اسلام جي مختصر تاريخ

اسلام جي مختصر تاريخ

مرحوم رائيٽ آنربل سيد امير علي، جيڪو ڪلڪته هاءِ ڪوٽ جو جج هو، ۽ پوءِ انگلنڊ جي وڏي ۾ وڏي ڪورٽ يعني پروي ڪائونسل جو ميمبر ٿيو، ۽ جنهن محمدن لا يعني اسلامي شرعي قانونن جا ڪتاب تصنيف ڪيا، جن ڪتابن تي هندوستان جي ڪورٽن ۾ فيصلا ٿا ٿين، تنهن ٻيا به ڪي ڪتاب انگريزيءَ ۾ اسلام ۽ اسلام جي تاريخ تي لکيا آهن جي سڄيءَ دنيا ۾ مسلمانن خواه غير مسلمانن جي ڪتب خانن ۾ موجود آهن، ۽ اهي بلڪل معتبر سمجهيا ٿا وڃن. جڏهن مرحوم مولانا محمد علي جو مرحوم سيد امير عليءَ سان تڪرار ٿي پيو هو تڏهن به مولانا محمد علي جي اخبارن ۾ قبول ڪيو ويندو هو ته سيد امير علي جيڪا اسلام جي خدمت ڪئي آهي سا بيشڪ تحسين جوڳي آهي ۽ سندس علميت ۽ قابليت جو اسان اعتراف ٿا ڪريون. مگر اهي ساڳيا ڪتاب جيڪڏهن سنڌي ۾ ترجمو ڪجن ته اسان جا سنڌ جا نيم خواندهه مولوي سيد امير علي کي ڪافر نه ته به وهابي ته ضرور سڏيندا، اگرچه هو پنهنجي ڪتابن ۾ وهابين جي خلاف ويو آهي. ڇو ته اڪثر ڪري ڏٺو ويو آهي، ته نه رڳو سنڌ جا پر سڄيءَ دنيا جا نيم خوانده مولوي انهن سڀني کي وهابي سڏيندا آهن، جي بدعتن ، بدرسمن ۽ ڀرمن جي خلاف ويندا آهن ۽ اصلاح جي ڪوشش ڪندا آهن، اگرچه هو سچ پچ وهابين جي به برخلاف هوندا آهن.

رائيٽ آنربل سيد امير علي جي مشهور ڪتاب ”اسپرٽ آف اِسلام“ مان ڪي ٽڪرا هت ڏيڻ گهران ٿو، مگر تنهن کان اڳي تمام ٿورڙي اسلام جي تاريخ تمهيد طور لکان ٿو! شيعن ۽ سنين جي اختلاف جي ڪري اها تاريخ ڏيڻ هڪ بلڪل نازڪ ڪم ٿي پيو آهي. مگر مان انهن اختلافن ۽ بحث مباحثن ۾ پوڻ نٿو گهران ۽ ناظرين کي پڻ استدعا ٿو ڪريان ته انهن جهڳڙن ۾ نه پون. آنربل سيد امير علي جا ابا ڏاڏا شيعا هئا ۽ پاڻ به شيعو هو. مگر سچو تاريخي علم انسان کي گهڻي قدر بي تعصب ۽ ڪشاده دماغ بنائي ٿو ڇڏي. سيد صاحب لکي ٿو ته حضرت رسول ﷺ جن جي رحلت بعد مسلمانن حضرت ابوبڪر صديق رضي الله کي خليفو چونڊيو، ۽ اُهو اُصول قائم ڪيو، جنهن کان سواءِ حڪومت چڱيءَ طرح هلي نٿي سگهي. اهوئي سبب آهي، جو اڄ ڪلهه جتي ڪٿي چونڊن جو رواج قائم ٿي ويو آهي. خود قرآن شريف ۾ فرمايل آهي ته ”اَمرهم شوريٰ بينهم“ يعنيٰ مسلمانن جو ڪم ڪار مشاورت سان هئڻ گهرجي. رسول الله ﷺ جن پاڻ به سڀ ڪنهن ڳالهه ۾ اصحابن سڳورن جي راءِ وٺندا هئا. سيد صاحب حضرت ابوبڪر صديق ۽ حضرت عمر فاروق  جي گهڻي تعريف ٿو ڪري. حضرت عثمان رضي الله جي به گهڻي تعريف ٿو ڪري، مگر لکي ٿو ته اُهي بنو اُميه، جيڪي هميشه رسول الله ﷺ جي مخالفت ڪندا رهيا ۽ بلڪل دير سان مسلمان ٿيا، تن کي حضرت عثمان وڏا وڏا عهدا ڏنا. انهن حڪومت چڱيءَ طرح نه هلائي ۽ وڏن عهدن جو وجهه وٺي پنهنجو زور وڌايائون، ۽ قدري ظلم به ڪرڻ لڳا. انهن جي ئي ڪري فساد شروع ٿيا، جن ۾ حضرت عثمان سڳورو شهيد ٿيو ۽ حضرت علي رضي الله سان جنگيون لڳيون ۽ آخر يزيد بن امير معاويه سڀني مسلمانن جو بادشاه ٿي ويو. چونڊ ۽ مشاورت جو رواج بند ٿي ويو. موروثي ۽ شخصي حڪومت قائم ٿي ويئي ۽ اسلام کي ڪاپاري ڌڪ لڳو. ان وقت جا گهڻو ڪري سڀ مسلمان امير معاويه ۽ يزيد جي برخلاف هئا، مگر ڪي دل و جان سان ساڻن نه لڙيا. هنن خيال ڪيو ته ٻئي طرف مسلمان آهن، ڇو ناحق خونريزي ٿئي. دنيائي حڪومت هنن جي ٿي ته ڇا، جي هنن جي ٿي ته ڇا. ان ۾ اسلام کي ته جوکو ڪونهي، مگر اها سندن غلطي هئي. هنن کي اهو خيال اچي ڪونه سگهيو، ته موروثي ۽ شخصي استبداردي حڪومت قائم ٿيڻ ڪري نه رڳو حڪومت چڱيءَ طرح ڪا نه هلندي پر آزادي نڪري وڃڻ ڪري خود اسلام ئي تباه ٿي ويندو. جيڪڏهن بادشاه جابر هوندو ته رعيت جي ڪنهن به شخص کي همت نه ٿيندي، جو اهڙي راءِ ڏئي جا بادشاه جي راءِ جي خلاف هجي. اهوئي سبب آهي جو انهيءَ ئي وقت هزارن عالمن فتويٰ ڏني، ته امام حسين بيشڪ واجب القتل هو.

بنو اُميه خواه بنو عباس جي ڏينهن ۾ عالمن ڪوڙيون حديثون ٺاهيون ۽ ڪوڙيون فتوائون ڏنيون - جي عالم بادشاهن جي راين سان شامل نه ٿيا تن کي عهدا ڪو نه مليا، بلڪ انهن کي تڪليفون ۽ سزائون ڏنيون ويون، جيلن ۾ رکيا ويا ۽ بيگناهه قتل ڪيا ويا. امام اعظم ابو حنيفه ؓ اهڙن جابرن جي زيردستيءَ ۾ قاضيءَ جو عظيم الشان عهدو قبول نه ڪيو ته کيس جيل ۾ رکيو ويو. جيل قبول ڪيائين، مگر قاضي ٿيڻ قبول نه ڪيائين، ڇو ته قضا جي ڪم ۾ بعضي ضرور بادشاهه جي مرضيءَ تي هلڻو پويس ها.

حضرت غوث اعظم شيخ عبدالقادر جيلاني ؓ بدعتن ڪڍڻ جي ڪوشش ڪئي ته هزارن علمائن لکيل فتوا ڏني ته هو ڪافر آهي.

هاڻي ٻڌايو ته اهڙين حالتن ۾ سچو اسلام ڪيئن قائم رهي سگهندو. اسلام اُهو مذهب آهي جو دنيا جي هر امر بابت حڪم احڪام ٿو ڏئي. مگر جڏهن دنيا جابرن جي هٿ ۾ اچي وئي، تڏهن اسلام وڃي مسجدن جي ڪنڊن ۾ لڪو ۽ ٻيون گهڻيون ضروري ڳالهيون ڦٽي ڪري رڳو وردن وظائفن ۽ نماز وغيره تائين محدود رهيو. مگر اهي به جن طريقن سان ادا ٿيڻ گهرجن تن سان ادا ڪو نه ٿيا، تنهنڪري انهن مان جيڪي نتيجا ۽ فائدا نڪرڻ مقصود هئا، سي ڪو نه نڪتا. رفته رفته مسلمانن جا نه رڳو عمل خراب ٿي ويا، پر عقيدا به بگڙي ويا، جئين اڳتي بيان ڪيو ويندو.

جيڪي مسلمان خواه غير مسلمان يورپي ترقي ۽ تهذيب جا گرويده آهن، تن کي جڏهن مان چوندو آهيان ته فقط اسلام ئي سچي ترقي ۽ تهذيب جو واحد وسيلو آهي، تڏهن هو کلندا آهن ۽ چوندا آهن ته پوءِ ڇو يورپ آمريڪا ۽ جپان وغيره هيترو خوشحال آهن ۽ ڇو مسلمان هيترو ذليل آهن. مان کين چوندو آهيان ته انهيءَ جو سبب هيءَ آهي ته مسلمانن اسلام جي احڪامن کي ڇڏي ڏنو، مگر يورپ اسلام جي ڪيترن ئي حڪمن ۽ اصولن تي عمل ڪيو، جنهن ڪري هو ترقي ڪري ويا ۽ مسلمان پست پئجي ويا. سو به يورپ جي ترقي ۽ خوشحالي اها هرگز نه آهي، جا اوائلي مسلمانن جي هئي. هنن جي اندروني حالت ۽ خوشي اهڙي هرگز نه آهي جا اوائلي مسلمانن کي نصيب هئي. ڇو ته هنن اسلام جا سڀ حڪم قبول ڪو نه ڪيا آهن. مثلن هنن شراب ڪو نه ڇڏيو آهي، جو شراب اُم الخبائث آهي ۽ ڪيتريون خرابيون پيدا ٿو ڪري. جيئن ته شراب ۾ اجايو پيسو ضايع ٿو ٿئي، تندرستي ٿي بگڙي، اُن مان جهيڙا ۽ فساد ٿا جاڳن، جن جي ڪري محبت ۽ مزي جي بدران ڪينو ۽ مصيبتون پيدا ٿيون ٿين. پوءِ هي سوال ٿا ڪن ته جيڪڏهن اسلام ۾ ايڏي حڪمت ۽ برڪت رکيل آهي ته مسلمانن ڇو اسلامي احڪامن کي ڦٽو ڪيو. ان جو هڪ جواب ته اڳيئي اچي ويو آهي ته ڪن مسلمانن اها غلطي ڪئي جو شخصي حڪومت ۾ جا تباهي رکيل آهي، سا محسوس نه ڪيائون، کين گهربو هو ته سڀئي متفق ٿي سر جو سانگو لاهي، يزيد سان لڙن ها، مگر سندس بيعت نه ڪن ها.

تنهن تي وري چون ٿا ته چڱي ترقي مسلمانن جي ته انهيءَ وقت ٿي جو جڏهن شخصي حڪومت هئي. يعني عباسي خاندان جي عهد حڪومت ۾، نه خلافت راشده جي زماني ۾. اها سچي ڳالهه آهي ته عباسي خاندان جي زماني ۾ علمن ۽ هنرن جو گهڻو واڌارو ٿيو ۽ عاليشان شهر ٺهيا، �