احمد علي قريشي جي مزار

احمد علي قريشي جي مزار
اسان لال باغ مان ٻاهر نڪري آياسين. سامهون ڇنڊڻ واهه جي ڪنڌيءَ تي هڪ نئون مقبرو ڏاڍي تيزيءَ سان ٺهيو آهي. هي احمد علي قريشي صاحب جو مقبرو آهي جنهن کي سندس مريد ’بابا سائين‘ چوندا آھن ۽ ’وقت جو قلندر‘ سمجهن ٿا. قريشي صاحب پاڻ سيوهڻ جو هو ۽ اعليٰ سرڪاري عهدن تي فائز رهيو. سندس طريقت ’قلندري اويسي‘ هئي ۽ پنهنجن مريدن کي هر وقت درود شريف پڙهڻ جو تاڪيد ڪندو هو. ان حوالي سان هن سن 01-2000 تائين اجتماعي درود شريف جا وڏا اجتماع ڪرايا. سندن چوڻ هو ته، ”آئون سنڌي نوجوان وٽ ڪلاشنڪوف بدران علم ۽ زبان تي درود شريف ڏسڻ ٿو چاهيان!“ نوجوان مريدن سندس مزار تي سيوهاڻي بزرگن خاص ڪري قلندر جي طرز جو ڳاڙهو تاج رکيو آهي.

لال باغ جي سير دوران اسان کي اها دعويٰ ڏاڍي عجيب لڳي ته سنڌ ۾ سياحت جي گنجائش نه آهي. پهرين ڳالهه ته سياحت جي شعبن کي ترقي وٺائڻ جي نيت موجود نه ٿي لڳي. ٻي ڳالهه ته سياحت بطور صنعت پاڻمرادي پيدا ڪونه ٿيندي آهي. انهن ماڳن تي جتي ماڻهو ازخود ويندا آهن، انهن کي ترقي وٺائبي آهي، سهوليتون پيدا ڪبيون آهن، اتي نيون دلچسپيون پيدا ڪبيون آهن ۽ هر شئ کي منظم ڪبو آهي، پر اسان وٽ سرڪاري توڙي پرائيويٽ سيڪٽر ۾ ڪجهه به نٿو ٿئي. لال باغ جو ئي مثال وٺجي! مقامي سطح جي انتظاميه هڪ بورنگ ڪرائي ته لال باغ نروار ٿي پيو. هر وڻ ٻوٽي ۽ چشمي لاءِ فقيرن دلچسپ قصا ڪهاڻيون جوڙي ٻڌائڻ شروع ڪيون آهن ۽ سڄي ملڪ مان عام ماڻهو اهي ٻڌڻ لاءِ اتي اچن ٿا.
خود اسان کي ان مختصر وقت ۾ ڪيئي گائيڊ فقيرن جي صورت ۾ ملي ويا جو سڄو لال باغ سمجهڻ سولو ٿي پيو.
”گائيڊ ته هڪ کان ٽي مليا پر ھُو (حڪومت وارا) اها عجيب ڳالهه ٿا چون ته سنڌ ۾ ٽوئرازم ترقي نٿي ڪري سگهي!... هوڏانهن ڏاني ڌانڌل (ٿر جو هڪ ڳوٺ) ۾ به ڪو ٽوئرسٽ وڃي رهي ته هن کي پندرهن ڏينهن کاڌو به مفت، هنڌ به مفت ملي! گائيڊ به ملي ... پر هنن (سرڪار) کي ٽوئرازم کي ترقي ڏيڻي ئي ناهي ته پوءِ ڇا ڪجي؟ ... ’ڪم چيلهه نه ڪري باقي ٿڪ لعنت آ، گوڏن تي!“ انور ان راءِ سان سهمت هو ته سنڌ ۾ سياحت جي پوري سگهه آهي ۽ مقامي ماڻهو اهڙيون سهولتون پيدا ڪري به ڏين ٿا. انور جو خيال هو ته سرڪار سان گڏ ملڪي ماڻهن ۾ به سياحت جو شوق نه آهي!

واپسيءَ مهل سج ريلوي اسٽيشن جي هن پار يڪٿنڀي ۽ چؤياريءَ وارن ٽڪرين جي پويان لٿو. اڌ ڏينهن جا ٿڪل مسافر هاڻي ريسٽ ۾ اچي ويٺا پر اڄوڪو سفر اڃا ختم نه ٿيو هو. اسان کي ميان نصير محمد ڪلهوڙي جي مقبرن کان گاج تائين هڪ سونهون دادوءَ مان ملڻو ٿيو هو. صبح جو سوير دادوءَ مان نڪرڻ لاءِ ضروري هو ته اڄ ئي ڏينهن ٻن جو سامان کڻي دادوءَ لاءِ نڪري پئجي. اسان وڏو سامان سيوهڻ ۾ ئي ڇڏيو فوٽوگرافيءَ لاءِ ضروري شيون ۽ هلڪو ڦلڪو ثمر سامان کڻي گاڏيءَ ۾ وڌو.

اڱارو، 2 جولاءِ 2002
صبح جو سوير ئي اسان سفر لاءِ تيار هئاسون پر سونهون اڃا نه پهتو هو. اسان نقشو وڇايو.
”هتان ٻه رستا آهن، جيڪڏهن ڊرگهه کان هلنداسون ته موٽ ميان نصير کان ٿيندي، پر جيڪڏهن ميان نصير کان هلبو ته موٽ ڊرگهه واري پاسي کان ٿيندي. ڇو ته اسان کي ٻئي پاسا ڪرڻا آهن. جيڪڏهن ڊرگهه کان گاج هلنداسين ته پوءِ گاج ۾ هلڻ جي ڪوشش ڪبي، ڏسجي ته پاڻ اُٺن جو بندوبست ڪري ٿا سگهون يا موٽر سائيڪلن جو!“ بخاري صاحب چيو، ”پاڻ ڪوشش ڪنداسون ته گاج ۾ ان جاءِ تائين پهچون جتي آبشار آهي. ان کي ’ٿخ‘ چون ٿا ... مونکي عزيز ڪنگراڻيءَ ٻڌايو هو ته ٿخ اهو پهريون ڪنڀ آهي جتي پاڻي گاج ۾ ڪري ٿو. ان کانپوءِ ٻيو ننڍو ڪنڀ ۽ آبشار آهي. ان وهڪري ۾ پوءِ آبشار نه آهن بلڪه پاڻي لاهيءَ سان وهندو هليو ٿو اچي. عزيز ڪنگراڻي ٿخ تائين اٺن تي ۽ پنڌ ٻه دفعا ويو آهي، ان اھا ڳالهه ڪئي ته پاڻ ۾ ٽي چار ڄڻا هتي هُتي رهندا ۽ هلندا ٿي ويا، هُو مڪاني ماڻهو آهن رهڻ لاءِ سهوليت ٿيندي وين.“
ڏينهن چڙهندو ٿي ويو سونهون اڃا ظاهر ڪونه ٿيو هو. گرميءَ رنگ ڏيکارڻ شروع ڪيو ته ڪنهن گرميءَ جي دانهن ڪئي، ”اڄ ته ڏاڍي گرمي آهي!“
”جون ۽ جولاءِ جي مهيني ۾ کيرٿر جو سفر ڪو پاراتو ٿو لڳي!“ بخاري صاحب ٽهڪ ڏنو.
”ها! سائين سيارو ته سولو آ، اونهارو هجي ته پوءِ ... اهي حال آهن!“
حاجي ڪَؤڙو لغاري چانڊيو اسان کي سونهون ٿي مليو. سندس ڳوٺ ’قصبو‘ به ساڳي علائقي ۾ هو. اسان کي اطمينان ٿيو ته هُو گاج ۾ اندر (ٿنک) تائين سفر جو ڪونه ڪو بندوبست ڪري ڏيندو! هو ٺيڪ ان رستي تي ويٺل آهي جيڪو ڪَڪڙ کان گاج ۽ گورک ڏانهن وڃي ٿو. مٿي جبل تي يا جبل جي هن پار جيڪو وڃي ٿو، اهو ان رستي سان هلي ٿو.
سفر کان اڳ اسان حاجيءَ کان سندس علائقي ۽ گاج جو حال احوال ورتو.
”اهو مکيه رستو آهي جيئن اسان جي ظفر لغاري صاحب جي (وزارت جي) وقت ۾ رستو ٿيو هو. اهو رستو اڳتي وڃي ٿو، وچ ۾ ڪم بيهي رهيو هو، هاڻي وري نئون ٺيڪو ٿيو آهي، ٻه ٽي ڪلوميٽر پيا آهن. نئين اسڪيم ۾ اسانجي مَلڪ صاحب هتي ٽڪرو ڏنو آهي. اڳوڻي اسڪيم قصبي کان ٿورو مٿي وڃي بند ٿي وئي. هاڻي، وري نئين اسڪيم مٿي هلي ٿي پئي، ان ۾ روڊ جو ڪم هلي ٿو پيو، اڃا وچ تي ٻه ٽي ڪلوميٽر ڪچو ٽڪرو رهيل آهي ... الله ڪندو ته اهو به تيار ٿي ويندو!“ حاجي لغاريءَ روڊ جي خبر چار ڏني.
”گاج بنگلي کان ممٿل جو آبشار ڪيترو پري آهي؟“ انور حاجيءَ کان پڇيو.
”اهو گاج بنگلي کان مٿي 25-26 ڪلوميٽر آهي.“ ڪؤڙل جواب ڏنو.
”موٽر سائيڪل تي وڃبو ته گهڻا ڪلوميٽر آهن؟“ انور پڇيو.
”گهڻا ميل هلڻو پوندو ... پنجويهه ڇوويهه ميل.“
”ممٿل کان ٿخ جو پنڌ ڪيترو آهي؟“ انور نئون سوال ڪيو.
”اهو پنج ڇهه ڪلوميٽر ٿيندو، جيستائين سواري اڳتي وڃي، ان کانپوءِ چار پنج ڪلوميٽر آهي.“ (ممٿل کان اڳتي، حاجي ڪَؤڙي خان جو اندازو ڌڪن تي ٻڌل ھو).
ساڍي نائين بجي ڌاري شهر مان برف پاڻيءَ جو بندوبست ڪري، لسيءَ جا ٺونٺ جيڏا گلاس پي نڪتاسين. اسان جو سفر شروع ٿيو. گاڏيءَ انڊس هاءِ وي تي ’مخدوم بلاول‘ طرف ڊوڙ ڀري.
هلندڙ گاڏيءَ ۾ بخاري صاحب گاج بابت خبرون ڪندو هليو، ”جڏهن گهڻيون برساتون پونديون آهن تڏهن نئه گاج جو وڌ ۾ وڌ ۽ ڪئين دفعا آيل وهڪرو ساڍا چار لک ڪيوسڪ رڪارڊ ڪيو ويو آهي ... ۽ نئه ايتري طاقتور هوندي آهي جو چون ٿا ته ڏهه ڏهه پندرهن ڪلو جا پٿر نئه جي سطح تي ترندا آهن.“ ان ۾ ايڏي سگهه آهي ... ڄڻ جانور ترندا پيا اچن.“
”مار!“ انور پنهنجي خاص انداز ۾ چيو.
”پن ٻوڙين پاتال ۾، پهڻ تارين تون!“ مون کي ڀٽائي صاحب جي سِٽ ياد آئي.
”ها سائين ها! اها ئي ڳالهه آهي، پنهونءَ جي ڳوٺ جا ماڻهو،