ ۾ ايترا شديد اختلاف ٿيا جو بجٽ ٽن مهينن جي عرصي ۾ به منظور ٿي نه سگهيو آهي. آمريڪي معيشيت جي تباهي آمريڪا لاءِ وڏو هاڃو ته آهي ئي پر آمريڪا لاءِ شايد ان کان وڏو اهو ٿيو آهي ته سندس ڀرم ٽٽي پيو آهي، شايد آمريڪا پاڻ کي سنڀالي وٺي پر ڪڏهن ڪڏهن ايئن به ٿيندو آهي ته ”ٽـُٽِي کي ٽاڪو ئي ڪو نه لڳندو آهي.“