Bootstrap Example
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-17
داخلا نمبر 57
عنوان اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2144
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي - مان نڪتل ٻيون شاخون-

اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0--1-گذريل صفحو

اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي





”دنيا جي وڏي ۾ وڏي سلطنت ڪهڙي هئي ۽ ڪٿي هئي؟“

ان سوال جو جواب ڪو اهڙو ڏکيو ناهي. تاريخ جو هر شاگرد وڏي سولائي سان ٻڌائي سگهندو ته هخامنشي (Achamenien) دور جي مشهور بادشاهه دارا پهرين (686-521 ق-م) ترڪي، يونان، مصر، عربستان، شام، عراق ، افغانستان ۽ هند کي ايران سان ملائي دنيا جي وڏي ۾ وڏي مملڪت ٺاهي هئي، ايڏي وڏي مملڪت تاريخ ۾ وري ڪڏهن نه ٺهي.

تاريخون بادشاهَن جي فتوحات جو ذڪر ڪنديون آهن، پر انهن ڪاميابين پٺيان جن عظيم شخصن جو ذهن، حوصله مند نوجوانن جو جذبو ۽ من جي متوالن جو جوش ڪارفرما هوندو آهي، انهن متعلق خاموش رهنديون آهن، جيڪڏهن ڪٿي ڪو نالو اچي به وڃي ته ان جي ڪم جي اهميت جو ڪو ذڪر يا مڃوتي مفقود.

دارا هندستان تي ڪاهه جو پروگرام ايستائين ٺاهڻ جي همت نه ساري سگهيو جيستائين اسڪائي ليڪس (Skylax) گنڌارا مان ٻيڙين رستي سنڌو درياهه مان ٿيندو سمنڊ تائين سڀئي گهٽ گهير ڏسي نه آيو.

تاريخ جي ابي هيروڊوٽس وٽ اسان کي ان جو ذڪر هيٺين ريت ملي ٿو:

”ايشيا جي وڏي حصي کي ڳولهي هٿ ڪرڻ وارو دارا هيو. هن ڄاڻڻ چاهيو ته سنڌو درياءَ، جنهن ۾ واڳون به پيدا ٿين ٿا (اها ڳالهه يونانين لاءِ حيران ڪن هئي)، ڪٿي وڃي ٿو سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري. اهو ڄاڻڻ لاءِ هن ڀروسي جهڙا شخص موڪليا. ان ۾ ڪرونڊا جو اسڪائي ليڪس به هيو، جنهن کي نديءَ ۾ موڪليائين.“

”هو پڪتوئڪ (Paktuika) پرڳڻي جي ڪاسپاتروس (kaspaturos) شهر کان هليا. نديءَ ۾ اوڀر منهن سفر شروع ڪيائون، سج کين سامهون اڀريو، هو سمنڊ ۾ پهتا ۽ پنهنجو رخ اولهه ڏي رکيائيون، تان جو ٽيهن مهينن جي مسافري کان پوءِ ان هنڌ پهتا جتان مصر جي بادشاهه فونيشين (Phonecians) کين لبوا (Africa) جي چڪر تي اماڻيو. جڏهن اهو سفر مڪمل ٿيو ته دارا هند کي فتح ڪيو ...“[14:Herodotus Book IV]

اسڪائي ليڪس اهو پهريون غير مقامي شخص هيو، جيڪو سنڌو جهڙي حيرت انگيز درياهه رستي سمنڊ تائين پهتو ۽ سنڌ جي وڻجارن کي ساڻ ڪري مصر تائين دڳ ڏسي آيو، هو پاڻ يوناني هيو. سندس رڳن ۾ هلندڙ رت ۾ جستجو جو شوق ڦري رهيو هيو، همت جا اڻکٽ خزانا وٽس موجود هئا، پر سنڌوءَ جا گس ڏسڻ لاءِ جن وسيلن جي گهرج هئي، اهي هن وٽ نه هئا. ان ڪري کيس بادشاهه کان رجوع ڪرڻو پيو، جنهن پنهنجي مقصدن جي پيش نظر هن جي مدد ڪئي.

اسڪائي ليڪس پنهنجو سفر ڪهڙي هنڌان شروع ڪيو؟ اهو بحث هڪ عرصي کان جاري آهي. هند جي فتح کان اول دارا جي سلطنت جي اوڀر واري حد گنڌارا هئي. جنهن جو ذڪر ڪوهه بيستيون (Bisitun Inscriptions) تي اڪريل عبارتن ۾ آهي. دارا جي مقبري تي اڪريل عبارتن ۾ هند به شامل آهي، ظاهر آهي هند بعد ۾ دارا جي قلمرو ۾ شامل ٿيو، ڇو جو نقش رستم واري عبارت دارا جي وفات کانپوءِ جي آهي. بيستون نقش رستم ۽ استخر (Persepolis) وارين عبارتن جي پيش نظر اهو چئي سگهجي ٿو ته هخامنشي دور جي شروعات ۾ سائرس اعظم جي فتوحات جي دائري ۾ گنڌارا به شامل هيو، ڇو ته دارا جي شروعاتي دور وارين عبارتن ۾ گنڌارا صوبي جو ذڪرملي ٿو.

هيروڊوٽس جي بيان مطابق اسڪائي ليڪس گنڌارا صوبي جي مشهور شهر ڪاسپاتروس وٽان پنهنجو سفر شروع ڪيو هيو. ان لحاظ کان اهو سفر پشاور شهر جي پسگردائي مان ڪٿان شروع ٿيو هوندو، ڪاسپاتروس ۽ پشاور جي ساڳئي شهر هئڻ جي حق ۾ تاريخي شاهدين ڳولڻ ۾ اسان کي هيڪاٽس (Hecateaus of Miletus) وٽ، پنج سو سال قبل مسيح ۾ به اهو ذڪر ميل ٿو. هو چئي ٿو، ”ڪاسپاپورس جو شهر گنڌارا ۾ آهي.“ مشهور چيني سياح هايون تزنگ (Hiuen Tsang) ان شهر جو نالو پولشاپول (Polushapolu) ٻڌايو آهي. سندس ٻيو هموطنفاهِين (Fa-Hien) جيڪو زيارتن سانگي گنڌارا آيو، پنهنجي سفر نامي ۾ پرشاپورا (Purshapura) لکي ٿو. سنسڪرت زبان جي پراڻي عبارتن ۾ کيس پرشاپورا (Purshapura) لکيو ويو. مسلمانن جي اوائلي تذڪرن ۾ (Pushapur) پشاپور آيو آهي. [البيروني پشاپور (Pushapur)سڏي ٿو.] ان نالي جو داستان پوري طرح واضح ڪري ٿو ته هيروڊوٽس وارو ڪاسپاتروس ئي اڄڪلهه وارو پشاور آهي.

ان خيال جي حق ۾ هڪ ٻي شاهدي به ملي ٿي ۽ ان جي قدامت کيس وڌيڪ معتبر بڻائي ٿي. نقش رستم ۾ دارا جي مقبري ڀرسان ٻن زبانن ۾ هڪ عبارت ملي آهي، جيڪا شاپور پهرين جي دور جي آهي. پارٿين ۽ يوناني زبانن ۾ لکيل ان عبارت ۾ هخامنشي سلطنت جي اوڀر واري حد Pshkbur/Paskiboura ٻڌائي وئي آهي. ان نالي سان هيروڊيوٽس واري نالي ۽ سنسڪرت واري پريشاپورا ۽ جديد پشاور واري بيهڪ بلڪل ٺهڪي اچي ٿي ۽ البيروني جو بيان ٻنهي جي وچواري ڪڙي جي حيثيت رکي ٿو.

ڪاسپاتروس جي شناخت متعلق اڄ کان سٺ ستر سال اڳ ڪا دعويٰ ڪرڻ مشڪل ٿئي ها. پر ڪجهه عالمن جو اندازو اهو ئي هيو ته اسڪائي ليڪس ڪابل ندي کان پنهنجي مشهور سفر جي شروعات ڪئي هوندي. ڪابل کان 45 ميل مٿي اولهه کان ڪابل ندي پنهنجي سفر جو آغاز ڪري ٿي. ڪابل ٽپي لوگار ندي ۾ اچي ڇوڙ ٿي ڪري. سورنهن ميل ميدان لتاڙي تانگي گارو کاج ۾ داخل ٿئي ٿي، ٻن ميلن کان پوءِ هڪ نهايت زبردست ۽ حسين آبشار بڻائي پورا سو فٽ هيٺ ڪري ٿي. جتان جبلن جي وچ ۾ سوڙهي دڳ مان لنگهي، گهڻين لاهين مان ٿيندي (جتي ان جي تيزي انتهائي خطرناڪ آهي) دارنتا گاج مان دڳ ٺاهيندي، مستي ۾ ٽپندي ڪڏندي، ڦوڪون ڏيندي، گج اڏائيندي جلال آباد، گردي ڪت ٽپي داڪا وٽ جابلو نالي (گاج) مان ٿيندي، مهمند جبلن مان رستو ڪندي وارسڪ وٽ پشاور ماٿري ۾ گهڙي ٿي. مچني ٽپي نساٿا وٽ سوات نديءَ کي ساڻ ڪري آخرڪار اٽڪ وٽ سنڌو ۾ ڇوڙ ڪري ٿي. جتي ان جو ۽ سنڌوءَ جو پاڻي هڪ جيترو هوندو آهي.

اها ندي ڪابل کان وٺي گهڻي ڀاڱي اوڀر رخ ۾ وهندي ٿي اچي، جلال آباد ٽپي، ڪوهه سفيد جا جبل لنگهي، وادي پشاور جا ميدان لتاڙي، اٽڪ تائين هڪ رخو سفر اٿس.سنڌوءَ جو رخ وري ڏکڻ طرف آهي. ڪابل ندي ۽ سنڌو اٽڪ وٽ ذري گهٽ گونيا ڪنڊ ٺاهين ٿيون.

ڪابل ندي حقيقت ۾ ايستائين ٻيڙين جي سفر لائق نٿي ٿئي، جيستائين اها پشاور ماٿري ۾ نٿي پهچي. ڇو ته شروع ۾ پاڻي گهٽ آهي، جڏهن ڪنهار ندي جلال آباد وٽ ان سان ملي ٿي ته وري پاڻي جو وهڪرو نهايت تيز آهي ۽ ڪنارن تي بيٺل اَڏيون ٽڪريون تمام خطرناڪ آهن. لالپوره کان وار سڪ تائين ندي سفر لائق نٿي رهي. البت تمام ننڍڙيون ٻيڙيون لاهي سگهجن ٿيون. پر اصل دريائي سفر وري به ممڪن ناهي. ها، پشاور جي ميدانن ۾ ٻيڙين جي سفر ۾ ڪو خطرو ناهي، پر اتي ندي چئن شاخن ۾ ورهائجي وڃي ٿي. سردرياب ، ناگومان، شاهه عالم ۽ بدني . نساٿا وٽ ڪابل ندي جون اهي شاخون ۽ سوات ندي جو ڪردار جداگانه آهي. ايتري قدر جو مقامي طرح نديءَ جو نالو به بدلجي وڃي ٿو. اتي ان کي ’لنڊائي ندي‘ يا ننڍي ندي سڏين ٿا. جاگرافيائي طور تي نساٿا کان ڪابل نديءَ جو جابلو نالي وارو انداز ختم ٿئي ٿو. ۽ نئين ندي شروع ٿئي ٿي.

ڪابل ندي جي ڪيفيت ڏسي ان ۾ ڪو شڪ نٿو رهي ته اسڪائي ليڪس پشاور جي اولهه کان مٿان نديءَ ۾ پنهنجو سفر هرگز




ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو

اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون