اسـٽـوپـا ڇـا آھـي؟

اسـٽـوپـا ڇـا آھـي؟
اسٽوپا پالي ٻوليءَ ۾ thupa آھي. سنسڪرت ۾ اھو لفظ stup آھي ، يعني ’جمع ڪرڻ يا گڏ ڪرڻ‛ ان کي چين ۾ پگوڊا چوندا آھن. اسٽوپا لاءِ تبتي ٻوليءَ ۾ لفظ آھي، Chorten جنھن جي معني آھي، ’ڀيٽا جو بنياد‛. اسٽوپا جي ارتقائي ڪھاڻي ڪھڙي به ھجي، ھن وقت ٻُڌ دنيا ۾ اھو شعور جي علامت آھي. ’ٻُڌ‛ جي معنيٰ ئي آھي سُجاڳ. گوتم ٻُڌ کي ان سجاڳيءَ جي منزل تي پھچڻ کان اڳ ’ٻُڌيستو‛ چوندا آھن. سو، ’ٻُڌ‛ ڪائناتي شعور يا سجاڳيءَ جي علامت آھي. اھڙو شعور جنھن جو رستو احساس ۽ ادراڪ منجھان ڦُٽي ٿو. انڪري، اسٽوپا روحاني حيثيت جو يادگار آھي. ٻُڌ ڌرم موجب ڪوبه اسٽوپا ٻُڌ جي جسم، تعليمات ، ڏاھپ ۽ خاص ڪري سندس مَن جي نمائندگي ڪري ٿو، جيڪو شعور جي واٽ تي ھلائيندڙ آھي. ۽ اسٽوپا تائين ارادي يا غير ارادي طور پھچڻ سڀاڳ ۽ منزل ماڻڻ برابر آھي.
ٻُڌ کان اڳ واري زماني ۾ جڏھن ڪو سنت لاڏاڻو ڪندو ھو ته ان جي مڙھه/ سماڌي مٿان مٽيءَ جي دڙي نما قبر ٺاھي ٿي وئي ۽ ان کي جوڳ ڌيان يا تيرٿ اسٿان طور اھميت ڏني ٿي وئي. اڳتي ھلي اھي قبري دڙا پڪ سِرا يا پٿريلا ٺھڻ لڳا ته جيئن اھي جٽاءُ دار ھجن. شروع ۾ اھي ھندستاني بادشاھن لاءِ ٺھندا ھئا. انھن تدفيني دڙن جي صورت گنبذي ھئي جيڪا ٻُڌڪي اسٽوپا جي ابتدائي صورت بڻي. اھا بيضوي يا گنبذي شڪل جوڳ ۾ ويٺل ان سنت جي علامتي شبيھه آھي، جنھن کي (رواج موجب) ويٺل حالت ۾ دفنايو ٿي ويو. سماڌيءَ جي اھا صورت ھاڻي اسٽوپا جي شڪل ۾ ٻُڌ جي جسم جي نمائندھه آھي، ڄڻ تھ ٻُڌ جوڳ ۾ ويٺو آھي. ھي دڙو به ان بنيادي ۽ آڳاٽي خيال کان آزاد نه آھي ته اھي قبري دڙا يا مورتيون آتما جي رھائش گاھه بڻجن ٿا يا انھن ۾ آتما جو واسو رھي ٿو. ان ريت آتمائن جون اھي رھائش گاھون ايندڙ نسلن لاءِ عظيم آقائن جي يادگار جو روپ وٺن ٿيون ته جيئن ايندڙ نسلن لاءِ ھمٿ، نرواڻ ، جدوجھد ۽ ابدي سڪون جو درس ھلندو رھي.
ڪنھن عظيم اڳواڻ جي لاڏاڻي سان ھن جي جسم جي ٻي ته ڪا به اھميت ڪونه ٿي رھي، البت اھا ان حقيقت جي يادگار ضرور آھي ته ھڪ عظيم مَن يا ذھن ان ۾ رھندو ھو. ان ئي سبب ڪري اسٽوپا ٻُڌ جي مَن جي علامت بڻجي ٿو. پوءِ، اھي وڏي پئماني تي تيار ٿيندا ويا. انڪري، ڪوبه اسٽوپا بنيادي طرح ڪنھن سورمي يا مذھبي اڳواڻ جي پُوڄا جو آستان نه آھي (جيئن ٻُڌ ڌرم وارا پاڻ به چون ٿا).
ٻُڌ ساکيه مُني پنھنجن پوئلڳن کي ھدايت ڪئي ھئي ته سندس خاڪ يادگار يا اسٽوپا ۾ رکي وڃي ، جيئن ھندستان ۾ اڳ ئي رواج ھو. گوتم ٻُڌ کان پوءِ، اسٽوپا نه رڳو تعميراتي لحاظ کان بلڪه روحاني طرح به اھميت وٺي ويو. جڏھن گوتم ٻُڌ لاڏاڻو ڪيو، تڏھن سوال اُٿيو ته ھن جي باقيات جو وارث ڪير ٿيندو؟ ۽ ڪير اھا عظيم يادگار اڏاوت تيار ڪرائيندو؟ جيئن ته ان سوال جو فيصلو ڪوبه ڪري نه ٿي سگھيو، انڪري سندس خاڪ اَٺن بادشاھتن ۾ ورھائي وئي. اصولي طور تي، ھر اسٽوپا ۾ ٻُڌ جي خاڪ ڪنھن مقدس دٻلي ۾ رکيل ھئڻ گھرجي. (موھن جي دڙي واري اسٽوپا مان به اھڙِ دٻلي ملي ھئي).
جيئن ته اَٺن بادشاھتن ۾ ھر ھنڌ مقامي انداز جا اسٽوپا ٺھيا، ۽ اھو ممڪن ئي ڪونه ھو ته انھن جي اڏاوتي بيھڪ ساڳي رھندي، انڪري ھي اَٺ ئي نمونا ٻُڌ جي زندگيءَ جي اَٺن اھم واقعن جون علامتون سمجھيون وڃن ٿيون.
ٻُڌ جيون ۾ اَٺن اھم واقعن جون علامتون
اھي علامتون ھي آھن: 1-جنم، 2 -شعور، 3- ڌرم ڦيٿي جي گردش. 4 –ڪائناتي سچ جو ظھور يا ٻُڌ (سجاڳيءَ) جي منزل، 5-معجزا، 6- ويلوءَ بَن وٽ جماعت ۾ ڦوٽ مھل سڀاءُ، 7- وئشالي وٽ پنھنجي زندگيءَ جا ڏينھن منھنجي مرضيءَ سان وڌائڻ، ۽ 8 -ڪاشي نگر وٽ سندس ديھانت.
اسٽوپائن جا اھي اٺ ئي نمونا شعور ڏانھن وٺي ويندڙ اٺن اصولن واري رستي جون علامتون آھن. اھي اصول آھن: 1-درست رُخ (درشٽي)، 2-درست سوچ (سنڪلپ)، 3 -درست گفتار (واچا)، 4-درست ھلت يا چال، 5- درست عمل، 6-درست آجيوڪا يا ساوڌاني، 7 - درست سعي يا جتن، ۽ 8-درست ڌيان يا سماڌي.
اڪثر اسٽوپا اُبتي پيالي نما ھوندا آھن ۽ انھن جي مٿان ھڪ ٺُلھه ڏسبو آھي. ان اڏاوتي ڪامپليڪس کي چار ڪمرا (torana) سواستيڪا جي ٻانھن وانگر ھوندا آھن. اسٽوپا اڏاوتي طرح به علامتي آھن. انھن جون پنج جاميٽيريائي شڪليون آھن ، جن ۾ پنجن عنصرن جي نمائندگي ٿئي ٿي: 1- چورس ٿلھو ۽ ان تي بنيادي ٺلهه جنهن کي ويدڪا چون ٿا چبوترو ميڌي (medhi) آهي ڌرتيِ جو علامتي بنياد آھي. 2- گنبذ يا بيضو (anda) پاڻيءَ جي علامت آھي. 3- ھرميڪا (harmica) پٿريلي ڪٽھڙي جي شڪل ۾ باھه جي علامت آھي. 4- (ڇَٽ جو) ٺلھه ھوا جي علامت آھي ۽ 5- ڇَٽ خال يا ’ڪجھه به نه‛ جي علامت آھي.
بھرحال، ڪنھن اسٽوپا ۾ پنجن کان وڌيڪ حصا ھوندا آھن. بنياد کي چار ڏاڪا آھن. اسٽوپا کي گيٽ، ڪٽھڙو، ۽ اسٽوپا جي چوڌاري طواف لاءِ گردشي رستو به ان عمارت جا حصا سمجھيا ويندا آھن. اسٽوپا جو طواف clockwise ٿئي ٿو، يعني طواف ان ريت ڪيو ويندو آھي جو اسٽوپا جون مقدس شيون ۽ تبرڪات ھميشھه طواف ڪندڙ جي ساڄي پاسي ھجن. پھرئين ڏاڪي کان ھوريان ھوريان مٿي وڃڻ جو ھر مرحلو ٻُڌڪين رسمن ۾ علامتي آھي.
جيئن ته بنيادي ٿلھو چوڪنڊو ٿئي ٿو، انڪري پھرئين مرحلي ۾ اھو چئن بنيادي رخن جي سامھون آھي ۽ اھو ساوڌاني يا خبرداريءَ جي علامت بڻجي ٿو. اھي 1- جسم جي ساوڌاني، 2- محسوسات جي ساوڌاني، 3- مَن جي ساوڌاني ۽ 4- مظھرن جي ساوڌاني آھن.
بنياد جو ٻيو مرحلو ويدڪا vedikaھنن چئن طبعي ڪوششن تي ٻَڌل آھي: 1-موجود بديءَ کي تباھه ڪرڻ، 2- اڄ تائين ظاھر نه ٿيل بديءَ کي روڪڻ، 3- اھا چڱائي جيڪا اڃا ظاھر نه ٿي آھي، ان کي پيدا ڪرڻ، ۽ 4- موجود چڱائيءَ کي ھمٿائڻ ۽ پوکڻ. ويدڪا جي معنيٰ آهي ”يگيه“ (پوڄا، قربانيءَ) جو چبوترو. ٽيون مرحلو چئن نفسي شڪتين جي نمائندگي ڪري ٿو، جيڪي باشعور فرد وٽ موجود سمجھيون ويندون آھن : ا- عمل جي خواھش، 2 -سگھه، 3-سوچ، 4-تحقيق.
اسٽوپا جي بنياد ۾ چوٿين ڏاڪي مٿان پنج پھلو آھن: 1- ايمان، 2- سَگھه، 3-خبرداري، 4-ڌيان ، ۽ 5-دليل. گول گنبذي اڏاوت (بيضي) جو گھيري دار بنياد به انھن سگھن جي نمائندگي ڪري ٿو . چوٿون مرحلو شايد مجھول پاسي جي نمائندگي ڪري ٿو ۽ گنبذ جو بنياد انھن سَگھن جي سرگرم رخ جي نمائندگي ڪري ٿو. ھن خيال جي ٿُوڻي ان حقيقت تي بيٺل آھي ته پُراڻن اسٽوپائن ۾ فقط ٽي مرحلا، حصا يا ڏاڪا آھن ، ۽ فقط پوئين دور جي اسٽوپائن ۾ گول گنبذ جو گھيري دار بنياد چوٿين مرحلي کي پنجين سطح کان الڳ ڪري ٿو.
گنبذ (اَنڊو يا بيضو) شعور جي ستن عنصرن جي نمائندگي ڪري ٿو: 1-ساوڌاني، 2- سچ جو ادراڪ، 3- سَگھه، 4- ڇوٽڪاري ڏانھن رھنمائي، 5- منزل جي خبر، 6 - ڌيان، ۽ 7- ڌيرج يا سُڪون.
اَنڊي جي چوٽ تي ’ھرميڪا‛ ھڪ ڀيرو و�