اسلام جي مختصر تاريخ

�ن ۾ هر طرح جي عيش عشرت جو سامان موجود هو. واپار ۽ ڪارخانن جو اوج هو، مگر انهيءَ جو بنياد اسلام هو. اسلام ئي علم تي زور ڏنو، مگر اوائلي مسلمان اگرچ علم ۾ به رفته رفته واڌارو ڪندا ويا مگر سندن گهڻو وقت جنگين ۾ صرف ٿيو. مگر جيڪا پوک اوائلي مسلمانن پوکي سا عباسي خاندان جي وقت ۾ پچي تيار ٿي، پر ان پڪل پوک سان گڏ ڪنڊا ۽ ڪرڙ به ڄمي ويا، جن آخر اسلام جي سرسبز کيت کي سڪائي نابود ڪري ڇڏيو. رسول الله ﷺ جن پيشنگوئي ڪرڻ فرمائي هئي، ته مون کي انديشو آهي ته مسلمان گهڻي دولت هئڻ ڪري عيش عشرت ۾ پئجي تباه ٿي ويندا، سو ٿيو به ائين. بنو اُميه عيش عشرت جي شوق ۽ حڪومت جي نشي ۾ آزادي کي نابود ڪيو. آزادي نه هئڻ ڪري اسلام جو زور گهٽجي ويو ۽ دولت مند مسلمانن عيش عشرت ۾ گرفتار ٿي ترقيءَ کي خيرباد ڪري ڇڏيو.

آخري سوال هيءُ به ڪندا آهن، ته نه رڳو اوائلي مسلمانن ترقي ڪري ڏيکاري پر اڳي به گهڻين قومن عاليشان ترقي ڪري ڏيکاري هئي اگرچه هو اسلام تي نه هئا. منهنجو جواب هيءُ آهي ته اڳي سچو مذهب ڪو نه هو ڇا. قرآن شريف ۾ الله تعاليٰ ٿو فرمائي ته مون سڀ ڪنهن ملڪ ۾ وقت بوقت پيغمبر ۽ مصلح ولي موڪليا آهن. جيڪڏهن ڪو دنيا جي تاريخ غور سان پڙهي ڏسي ته کيس معلوم ٿيندو، ته جڏهن جڏهن دنيا ۾ ڪنهن ملڪ ۾ ترقي ٿي هوندي، تڏهن اُن کان اڳي ضرور پهريائين ڪو مذهبي پيغمبر يا مصلح پيدا ٿيو هوندو.

مثلن ويدن جي ڪري هندن عاليشان ترقي ڪئي پر جڏهن ڪن خود غرضن برهمڻن مذهب بگاڙي ڇڏيو ته هندو خرابيءَ ۾ پئجي تباه ٿيا، تڏهن گوتم ٻڌ پيدا ٿيو. گوتم جي پيدا ٿيڻ بعد وري هندستان ۾ عاليشان ترقي ٿي ويئي. يورپ ۾ اسلام جي اثر جي ڪري نئون دور شروع ٿيو ۽ مارٽن ليوٽر رومن ڪئٿلڪ پادرين جي برخلاف اٿي کڙو ٿيو ۽ يورپين تاريخ نويس قبول ٿا ڪن ته يورپ جي ترقي انهي ڪري شروع ٿي ويئي.

ڪي مسلمان ڪيترن ئي غير مسلمانن وانگر اهڙا به آهن، جن جو خيال آهي ته الله تعاليٰ پيغمبر ۽ صحيفا اصل ڪونه موڪليا آهن، يعني وحي ۾ ويساه ڪو نه ٿا رکن. هو چون ٿا ته جيئن شاعر ۽ مصنف ۽ خطيب خداداد قابليت سان پنهنجي پنهنجي ملڪ کي سڌارڻ جي ڪوشش ڪندا آهن ۽ گهڻو سڌارو ڪري سگهندا آهن. تيئن پيغمبر به پنهنجي ملڪ ۽ وقت لاءِ چڱا مصلح ٿي گذريا آهن. مگر اُهي نڪي ڪامل هوا نڪي سندن تعليم سڀ ڪنهن ملڪ ۽ سڀ ڪنهن وقت لاءِ ڪارگر ٿي سگهي ٿي. ڪي ته وري اهڙا به آهن، جي ظاهر ظهور دهريا آهن ۽ الله تعاليٰ جي وجود جا ئي منڪر آهن. انهن سڀني کي منهنجي استدعا آهي ته رسول الله ﷺ جون سوانح عمريون مثلن مولانا شبلي جو اڙدو ڪتاب سيرت النبي ۽ قاضي سليمان صاحب جو اڙدو ڪتاب رحمت اللعالمين ۽ خواجه ڪمال الدين صاحب جو انگريزي ڪتاب آيڊل پرافيٽ ۽ رائٽ آنربل سيد امير علي جو سپرٽ آف اسلام ۽ پڻ خواجهّ ڪمال الدين جو نئون انگريزي ڪتاب اسلام ائنڊ سوليزيشن جنهن جو اڙدو ترجمو اسلام اور تمدن تازو ڇپيو آهي، سي پڙهي پوءِ انصاف ڪن.

هاڻي رائٽ آنربل سيد امير علي جي ڪتاب مان ڪي جملا ڏيان ٿو،جن مان خبر پوندي ته امير علي جهڙن عالمن ۽ اسان جي نيم خوانده مولوين جي خيالن ۾ ڪيترو تفاوت آهي، مگر هيءَ ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته مان ساڻس هروڀرو سڀني خيالن ۾ شامل راءِ نه آهيان.

رسول الله ﷺ جن کان پڇيو ويو ته شيطان ڪٿي آهي. پاڻ فرمايائون ته انسان جي دل ۾، پاڻ فرمايائون ته بهشت سڄي دنيا کي وڪوڙيل آهي. ڪنهن شخص پڇيو ته پوءِ دوزح ڪٿي آهي. جواب ۾ فرمايائون ته سبحان الله! جڏهن ڏينهن آهي، تڏهن رات ڪٿي آهي؟ يعنيٰ جيئن ڏينهن ۽ رات اتيئي آهن تئن بهشت ۽ دوزخ به اتيئي آهن.

پاڻ ﷺ فرمايو اٿن ته نماز دل جي حضور کان سواءِ ڪنهن به فائدي جي ناهي، ۽ الله تعاليٰ جا الفاظ، جي سڀني ماڻهن لاءِ آهن ۽ نه هڪ قوم لاءِ. تن جي اڀياس ڪرڻ ۾ دل ۽ زبان پوريءِ طرح سان شامل هئڻ گهرجن. حضرت علي رضي الله فرمايو آهي ته سمجهڻ کانسواءِ عبادت بيڪار آهي، ۽ منجهس ثواب ڪونهي. رسول اللهﷺ فرمايو آهي ته عبادت مان فقط اوترو ڀاڱو الله تعاليٰ وٽ مقبول ٿو ٿئي، جيتري قدر سمجهه ۽ دل جي صدق سان ادا ٿو ڪجي. ائين به لکيل آهي ته رسول اللهﷺ ڪن عجمي پرديسي ماڻهن کي پنهنجي زبان ۾ نماز ادا ڪرڻ جي اجازت ڏني. هن حديث مان ڪم از ڪم ايترو ته معلوم ڪري سگهجي ٿو ته نماز جا الفاظ سمجهڻ ڪيتري قدر ضروري آهن!

مسلمانن جو هاڻوڪي مرده حالت جو مکيه سبب هيءُ آهي، جو عام طرح هي خيال مسلمانن جي دلين ۾ ويهي ويو آهي ته عقل هلائڻ يا اجتهاد ڪرڻ جو حق فقط اوائلي امامن کي حاصل هو ۽ هن وقت عقل هلائڻ گناهه آهي. جيڪو چوي ته مان حضرت جن جو سچو امتي ٿيان، سو اوائلي امامن مان ڪنهن به هڪ امام جي مذهب تي هلي، ۽ پنهنجي عقل کي ڦٽي ڪري اُنهن جي فتوائن تي هلي. جي عيسوي نائينءَ صديءَ ۾ رهيا ۽ جن کي عيسوي ويهينءَ صديءَ جي ضرورتن جي ڪا به خبر نه هئي. رسول الله ﷺ عقل ڪم آڻڻ تي وڏو زور ڏيڻ فرمايو آهي، مگر اسان جا مسلمان ان کي ڏوهه ۽ گناهه ٿا سمجهن - مسلمان قرآن مجيد تي هلڻ ڇڏي ڏنو آهي جو اُن عليم ۽ حڪيم جو ڪلام آهي، جنهن جي نظر سڄي دنيا تي ۽ سڀني ايامن تي پوندڙ آهي.اُن جي بدران مجتهدن جي فتوائن تي هلن ٿا، جن جي محدود نظر فقط پنهنجي ملڪ ۽ پنهنجي وقت لاءِ محدود آهي. ازانسواءِ پيغمبرن کانسواءِ ٻيو ڪو به انسان ڪهڙو به عاقل هجي، ته به هو ڪامل ٿي نٿو سگهي. قبول ڪيو ويندو ته اسلام ۾ اصلاح يعني سڌارو تڏهن شروع ٿيندو، جڏهن الاهي ڪلام ڪهڙي به زبان ۾ ترجمو ڪجي ته به الاهي ڪلام ئي ٿي رهندو ۽ عبادت ڪهڙي به زبان ۾ الله تعاليٰ وٽ مقبول آهي. حضرت ﷺ جن پاڻ عجمي يعني پرديسي مسلمانن کي پنهنجي پنهنجي ٻوليءَ ۾ عبادت ڪرڻ جي اجازت ڏني، ۽ عربن کي موڪل ڏنائون ته قرآن شريف پنهنجي زبان ۾ پڙهن ۽ فرمايائون ته قرآن شريف مون کي ستن زبانن ۾ جبرائيل ؑ ٻڌائيندو آهي. اسلام جي اوائلي زماني ۾ انهي ڳالهه تي اتفاق هو، ته سمجهڻ کانسواءِ نماز بيڪار آهي. امام ابوحنيفه ؓ جي راءِ آهي ته نماز ۽ خطبو ڪهڙي به زبان ۾ پڙهجي ته جائز ۽ روا آهي. سندس شاگردن ابو يوسف ۽ محمد پنهنجي استاد جي اها راءِ ٿوريءَ تبديليءَ سان قبول ڪئي آهي. اُنهن جي راءِ آهي ته جيڪڏهن ڪو شخص عربي ڄاڻندڙ نه هجي، ته پوءِ هو ڪهڙي به زبان ۾ نماز پڙهي ته جائز اٿس. اتي سيد امير علي ٿو فرمائي ته هڪڙو سبب آهي، جنهن ڪري جيتري قدر ٿي سگهي اوتري قدر عربيءَ ۾ نماز پڙهڻ گهرجي. اُهو سبب هيءُ آهي ته عربي اسلام جي زبان آهي، ۽ سڄي دنيا جي مسلمانن جي اشتراڪ ۽ اتفاق ۽ تبادلئه خيالات لاءِ ضروري آهي. خواجه ڪمال الدين جي فرقي وارا وري هي به سبب ڏيندا آهن ته عربي الفاظن ۾ ايتري معنيٰ سمايل آهي جا