اسلام ڇا آهي؟

� کيس اسان جي عبادت جو احتياج ڪونهي. جيڪڏهن اسان سندس فرمانبرداري نه ڪيون ته کيس ڪو به نقص يا نقصان نٿو رسي. باقي رهي هيءَ ڳالهه ته ڇو اسان تي نماز ۽ روزن وغيره جي تڪليف رکي اٿس. ظالم آهي ڇا؟ نه، هرگز نه! غور ۽ عقل سان ڏسندؤ ته جيڪي به اسان تي فرض رکيا اٿس، جيڪي به حڪم ڪيا اٿس، ۽ جيڪي به سيکاريو اٿس، سو سڀ اسان جي فائدي لاءِ آهي. هو ظالم نه آهي پر هو رحيم ۽ شفيق آهي. جيڪڏهن اسان کي اسان جي بد عملن جي سزا ٿو ڏئي ته اهو به سندس رحم آهي، ڇو ته سزا نه ڏئي ته وڌيڪ ۽ وڌيڪ خراب ٿيون. توهان ڏٺو هوندو ته الله تعاليٰ اسان کي وڌيڪ تڏهن ياد ايندو آهي، جڏهن اسان تي ڪا مصيبت يا تڪليف نازل ٿيندي آهي. پر افسوس جو اسان بي دين ان تڪليف گذارڻ بعد وري الله تعاليٰ کي وساري ڇڏيندا آهيون، اڳيئي چيو ويو آهي ته اسلام جو خاص مقصد آهي اخلاقن جو سڌارو ۽ ذات انسان جو ڀلو.

حديث آهي ته الله تعاليٰ ٿو فرمائي ته، ”اي انسان! مون سان محبت رکين ٿو ته پهريائين ذات انسان سان محبت رک. سڀ کان چڱو انسان اهو آهي، جنهن جا اخلاق چڱا هجن، ۽ جو خدا جي خلق کي فائدو پهچائي.“ تنهنڪري ضروري آهي ته اسان عقل جي وسيلي اسلام جي حڪمن ۽ تعليمات جون خوبيون ۽ فائدا بيان ڪيون. ان ۾ دنياوي فائدا به اچي ٿا وڃن. ڇو ته جيڪڏهن اهي بيان ٻڌائبا ته غير مسلمان اسلام ڏي مائل ٿيندا ۽ مسلمانن جو ايمان وڌيڪ پڪو ٿيندو. هڪڙي حديث آهي ته ڪو شخص دنيائي فائدي جي نيت سان ڪو شرعي ڪم ڪندو ته هن جو اهو عمل رد آهي. تنهنڪري بهتر آهي ته شرعي ڪم انهيءَ نيت سان ڪجن ته اهي مهربان مولا جا حڪم آهن سي ضرور مون کي مڃڻ گهرجن. جو مهربان مولا مون سان هيڏيون مهربانيون ٿو ڪري، تنهن جو شڪرگذار رهڻ، ۽ تنهنجا حڪم مڃڻ منهنجو فرض آهي. اهڙي مهربان مولا سان محبت رکندس، ۽ کيس راضي رکڻ جي ڪوشش ڪندس، ته هو مون تي وڌيڪ مهربان رهندو.

انهيءَ جو اهو مطلب ناهي ته انهن شرعي حڪمن جي دنيائي فائدن جو ويچار ئي ڪرڻ نه گهرجي. مثلاً حضرت علي رضي الله فرمايو آهي ته، ”صوموا تصحوا- روزا رکو ۽ صحت پرايو،“ يعني روزا صحت وڌائين ٿا. ازانسواءِ مٿئين حديث شايد ٻئي مقصد سان فرمائي وئي آهي. مثلن نماز انهيءَ مقصد سان پڙهڻ ته ماڻهو مونکي نيڪ سمجهن، يا روزا انهيءَ نيت سان رکڻ ته ماني مفت جي ملي، يا قرآن شريف انهيءَ نيت سان پڙهائڻ ته ماڻهن کان پيسا ملن اهڙي نيت سان اهي ڪم ڪبا ته پوءِ بيشڪ اهي مردود آهن.

اسلام جو مقصد مٿي سمجهايو ويو آهي، انهيءَ مقصد نه سمجهڻ ڪري اسلام ۽ مسلمانن بلڪ عالمن جي حالت حيرت ناڪ ٿي وئي آهي. اسلام ڪونهي، ان جو پاڇو سو آهي. جسم آهي، مگر منجهس روح يا زندگي ڪانهي. جيئن روح کان سواءِ جسم ڪنو ڍونڍ ٿي ٿو وڃي، اهائي حالت اسلام ۽ مسلمانن جي ٿي رهي آهي. نانگ نڪري ويو آهي. رڳو ليڪو پيو ٿو ڪُٽجي. اهو ئي سبب آهي جو قرآن شريف معنيٰ سان ڪون ٿو پڙهيو وڃي. ان کي فقط پوتيون پارائي چميون ڏئي گهر ۾ رکيو ٿو وڃي. بيمارن جي سيني تي رکيو ٿو وڃي، بيمارن يا مردن کي بخشيو ٿو وڃي يا ان سان اسقاط ڪرايو ٿو وڃي يا وبا وغيره جي ڏينهن ۾ گهرن جي چوڌاري ڦيرايو ٿو وڃي. ڪروڙين مسلمان ان کي هر روز صبوح جو گهڙي کن پڙهن ٿا، مگر هنن کي ڪڏهن اهو خيال به ڪو نه ٿو اچي ته اسانکي الله تعاليٰ جو حڪم ڪيل آهي ته ان کي سمجهو ۽ ان تي عمل ڪيو. نماز وظيفا وغيره به ساڳيءَ طرح بنا سمجهڻ جي پڙهيا ٿا وڃن، گويا قرآن شريف ۽ ڪلمي شريف ۽ صلوات سڳوري کي جوڳين وارو منتر يا منڊ سمجهيو ٿو وڃي، جن جي رڳو اُچارڻ سان يعني رڳو زبان ۽ چپن هلائڻ سان دنيا ۽ آخرت جون مرادون حاصل ٿي وينديون.

اهو ئي سبب آهي جو جنهن رسول مقبول ﷺ جي پيروي ڪرڻ جو قرآن شريف ۾ حڪم ڪيل آهي، ۽ فرمايل آهي ته جيڪڏهن الله تعاليٰ سان محبت ٿا رکو ته سندس رسول ﷺ جي عملن جهڙا عمل ڪيو، تنهن رسول مقبول ﷺ جا عمل ۽ اخلاق ۽ حياتيءَ جو احوال ماڻهن کي ڪون ٿو ٻڌايو وڃي. ان جي عيوض ڪوڙا ۽ گمراهه ڪندڙ معجزا ۽ مغالطو ۾ وجهندڙ مولود ۽ اڪثر ڪري ڪوڙي تعريف بيان ڪئي ويندي آهي. هڪڙي ڀيري ٻن بزرگن تڪليف وٺي مهربانيون ڪري مون کي اچي چيو ته فلاڻا، فلاڻي هنڌ مولود خواني آهي هلو ته ٻڌون، مون چيو ته مون کي ڪوڙي تعريف ٻڌڻي ناهي. هنن جا ڏند چپن سان لڳي ويا، ۽ فرمايائون ته رسول اللهﷺ جي تعريف ڪوڙي ڪيئن ٿي سگهندي؟ جيڪا تعريف سندن ڪري سگهجي تنهن کان هو گهڻو مٿي هئا. انهن بزرگن مون کي منڪر سمجهيو هوندو، مگر زيردستي ڪري ڪڇي ڪون سگهيا. مان هڪڙي باب ۾ سمجهائيندس ته ڪوڙي تعريف ڪهڙي آهي، ۽ سچي ڪهڙي آهي، حقيقت اها آهي ته گهڻا مسلمان ۽ خود عالم رسول الله ﷺ ۽ اسلام جي گلا ۽ توهين ڪري رهيا آهن نه واکاڻ ۽ عزت.

ڪوڙن معجزن بابت چيو ويندو آهي ته انهيءَ نيت سان ته ماڻهن ۾ رسول اللهﷺ لاءِ عزت ۽ حب وڌي، ڪوڙا معجزا ٺاهڻ ۽ ٻڌائڻ جائز آهي. خدا يا خير ڪر! ڪڏهن ڪوڙ هڻڻ به جائز ٿي سگهي ٿو؟ سچا معجزا ڪينهن ڇا؟ يا جيڪا سچي تعريف رسول الله ﷺ جي قرآن شريف ۽ صحيح بخاريءَ ۾ بيان ڪيل آهي، سا ٿوري آهي يا اڻپوري آهي ڇا؟ انهن جاهلن کي اها خبر ناهي ته دنيا ۾ عقل ۽ علم گهڻو وڌي ويو آهي، هو ڪوڙ سچ کي هڪدم پرکيو ٿا وٺن. مولودن ۾ جيڪي ڪوڙا معجزا يا تعريف، غير مسلمان يا يورپي تعليم يافته مسلمان ٻڌن ٿا، سي انهن ۾ اسلام ۽ اسلام جي باني ﷺ لاءِ نفرت پيدا ٿا ڪن. اڪثر ڪري مولودن ۾ حضرت پاڪ ﷺ کي رواجي معشوق بنايو ويندو آهي. مثلن ”اچ ٻارو چل اچ، پنهل ڄام پرچ الا، گهوريو وڇوڙيو ٿو ماري“. يا هن قسم جا واهيات جملا ڪم آندا ويندا آهن، جي ناحق هندن جون دليون ڏکوئين. مثلن ”هٽ ڀڃي حجرا ڪيو، مکي مٽ ڀري“. اڪثر ڪري رسول الله ﷺ کي الوهيت جو درجو ۽ صفتون ڏنيون وينديون آهن جيڪو شرڪ آهي.

هڪڙي مولوي سڳوري هڪڙو غزل امام حسين رضي الله جي تعريف ۾ چيو آهي، جنهن ۾ چيو اٿس ته محشر جو ڪهڙو ڊپ آهي، جڏهن امام حسين منهنجو شافع آهي. انهيءَ جو مطلب اهو ٿيو ته خدا ۽ محشر کان ڊڄڻ اجايو آهي، بيشڪ موجون ماڻجن ۽ گناهه ڪجن!

منهنجو عرض ۽ غرض هي آهي ته اردوءَ ۾ گهڻن ئي قابل عالمن رسول اللهﷺ تي سچا ۽ سهڻا قصيدا ٺاهيا آهن، جي گمراهه ڪرڻ بدران رهنمائي ڪندڙ آهن. سنڌين کي گهرجي ته مبالغي جي مصالحي ۽ ڪوڙ جي چٽ کي ڇڏي سچ کي اختيار ڪن ۽ خدا جي خلق کي گمراهه نه ڪن. شاعرن ۽ ڳائيندڙن کي گهرجي ته جيستائين وڏن عالمن جي تصديق نه ڪرائين، تيستائين مولود ۽ قصيدا ڪنهن کي نه ٻڌائين. بهتر ائين ٿئي ته ڪو چڱو عالم چڱا قصيدا ۽ مولود ۽ غزل گڏ ڪري ڇپارائي راڳيندڙن کي هدايت ڪري ته فقط اُهي ڳائين.