ازهاڪ رابن جو موت

6 نومبر 1995ع
ازهاڪ رابن جو موت

جن جون اکيون سرحدن کان ٻاهر بنياد پرستن جي کوج ۾ هيون ۽ سڄي عرب و مسلم دنيا جي هر هڪ قوم کي دهشتگرد ٿي سمجهيائون سي پنهنجي ئي اندر جي بنياد پرستيءَ جو شڪار ٿي ويا. ويهين صديءَ جي ڳچ حصي تائين جنهن قوم کي ”دهشتگرد فلسطيني“ سڏيو ويو، انهن ته ”پٿرن سان مزاحمتي جنگ“ ڪئي پر جن لاءِ چيو ويو ته اهي مظلوم اسرائيلي آهن ۽ اڳرائي مان ڪو نه ڄاڻن انهن جي هٿان عربن جو جيترو رت وهيو، ان سان وچ اوڀر جي تاريخ ڳاڙهي آهي. جنون، اسرائيل جي وجود ۾ ڪيتري حد تائين ڀريل آهي؟ ان جو جواب ازهاڪ رابن جي سيني ۾ لٿل گوليون ڏينديون، جيڪو فلسطين سان جنگ ۽ امن جو ذميوار هو ۽ جيڪو مرڻ کان اڳ امن ريلي کي خطاب ڪري چڪو هو!
ازهاڪ رابن ماضيءَ ۾ ڇا هو ۽ سندس رت فلسطين جو نالو ٻڌي ڪيئن ٽهڪندو هو؟ اهو به سڀني معلوم آهي. هي اهو ئي جنگجو ازهاڪ رابن آهي جنهن 1967 ۾ فقط ڇهن ڏينهن جي جنگ ۾ اردن، مصر ۽ سام جا گوڏا کوڙائي غزه ۽ اولهندو ڪنارو اسرائيلي حدن ۾ شامل ڪري ڇڏيو هو. پر اهو به تاريخ جو عجيب واقعو آهي ته ساڳيو شخص وچ اوڀر ۾ امن جو ايڏو وڏو نشان بڻجي وڃي جو هن جي مرڻ تي سندس سڀ کان وڏو مخالف اڳواڻ ياسر عرفات به ڀريل آواز سان چوي ته ”رابن جي موت تي مون کي ڏاڍو ڏک پهتو آهي، ان سان امن جي پنڌ کي ڌڪ لڳو آهي، مان مسز رابن ۽ سندس ڪٽنب سان سندن ڏک ۾ شريڪ آهيان.“
تل ابيب ۾ ازهاڪ رابن کي ڪنهن فلسطينيءَ ڪو نه ماريو. کيس هڪ بنياد پرست يهودي نوجوان ماريو جنهن جي عمر 27 سال هئي. هو ڪو ڪورو بوز يهودي هو، هو يونيورسٽي جو شاگرد هو. رابن کي ان ڪري ڪو نه ماريو ويو هو جو هو اسرائيل جو وزيراعظم هو ۽ نه ان ڪري ماريو ويو جو هو يهودي ڪو نه هو. سندس فعل فقط اهو هو ته هن وچ اوڀر ۾ امن جون ڳالهيون ڪيون. فلسطين ۽ اسرائيل جو اڌي صديءَ کان وڌيڪ پراڻو تڪرار نبيرڻ طرف ڪجهه وکون کنيون، دربدر فلسطينين کي سندن ڌرتيءَ جي هڪ ننڍڙي حصي تي آباد ٿيڻ جي اجازت ڏني ۽ وڌيڪ ”رعايتن“ تي ڳالهيون جاري رکيون هيون. اڌ صديءَ جي ويڙهه کانپوءِ جڏهن فلسطين ۽ اسرائيل جي قيادت ان نتيجي تي پهتي ته جنگ مان ڪو به فائدو نه آهي ۽ دائمي امن لاءِ ڳالهين مان ئي رستو نڪرندو، تڏهن بنياد پرست يعودين کي اها ڳالهه نه وڻي جيئن هندستان جون بي جي پي، شو سينا ۽ پاڪستان جون فلاڻيون فلاڻيون جماعتون آهن. اسان ڏٺو ته ازهاڪ رابن کي ٺيڪ ان مهل گوليون هڻي ماريو ويو، جڏهن هو هڪ لک اسرائيلن جي ميڙ کي امن جي ضرورت تي اعتماد ۾ وٺي رهيو هو.
هڪ لک اسرائيلين جو ميڙ سندن تاريخ جو پهريون واقعو آهي. ان ميڙ امن لاءِ نعرا هنيا، تاڙيون پر نوجوان يهودي شاگرد جنهن جي ذهني تربيت بنياد پرستن ڪئي هئي، پنهنجي دهشتگردي ڪري ڇڏي.
نوجوان يهوديءَ ازهاڪ رابن کي مرتد يهودي سمجهي ماريو هوندو.بالڪل ايئن جيئن ٻه ڏينهن اڳ سرگوڌا لڳ 15 ۽ 16 سال جي ڄمار جي ٻن ڇوڪرن 25 سالن جي هڪ نوجوان قادياڻيءَ کي ”جهنم رسيد“ (اخبار نواءِ وقت ايئن ئي لکيو آهي) ڪري ڇڏيو. ازهاڪ رابن جي موت کانپوءِ فلسطين ۽ اسرائيل جي وچ ۾ هلندڙ امن ڳالهيون اڳتي وڌنديون رهنديون، اها ڳالهه ڏينهن ٻن ۾ وڌيڪ واضح ٿي ويندي پر آمريڪي صدر مسٽر ڪلنٽن کي اسرائيل ۾ يهودي بنياد پرستيءَ تي ضرور سوچڻو پوندو. ڪالهه تائين ته ڪنهن به گوري چمڙيءَ واري اهو تسليم ته ڇا، تصور به نٿي ڪيو ته ڪو يهودي به اسرائيل ۾ دهشتگردي ڪري سگهي ٿو. پر اهو هاڻي ثابت ٿي چڪو آهي ڇاڪاڻ ته نه رڳو ڏوهاري موقعي تان جهليو ويو آهي پر اطلاعن موجب هڪ يهودي تنظيم ان واقعي جي ذميواري به قبول ڪئي آهي.
مسٽر ڪلنٽن جڏهن 73 ورهن جي پوڙهي ازهاڪ رابن جي موت تي سرڪاري طرح جذبا ظاهر ڪيا ته زبان مان اکر نه پيو اڪليس. بس ايترو چيائين ”رابن امن جو عظيم اڳواڻ ۽ منهنجو سٺو دوست هو، مان صدمي سبب پنهنجا جذبا بيان نٿو ڪري سگهان، تنهنڪري فقط اهو چوان ٿو ته ”الوداع دوست!“ لڳ ڀڳ اهڙا ئي تاثر آمريڪا جي هر اڳوڻي صدر جا هئا. آمريڪي جهنڊو به اسرائيلي وزيراعظم جي سوڳ ۾ سرڪاري طرح ڪنڌ جهڪائي چڪو آهي. سوال فقط اهو آهي ته ڇا ازهاڪ رابن جي قتل کانپوءِ ڳوري دنيا اهو سبق ياد رکندي ته دهشتگردي ۽ بنياد پرستي هڪ طرفي نه آهي. طاقتور دنيا جي لٺ جيڪا فقط عرب، مسلم ۽ آفريڪي ملڪن تي ڦري رهي هئي، اها خود آمريڪا جي هٿ ۾ هئي. اسرائيل مان امن جي لاءِ ڪوشش ڪندڙ وزيراعظم جي هڪ يهودي دهشتگرد هٿان موت کانپوءِ هاڻي يورو آمريڪي لابي ڇا ٿي سوچي؟
ازهاڪ رابن پنهنجي آخري تقرير ۾ ڇا ڇا چيو؟ هن چيو ”مون هميشه ايئن ئي سوچيو آهي ته اڪثريت امن چاهي ٿي ۽ اهي ان لاءِ جوکم کڻڻ لاءِ تيار آهن... هي ميڙ اسرائيلي عوام، سڄي دنيا ۾ موجود يهودي عوام ۽ هر هنڌ رهندڙ ماڻهن لاءِ اعلان ٿو ڪري ته اسرائيل جو عوام امن چاهي ٿو ۽ امن جي حمايت ڪري ٿو.“ ازهاڪ ته اها ڳالهه هاڻي ڪئي پر ان وقت، جڏهن 80 واري ڏهاڪي جي شروعات ۾ شطيله ۽ صابره ڪئمپن ۾ اسرائيلي فوجن فلسطينين کي ۽ فلسطيني ويڙهاڪن اسرائيلي فوجن کي پئي ماريو، تڏهن ئي يهودي مائرن جلوس ڪڍي فرياد ٿي ڪيا ته ”اسان جي ٻچن کي نه ڪهايو ۽ امن ڪيو!“ ان وقت ڪنهن به آمريڪي صدر مرندڙ شهرين لاءِ لڙڪ لاڙي ”گڊ ۽ چلڊرن ۽ گڊ باءِ فرينڊس!“ ڪو نه چيو هو.
اسرائيلي وزيراعظم کي پي ايل او سان 1993ع ۾ ٺاهه ڪرڻ جي سزا ڏيڻ ۾ يهودي دهشتگردن دير نه ڪئي. ان وقت، جڏهن رابن آخري تقرير پئي ڪئي انتهاپسند اسرائيلين جو هڪ گروهه سائن بورڊ کڻي بيٺو هو ”غدارن لاءِ ڦاسي.“ سندن خيال ۾ ازهاڪ اسرائيلين جو غدار هو ڇاڪاڻ ته هن فلسطينين کي سندن زمين جو ڪجهه ٽڪرو موٽائي ڏنو هو. هاڻي اهو سوال ”سڌريل دنيا“ جي آڏو آهي ته اها هڪ اهڙي اسرائيلي وزيراعظم جيڪو ڪڏهن فوج جو سربراهه به هو ۽ جنهن کي امن جو نوبل انعام 1993ع ۾ ڏنو ويو، جي موت تي ڇا ٿي ڪري؟
ازهاڪ رابن فلسطين جي نڙيءَ تي ننهن رکڻ کانپوءِ موٽي کائي اهڙي امن لاءِ رستو ڪڍيو جنهن جو امڪان نظر ئي نٿي آيو. اها فلسطين جي فتح هئي، ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي پر اسرائيل ايترو ڪمزور به ڪو نه هو جو فلسطين جي آڏو گوڏا کوڙي وجهي. هي مسئلو نبرڻو هو، ان کانسواءِ اسرائيلي به سک سان ترقي ڪري نٿي سگهيو. دشمنيءَ جي برف رجائڻ جو ڪم ازهاڪ کانسواءِ ٻيو ڪري نٿي سگهيو. هڪ موقعي تي هن چيو هو، ”اسان ڇا ٿا ڪري سگهون؟ دوستن سان امن لاءِ ڪهڙيون ڳالهيون ڪبيون. امن لاءِ جاني دشمن سان ڳالهائڻو پوندو آهي. پي ايل او دشمن هئي ۽ آهي پر دشمن سان ڳالهيون ضرور ٿيڻ گهرجن.“ نيٺ ازهاڪ اها به باهه ٺارڻ جو ڪم ڪيو، جيڪا هن پاڻ ٻاري هئي. اها باهه اڃا پوريءَ طرح ڪو نه وسامي آهي. خود ازهاڪ پاڻ ان باهه ۾ سڙي مري ويو، توڻي جو امن جي نوبل انعام جو تمغو به سندس ڇاتي تي لڳو.
جيڪي ماڻهو دهشت جي بنياد تي راڄ ڪندا آهن. انهن جو موت به دهشت تي ٿيندو آهي. هڪ جنون يروشلم واري ”واعدو