اسلام جي صداقت

ڻ لڳا. مگر رسول خدا ﷺ شروعات ۾ ئي پنهنجي نبوت جو اظهار ڪيو، دشمن ڪافر منجهن عيب ڳولهڻ لڳا، مگر ڪو به عيب نظر ڪونه آين، تڏهن مٿن سختيون ڪرڻ لڳا. جڏهن ڪافرن ڏٺو ته سختين ۽ ظلمن هوندي به حضرت ﷺ ۽ مسلمان اسلام سيکارڻ کان باز نٿا اچن ۽ ٻاهرين تي به قرآن جو اثر جادوءَ وانگر پئجي ٿو وڃي، تڏهن پاڻ ۾ گڏ ٿي صلاح ڪرڻ لڳا ته ٻاهرين مسافرن کي محمد ﷺ بابت ڇا چئجي جو هن کان پري ڀڄن. ڪن چيو ته چونداسين ته هو جوڳي آهي، ڪن چيو ته چونداسين ته هو ديوانو آهي ۽ ڪن چيو ته چونداسين ته هو شاعر آهي، پر وليد بن مغيره جو سڀني کان ٻڍو ۽ سياڻو هو تنهن چيو ته انهن ڳالهين جي محمد ﷺ سان ذرو به مشابهت ڪانهي. اسان کي اهڙيون ڳالهيون ڪرڻ نه گهرجن جو ماڻهو چون ته اسان ڪوڙا آهيون. هڪڙي چيو ته چوڻ گهرجي ته هو جادوگر آهي. وليد چيو ته جنهن پاڪائي ۽ لطافت سان محمد ﷺ ٿو رهي سا جادوگرن ۾ ڪٿي آهي. وليد پوءِ چيو ته اسان فقط ايترو چئي ٿا سگهون ته محمد ﷺ جي ڪلام ۾ عجيب ميٺاج آهي، هن جي ڪلام ۾ اهڙو تاثير آهي ۽ دل تي اهڙو اثر پيدا ٿو ڪري جو پي پٽ، ڀاءُ ۽ زال مڙس جي وچ ۾ جدائي وجهي ٿو ڇڏي. هڪڙي ڀيري هرقل روم جي شهنشاهه حضرت محمد ﷺ جي دشمن ابوسفيان کي گهرائي سندن حقيقت پڇي. هڪڙو سوال اهو به ڪيائينس ته هن ڪڏهن ڪوڙ به ڳالهايو آهي. ابوسفيان چيو ته نه. تنهن تي هرقل چيو ته جنهن شخص ڪڏهن انسان تي به ڪوڙ نه ٻڌو سو خدا تي ڪيئن ڪوڙ هڻندو.

6 - اگرچه قرآن شريف ئي حضرت ﷺ جو دائمي ۽ ڪافي معجزو آهي تڏهن به کانئن ڪيترائي معجزا ۽ پيشنگويون صادر ٿيون جي اڄ تائين حيرت انگيز نظر اچن ٿيون. قرآن شريف ۾ ڪيتريون ئي پيشنگيون آهن جي سڀ سچيون ٿيون آهن. ڪيترائي ماڻهو عقل جي وسيلي پيشنگويون ڪندا آهن جي اڪثر ڪري سچيون ٿينديون آهن، مگر انهن کي ولي يا پيغمبر نه چئي سگهبو. پيشنگويون اهڙيون هجن جي چٽيون چيل هجن ۽ اهڙيون اڻ ٿيڻ جهڙيون ڏسڻ ۾ اچن جو انساني عقل اٽلندو انهن جي ابتڙ راءِ ڏئي. پوءِ به جيڪڏهن اهي سچيون ثابت ٿين ته سمجهبو ته سچ پچ اهي الهامي آهن. ٻيو شرط هي آهي ته سڀ پيشنگويون سچيون نڪرن. ائين نه ٿئي جو هڪڙيون سچيون ٿين ٻيون ڪوڙيون.

7 - قرآن شريف هڪ زنده ۽ مشهور زبان ۾ سادي ۽ صاف عبارت ۾ لکيل آهي. جنهن ڪري ان جون هدايتون هر ڪوئي پڙهي ان تي عمل ڪري سگهي ٿو. ڪي مذهبي ڪتاب اهڙا وڏا آهن يا اهڙي ڏکي ۽ منجهيل عبارت ۾ لکيل آهن جو هن وقت اهي ڪتاب عام ماڻهن لاءِ ڪارائتا ٿي نٿا سگهن. تنهن کانسواءِ انهن جو مطلب چٽو نه آهي. جن جو چٽو آهي ته وري اهڙو عقل جي مخالف آهي جو ان کي مروڙي سروڙي پنهنجي معنيٰ ڪڍڻي ٿي پوي. مثلن قديم يوناني ماڻهن پنهنجي جهوني مذهب جي ڳالهين کي استعاره (پرولي) سمجهي مروڙ سروڙ ڪري پنهنجا مطلب ڪڍيا. پر آخرڪار ڪڪ ٿي اها بيقائدي ڪوشش بند ڪيائون. مگر قرآن شريف جي عبارت نهايت صاف آهي. حضرت رسول ﷺ جيڪي سمجهاڻيون ان بابت ڏنيون سي به موجود آهن ۽ سندن حياتي جو ذڪر به قرآن شريف جو گويا عملي تفسير آهي، تنهنڪري اسلام جي تعليمات سمجهڻ ۾ مشڪلات ڪانه ٿي پوي.

8 - عربي زبانن جي ڏاڏي ۽ الهامي زبان آهي، يعني اها ئي زبان آهي جا الله تعاليٰ اسان جي ڏاڏي حضرت آدم ؑ کي سيکاري. خواجه ڪمال الدين صاحب پنهنجي اڙدو ڪتاب ام الالسنه (ٻولين جي ماءُ) ۾ انگريزي ۽ عربي لفظن جي ڀيٽ ڪري ڏيکاريو آهي ته انگريزي لفظ عربي زبان مان نڪتل آهن. اهڙيءَ طرح ٻين زبانن بابت به ثابت ڪري سگهجي ٿو ته اهي اصل عربي زبان مان نڪتل آهن. عربي زبان جي الهامي هئڻ لاءِ هي ثابتي پيش ٿو ڪري ته جيڪي شين جا نالا عربي زبان ۾ رکيل آهن تن جي لغوي معنيٰ مان انهن شين جي ڳجهي خاصيت معلوم ٿيو وڃي جنهن جي اڳي بلڪل خبر ڪانه هئي. عربي زبان ديني خيالن ظاهر ڪرڻ لاءِ با الخصوص لائق آهي. مثال لاءِ ٻه لفظ اثم ۽ توبه وٺو. اثم گناهه کي چئبو آهي. توبه جي لغوي معنيٰ آهي موٽي سنئين راهه تي اچڻ. عام ماڻهو ائين سمجهندا آهن ته جيڪڏهن اسان ”توبه توبه“ چونداسين ۽ معافي گهرنداسين ته اسان جا سڀ گناهه مٽجي ويندا. مگر لغوي معنيٰ چٽيءَ طرح ڏيکاري ٿي ته اڳين گناهن جي معافي تڏهن ملندي جڏهن ڏنگي راهه ڇڏي سڌي سنئين راهه تي هلبو. ڏسو ته عربي زبان ۾ ڪهڙي حڪمت رکيل آهي. خواجه ڪمال الدين صاحب ائين به ثابت ڪري ڏيکاريو آهي ته عربي زبان ۾ اصل کان وٺي حضرت ﷺ جي زماني تائين ڪو بگاڙو ڪو نه پيو آهي ۽ ڦير ڦار کان صاف رهي آهي. هن بيان مان اهو نتيجو ٿو نڪري ته آخري ۽ ڪامل مڪمل دين لاءِ اها ئي زبان موزون آهي.

9 - قرآن شريف جون تعليمات به ان جي الاهي ڪتاب هئڻ جو ڪافي ثبوت آهن. ڪنهن به الاهي ڪتاب ۾ اهڙي ڳالهه هڪ به نه هئڻ گهرجي جا ظاهر ظهور غلط ثابت ٿي هجي، مثلن ان ۾ ائين لکيل نه هجي ته ڌرتي سنئين سڌي پکڙيل آهي ۽ شيش نانگ جي مٿي تي يا ڏاند جي سڱ تي بيٺل آهي. جيڪڏهن پوريءَ طرح ثابت ٿي وڃي ته ڌرتي هڪ ڳوڙهو آهي ۽ ڪنهن به شيءَ تي نه آهي ته پوءِ اهڙي ڪتاب کي الاهي ڪتاب ڪيئن چئي سگهبو؟ تنهن کانسواءِ سڀني ماڻهن لاءِ ۽ سڀ ڪنهن زماني لاءِ الاهي ڪتاب اهو سمجهبو جنهن ۾ سڀ ضروري هدايتون هجن جن مان جاهل خواهه فيلسوف فائدو وٺي سگهن، ۽ اهي هدايتون به اهڙيون هجن جن کان بهتر هدايتون ٿي ڪين سگهن. ٻيو انهيءَ ڪتاب ۾ سڀني ضروري مسئلن جو پورو پورو جواب ڏنل هجي (انهيءَ لاءِ ڏسو انگريزي ننڍڙو ڪتاب ٽيچنگز آف اسلام). فقط اهڙي ڪتاب کي ئي ڪامل چئي سگهبو ۽ بيشڪ قرآن شريف ڪامل ۽ مڪمل ڪتاب آهي. اڄ تائين هر هڪ مذهب جي ماڻهن ايئن پئي سمجهيو آهي ته فقط اسان جو مذهب سچو آهي ۽ ٻيا سڀ ڪوڙا آهن. مگر قرآن شريف ۾ ئي سچي حقيقت ڏنل آهي ته اصل ۾ سڀ مذهب سچا هئا، ۽ سڀني ۾ هڪ الله تعاليٰ جي عبادت جو حڪم ڪيل هو. الله تعاليٰ ٿو فرمائي ته سڀ ڪنهن زماني ۾ ۽ سڀ ڪنهن قوم ڏي سچا پيغمبر ۽ سچا ڪتاب موڪليل هئا. مگر هر هڪ ڪتاب فقط ان زماني ۽ ان قوم جي حالت لاءِ ڪافي هو. تنهن کان سواءِ انهن ڪتابن ۾ زماني جي گردشن ڪري ڦير ڦار به ٿي ويو. مگر جڏهن سڄي دنيا جي ميلاپ ۽ ترقي جو زمانو آيو تڏهن سڀني قومن لاءِ فقط هڪ ڪامل مڪمل ڪتاب جي ضرورت ٿي ۽ قرآن شريف نازل ٿيو.

اڄ ڪلهه دنيا ۾ ڪيترائي ماڻهو آهن (اڪثر اهي جي مذهبي ڪتابن ڏي نهارين به ڪين) جي چون ٿا ته سڀئي مذهب سچا آهن ۽ سڀني ۾ خدا کي مڃڻ ۽ چڱن ڪمن ڪرڻ جو حڪم آهي. جيڪڏهن ڪو ٿورو فرق آهي ته واٽن ۾ آهي تنهن جي گهڻي حرڪت ڪانهي ڇو ته ڪنهن شهر ڏي وڃڻو هوندو آهي ته ڪيترين ئي واٽن کان وڃي سگهبو آهي. اهو خيال بلڪل غلط آهي. پهريائين ته سڀئي واٽون ساڳئي شهر ڏي ڪين وينديون، شايد ڪي اهڙيون ڏکيون هجن جو مسافر