اسحاق انصاري

� هاڻي جڏهن نيپال ۾ زندهه سلامت ٿا ڏسون ته ڄڻ وسريل ماضيءَ جا ورق ورڻ شروع ٿي ٿا وڃن.
اسحاق گُرڙ پکيءَ جي ڳالهه ڪئي آهي، شروع ۾ ان کي گرور ۽ گردا لکيو اٿس پوءَ ڪنهن دوست جي اصلاح تي گرڙ پکي لکيو اٿائين. گرڙ پکي سان منهنجي واقفيت ناني حبل ڪرائي هئي. ننڍا هئاسين ته روز آکاڻي ٻڌائيندي هئي. سندباد سيلانيءَ جي هڪ سفر ۾ سندباد ڪنهن اونهي ماٿريءَ ۾ وڃي پيو هو جنهن ۾ هيرا جواهر هوندا هئا. ماڻهو ان ماٿريءَ ۾ گوشت جا لوٿڙا اڇلائيندا هئا. پوءِ آسمان مان گرڙ پکي اچي اهي لوٿڙا کڻندو هو جنهن کي هيرا جواهر چهٽيل هوندا هئا، سندباد پاڻ کي ان پکيءَ جي پير سان ٻڌي ان اونهي ماٿريءَ مان ٻاهر نڪتو هو، ۽ پوءِ جڏهن ماڻهو گُرڙ پکيءَ جي آکيري مان هيرا جواهر کڻڻ آيا ته سندباد به آجو ٿيو. ڪن ڪتابي ڪهاڻين ۾ ان کي رُخ پکي به لکيو ويو. رُخ معنيٰ اُٺ، کڻي اُٺ پکي چئجي پر اُٺ پکي ته اڏامندو ئي ناهي. سو گُرڙ پکي بنيادي طرح شاهي عقاب آهي، جيڪو ڏند ڪٿائن ۾ وِشنو ڀڳوان جي سواري آهي، ان کي انساني شبيهه ڏني وئي ۽ ڏند ڪٿا ۾ ان کي اڌ انسان ۽ اڌ پکيءَ جي روپ ۾ وِشنو سان ڊگهي جنگ ۾ هار کارائي وئي، ۽ پوءِ هن کي وِشنوءَ جي سواري هجڻ جو اعزاز مليو، بلڪل ايئن جيئن گڻيش ڀڳوان هڪ پِٽيَل ۽ ڀوائتي ڀڳوان ڪرونچ َ(Kroncha) کي ڪُوئي جي روپ ۾ پنهنجي سواري ٺاهي هي اعزاز بخشيو.
نِيپال ۾ گنگا ۽ جمنا ندين جون مورتيون ڏسي اسحاق صاحب جي من ۾ آيو ته ڇا سنڌو نديءَ جي به ڪا مورتي آهي؟ مون ڪن هنڌن تي سنڌوءَ جي مورتي ڏٺي آهي، اها ڪا ٻي نه خود گنگا جمنا واري آهي، جيڪا ’مَڪرا‘ تي سوار آهي يا ڪڏهن ان کي ٻلهڻ تي سوار ڏيکاريو ويندو آهي. ٻُلهڻ گنگا ۽ سنڌو نديءَ ۾ ٿئي ٿي، ’مَڪرا‘ جي شڪل صورت ڀلي ته ڏند ڪٿائي يا composite هجي، اهو درياهي واڳون آهي جنهن کي مُگر ۽ اردو / هنديءَ ۾ مَگر مَڇ چون ٿا. چوندا ڪونه آهن ته ”مَڪر ٿو ڪري!“ يعني واڳون وارا لڙڪ ٿو هاري، ڍونگ ٿو ڪري! شڪارپور ۾ ڪاٺ جي اُڪر تي ’مَڪرا‘ خوب اُڪريل آهي. هونئن به گنگا، جمنا يا سرسوتي (هاڪڙو) ۽ سنڌوءَ کي الڳ ٿلڳ نه ڏسڻ گهرجي، اهي ماٿريون تهذيبي طرح پاڻ ۾ اصل کان ڳنڍيل هيون. انڪري گنگا نديءَ واري مورتيءَ کي ’درياهه ديوي‘ سمجهڻ گهرجي. ۽ اها سنڌو درياهه جي به انساني شبيهه آهي. تازو ئي مون ۽ اشتياق انصاريءَ سان گڏ امر ڪوٽ ۾ گنگا ديويءَ جو مندر ۽ ان جي مورتي ڏٺي. هي سڄي پاڪستان ۾ گنگا ديويءَ جو شايد اڪيلو مندر آهي. گنگا پوتر سهي، پر سنڌوءَ جي پَٽن ۾ گنگا ديويءَ جو هجڻ ڪجهه اوپري ڳالهه آهي. هيءُ اصل ۾ سنڌو ديويءَ جي موجودگي آهي. گنگا ۽ جمنا جا وهڪرا پاڻ ۾ متوازي آهن ۽ ٻنهي جو پاڻ ۾ سنگم ٿئي ٿو ــ پر تاريخ ۾ هڪ وقت اهڙو به هو جڏهن جمنا جي هڪ ڌارا گهگهرـ سرسوتي جي صورت ۾ اڀرندي ناري مان ٿيندي سنڌوءَ جي پٽن مان لنگهندي هئي. ٻين لفظن ۾ سڀ نديون پاڻ ۾ ڳنڍيل هيون.
هر ليکڪ جو پنهنجو انداز هوندو آهي ۽ هر هڪ جو پنهنجو سوچ جو زاويو ٿئي ٿو. هر ڪو پنهنجين محدود حالتن ۾ مشاهدو ماڻي ٿو. اسحاق انصاري بهرحال، هڪ سٺو سياح آهي. کيس خبر آهي ته سياحت ڪيئن ڪجي؟ ڇا ڏسجي ۽ ڪيئن رٿا بندي ڪجي؟ اها اضافي خوبي اٿس ته پنهنجا تجربا ۽ مشاهدا دلچسپ پيرائيي ۾ پڙهندڙن تائين پهچائي ٿو، نه ته کوڙ سارا سياح فقط گهمي ڦري دل وندرائي موٽي ايندا آهن. جن ڏٺو ۽ ٻين تائين ڄاڻ نه پهچائي، منهنجي نظر ۾ اهو وئرٿ ويو.
اسحاق انصاري، گهڻن ئي ملڪن جو سير ڪيو آهي، ٻين اکرن ۾ ’گهاٽ گهاٽ جو پاڻي پيتو اٿس‘، ان ڪري سياحت جا گُر اچي ويا اٿس. لکڻ جو ڏانءُ ته اڳي ئي اٿس، سُٺو نقاد به آهي. ڪافي سنڀالي سنڀالي لکيو اٿس. کيس خبر آهي ته ڪٿي نان اِسٽاپ هلڻو آهي، ڪٿي فُل اسٽاپ ڏيڻو آهي، ڪٿي سڙٻاٽن ۾ ڳالهائڻو آهي ۽ ڪٿي پاسو ڪرڻو آهي. کٽمنڊو، ٿامل ، ڀگتاپور ۽ پوکرا جو احوال سنڌي ماڻهن لاءِ اتساهيندڙ آهي، ڪاش هو پنهنجو سفر مڪمل ڪري سگهي ها ۽ ڪپل وستو ، لُمبني جو اکين ڏٺو احوال لکي سگهي ها!
جنهن تحرير ۾ ڪردار، جذبا ۽ واقعن جو تسلسل ٿئي ٿو اهو وڌيڪ دلچسپ ٿئي ٿو، جيئن هن ڪتاب ۾ اڪثر جاين تي آهي ـــ ۽ اهي تحريرون به جاندار ٿين ٿيون جيڪي تاريخ ۽ تعميرات جا تفصيل ۽ انهن جو پسمنظر بيان ڪن. اسحاق اها به ڪوشش ڪئي آهي پر انهن جي فلسفي ۽ گـهِرائيءَ ۾ گهڻو نه ويو آهي. ظاهر آهي ته هُو اشتياق انصاري نه آهي، جڏهن اشتياق اوڏانهن ويندو ته فِيتون ۽ ماپ طور جا اوزار به کڻي ويندو. اسحاق جي پُر شوق اکين ۾ گهڻو ڪجهه آهي، شايد کيس الپنا سان ملاقات لاءِ هڪ ڀيرو ٻيهر نيپال ڏانهن وڃڻو پوي .... ۽ پوءِ موٽ ۾ الپنا کي خوابن جو تعبير ملڻ کانسواءِ اسان کي نيپال بابت ٻي پُراِسرار معلومات به پڙهڻ لاءِ ملي پوي!
(نڪري پيس نيپال جو مهاڳ)