اسپتال جي جنرل وارڊ ۾ رلندڙ صدارتي ايوارڊ

7 مارچ 1996ع
اسپتال جي جنرل وارڊ ۾ رلندڙ صدارتي ايوارڊ

سنڌ جي ڪک مان ڄاول ناميارو فنڪار نور محمد لاشاري سنڌ واسين کي جيڏيون به ميارون ڏي، گهٽ آهن. سنڌ جي مانهن جڏهن نور محمد لاشاريءَ جا اهي لفظ پڙهيا ته، ”دل چوي ٿي ته صدارتي ايوارڊ وارو سرٽيفڪيٽ ڦاڙي اڇلائي ڇڏيان..... مون کي لاوارثن وانگر وارڊ ۾ اڇلايو ويو آهي!“ ذري گهٽ روئي ڏنو. نور محمد لاشاري ڪو معمولي فنڪار نه آهي پر سندس هيءَ دانهن سندس شخصيت کان به وڌيڪ غير معمولي آهي. لاشاريءَ جي هيءَ دانهن ڪنهن ناٽڪ منڊليءَ پاران اسٽيج ٿيل ڊرامي يا ڊائلاگ ڪو نه آهن. هي ته ان وڏي ناٽڪ منڊليءَ جي حقيقي اسٽيج تي پنهنجو پنهنجو ڪردار ادا ڪندڙ ماڻهن جي دانهن آهي، جيڪو سرجڻهار سرجيو آهي.
سرجڻهار، زندگي ايڏي ڪٺور ۽ بدصورت ڪو نه پيدا ڪئي آهي جيڏي بڻجي وئي آهي. اهو ٺيڪ آهي ته زندگيءَ جا ڪي لازمي اصول آهن ۽ اهو سڀ ڪجهه ٿيڻو آهي جيڪو ٿيندو آهي پر اها ڳالهه تسليم ڪري نٿي سگهجي ته هيڏي سهڻي فطرت سرجيندڙ، هيڏو ٺاهوڪو ڪائناتي سرشتو اڏيندڙ ۽ انسان کي اشرف المخلوقات چوندڙ خالق ايڏو ڪٺور هجي جو انسان کان ايئن دانهن نڪري وڃي جو همعصر مخلوق ڪنبي وڃي!
نور محمد لاشاري، هڪ حساس ۽ فنڪار ماڻهو ۽ سچ پچ ته ”آڻين ۽ چاڙهين“ واري طبقي جو ماڻهو تڪليف سهي سهي به نيٺ ڪيتري سهي سگهي ٿو؟ نيٺ هن جي دل مان به هڪ آهه نڪتي! ان آهه ۾ ڪو پاراتو ڪو نه هو، ڀلا هڪ دردمند نماڻو فنڪار ڪنهن کي پاراتو ڇو ڏيندو؟ پر، جڏهن هن جي دل مان دانهن نڪتي ته (ڀٽائي صاحب جي چوڻ موجب) ڏونگر ته ڪو نه ڏريو، عوام جي دل ڏري پئي ۽ سنڌ سرڪار جي دل به سٽ کاڌي. سنڌ حڪومت جي دل سٽ کائي ته ان کي ”ڏونگر جو ڏرڻ“ چئي سگهجي ٿو.
نور محمد لاشاريءَ کي ڏک رڳو جسماني ڦٽ جو ڪو نه آهي. جيڪو ذيابطيس جي ڪري خراب ٿيو آهي. کيس وڌيڪ ڏک ان ڳالهه جو اهي ته سچائي ۽ خلوص سان فن جي دنيا ۾ پاڻ کي جذب ڪرڻ جي موٽ ۾ مڃتا طور کيس صدارتي ايوارڊ لکيل ڪاغذ جو هڪ پنو ته ڏنو وڃي ٿو پر پوءِ کيس جنرل وارڊ ۾ رلڻ لاءِ ڇڏي ڏنو ٿو وڃي! اسان جو ملڪ به عجيب آهي. جڏهن ڪو فنڪار ۽ اديب لاڏاڻو ڪري ٿو ته صدر پاڪستان ۽ وزيراعظم پاڪستان به چون ٿا ته قوم ۽ ملڪ جو ”ناقابل تلافي نقصان“ ٿيو آهي پر جيستائين اهو فنڪار جيئرو آهي، تڪليفن ۾ آهي ۽ جنرل وارڊ ۾ لاوارث ٿيو پيو آه يا روڊن ۽ رستن تي جتيون گسائيندو ٿو وتي! فنڪار جي مذهب ۾ ٿَڪ ۽ ٿُڪ ٻئي حرام آهن. هو اڻٿڪ محنت ڪري ٿو ۽ ڪنهن تي به نفرت کان ٿُڪي نٿو، چاهي اهو دوزخ جهڙو معاشرو ئي ڇو نه هجي! پر، جڏهن معاشرو، فطرت ۽ رشتا سور جو سامان پيدا ڪندا ته دانهن اوس نڪرندي، پوءِ کڻي آسمان روئي پوي يا جبل ڏري پوي!
جيئن اڳ ۾ چيو ويو، نور محمد لاشاريءَ جي دل ۾ جڏهن بي وسيءَ سبب صدارتي ايوارڊ کي ڦاڙي ڦٽو ڪرڻ وارو جذبو جاڳيو ته اهو ڪنهن عام ناٽڪ منڊلي وارو عام ”ڊائلاگ“ ڪو نه هو. اها دانهن سندس آواز ۾ ان فطرت ڪئي هئي جنهن ڌرتيءَ تي موجود زندگيءَ کي جنم ته ڏنو پر هاڻي ان جي حالت ڏسي ان تي رحم اچي ويو آهي. زندگيءَ جو اسٽيج ايڏو ئي درد ناڪ آهي جو فطرت به دانهن ڪرڻ تي مجبور ٿئي ٿي.
ايوارڊن جي وزن هيٺان دٻيل مرحوم فنڪار گل محمد کتري به بيماريءَ جي بستري تي ڇڙهيون هڻي زندگيءَ جي اسٽيج تان لهي هليو ويو. اهو ئي حال ڌرتيءَ جي لڳ ڀڳ هر ان فنڪار سان ٿيو آهي جنهن پنهنجي فن کي ڌرتيءَ جي ڏکن ۾ ٻوڙي ڇڏيو ۽ جڏهن فن جو مظاهرو ڪيو ته اهو درد سندن آواز، جسم ۽ انگ انگ مان ظاهرٿيو. شايد اهو درد هر فنڪار کي ان ڪري حصي ۾ ملي ٿو جو هو پاڻ به ڌرتيءَ جو اهو حصو آهي جنهن جي ذريعي ڌرتي پنهنجا ڏک، سور، سر ۽ آهنگ پڌرو ڪري ٿي!
صدارتي ايوارڊ فنڪار کي ملي ٿو يا حڪومت ڪنهن فنڪار کي مڃتا ڏيئي پنهنجي ”قدر“ ۾ اضافو ڪرائي ٿي؟ اهو هڪ سوچڻ جو سوال آهي ڇاڪاڻ ته جيڪڏهن ايوارڊ فنڪار کي مليو آهي ته گهٽ ۾ گهٽ ايئن نه ٿيڻ کپندو هو جيئن نور محمد لاشاريءَ سان يا ٻين صدارتي ايوارڊ يافته فنڪارن سان ٿيندو رهي ٿو. حڪومت کي اداڪار نور محمد لاشاريءَ جو نه سهي پنهنجي ”ڪاغذ جي ٽڪري“ جو ته مان ڪرڻ کپندو هو. هاڻي به نور محمد لاشاريءَ کي سروسز اسپتال جي وي آءِ پي ڪمري ۾ داخل ڪيو ويو آهي ته شايد ان ڪري ته هو وڏي وزير جو ڳوٺائي ۽ گڏ کائڻ پيئڻ وارو آهي( جيئن لاشاريءَ پنهنجي دانهن ۾ چيو). سنڌ جي خواهش هوندي ته نور محمد لاشاريءَ جو علاج عزت واري نموني سان فقط ان ڪري نه ٿي رهيو هجي ته هو وڏي وزير جو ڳوٺائي ۽ ساڻس گڏ کائڻ پيئڻ وارو فنڪار آهي. سنڌ کي خوشي تڏهن ٿيندي جڏهن سنڌ جا ماڻهو اهو ٻڌندا ته نور محمد لاشاريءَ کي سندس پنهنجي شان موجب علاج جي سهولت ڏني وئي. سنڌ لاءِ اها ڳالهه وڏي مايوسيءَ جي ٿيندي ته فقط وڏي وزير جا ڳوٺائي ۽ گڏ کائڻ پيئڻ وارا فنڪار ئي سروسز اسپتال جي وي آءِ پي ڪمري ۾ علاج ڪرائڻ جوڳا ٿي سگهن ٿا. ڪنهن فنڪار لاءِ هر ڀرو اها ڳالهه عزت واري نه آهي ته وڏو وزير يا وزيراعظم هن کي ذاتي طور ويجهو آهي. فنڪار لاءِ اها ڳالهه وڌيڪ اهم آهي ته سندس پرستار ڪيترا آهن ۽ ساڻس ڪيتري محبت ڪن ٿا؟
بدقسمتيءَ سان اسان جا پرستار به فقط ”واهه! واهه!“ ڪرڻ وارا آهن. هو پنهنجي پسنديده فنڪار جي جهلڪ ڏسڻ ته چاهين ٿا، ساڻن هٿ ملائڻ ۽ ٻه اکر ڳالهائڻ به سعادت سمجهن ٿا پر اها ”واهه! واهه“ فنڪار جي روح کي صرف اهڙي تسلي ڏئي ٿي جهڙي آنڊا وڍيندڙ بک ۾ پاڙيسريءَ جي گهر مان سڳداسين جي خوشبوءِ! فنڪار نه ته صدارتي ايوارڊ کي چڪ وجهي سگهي ٿو ۽ نه وري ڪنهن مداح جي ”واهه ! واهه!“ سان گهر جي چلهه دکي سگهي ٿي! هيءَ ڳالهه رڳو نور محمد لاشاريءَ جي نه آهي، هيءَ زماني جي تلخ حقيقت آهي، هڪ اهڙي تلخ ۽ زهر ڀري جو نڙيءَ کان لاهي نه سگهجي! پر اسان سڀ اهي زهريلا ڍڪ ڀريون ٿا. تنوير عباسيءَ جي اکرن ۾ ”جيئڻو اهي ته پيئڻو ئي پوندو، توڻي جو ڪڙو آهي!“
اڪيڊمي آف ليٽرز پاڪستان اديبن، فنڪارن ۽ دانشورن لاءِ هڪ ”مختصر مختصر پئڪيج“ جي ڳالهه ڪئي هئي، ان جو الائي ته ڇا ٿيو؟ اڪيڊميءَ ان کي پئڪيج ته ڪو نه چيو هو، پر ڇاڪاڻ ته اڄڪلهه ”پئڪيج“ ”پئڪيج“ راند هلي رهي آهي ان ڪري انهن اعدن کي پئڪيج چوڻ ۾ ڪو به حرج نه آهي جيڪي نومبر 94ع ۾ اسلام آباد ۾ اڪيڊمي آف ليٽر جي قومي ڪانفرنس ۾ ڪيا ويا هئا. ان پئڪيج ۾ اديبن ۽ فنڪارن جي حالت سڌارڻ لاءِ تجويزون ڏنيون ورتيون ويون هيون، ڊڪليريشن ڏنو ويو هو. اديبن ۽ فنڪارن جي علاج، عزت نفس ۽ سماجي رتبو ڏيڻ سميت ڪجهه ٻيون به ڳالهيون ڪيون ويون هيون. الائي ته انهن جو ڇا ٿيو؟ ان ئي موقعي