اشوڪ کانپوءِ ٻُڌمت ۾ نيون پراڻيون علامتون

اشوڪ کانپوءِ ٻُڌمت ۾ نيون پراڻيون علامتون
پدم، ڪنول: گوتم ٻُڌ کي هميشه ڪنول گل تي ويٺل ڏيکاريو ويندو آهي. ڪنول هندو ڌرم ۾ برهما ۽ سرسوتيءَ سان جڙيل آهي جيڪي تخليق، علم ۽ ڪلا جا ديوي ديوتا آهن؛ ڪنول وشنو ۽ لڪشميءَ سان به لاڳاپيل آهي. پدم گل آسماني وصفن سان جنم يعني پاڪائي ۽ خود بخود هجڻ جي نشاني آهي. ڪنول جي پاڙ پاتال ۾ آهي، مِٽي ۽ گپ مان مٿي نڪري ٽڙي پوي ٿو. ٻُڌ مت ۾ آهي ته ماڻهوءَ جو مَن ڪنول جي مکڙيءَ جيان آهي. ان ۾ جڏهن ٻُڌ جون خاصيتون اڀرن ٿيون؛ تڏهن گل ٽڙي ٿو پوي. ڌرتي جي گرڀ مان ڦٽندڙ ڪنول آتما جي فتح آهي، ڏاهپ جي نشاني آهي، انڪري هميشه اڌ ٽڙيل ڏيکاريو ويندو آهي. ان جو وچ نه ڏيکاريندا آهن، ان جو اندر ڪڏهن به نظر نه ايندو آهي.

شينهن: هي ٻُڌيستوَ جي علامت آهن. شان، ڏاهپ، بادشاهي ۽ حفاظت جي نشاني آهن، جيئن ته ٻُڌيستوَ ۾ شينهن جهڙيون وصفون آهن يعني، هو دان ڏئي ٿو، اخلاق جو ڌڻي آهي شانتي ۽ صبر اٿس، ويرتا اٿس، بي ڊپو آهي، ڌيان ۽ ڏاهپ اٿس، ان ڪري اهو ٻُڌ مت ۾ اهم علامت بڻيو آهي. اشوڪ جي شهنشاهي مزاج سبب اڏاوتن ۾ شينهن گهڻو آيو آهي، ان ريت شينهن ڌرم جو رکوالو آهي.

گهوڙو: هي بنيادي طرح اپکنڊ جو جانور نه آهي، خاطريءِ سان چئي سگهجي ٿو هي جانور اپکنڊ تي حملو ڪندڙ قومن سان گڏ آيو آهي، موهن جي دڙي تائين سڄي اپکنڊ ۾ گهوڙي جو وجود نٿو ملي پر ويدن جي زماني ۾ گهوڙن جون ٽاپون ٻُڌجن ٿيون. هي تيز رفتار ۽ مضبوط جنگي سواري آهي. اڳي تيز رفتار گهوڙن جي وصف نمايان ڪرڻ لاءِ انهن کي پکين وانگر پَـرَ به ڏيکاريا ويندا هئا، يونان ۾ پيگاسس گهوڙي کي پَـرَ آهن. اسلامي براق گهوڙي جي تصوير ڪشيءَ مهل ان کي به پَـرَ ڏيکاريا ويندا آهن. گهوڙو ڌرم ۾ مسلسل اڳتي وڌڻ، جدوجهد ۽ طاقت جي نشاني آهي. جسم ۾ ساهن جي اچ وڃ ۽ جوش و خروش جي علامت آهي. هي علامت به اشوڪ سان جڙيل لڳي ٿي ڇاڪاڻ ته اها ڀِڪشو لوڪن جي سواري نه آهي، خود گوتم ٻُڌ پنهنجو گهوڙو ان وقت تياڳيو هو جڏهن هن سنياس ورتو هو. ڪي صاحب چون ٿا ته گهوڙو خود گوتم جي علامت آهي جنهن تي سوار ٿي هن محل جي زندگي تياڳي ۽ ’ٻُڌ‘ ٿيڻ جي واٽ ورتي.
هاٿي: هندو ڌرم ۾ اڇو هاٿي اندر ديوتا جي سواري آهي، اڇو هاٿي شان ۽ طاقت ۽ سڀاڳ جي نشاني آهي. اڇو هاٿي خود گوتم ٻُڌ آهي جيڪو مايا ديويءَ خواب ۾ پنهنجي گرڀ ۾ ڏٺو هو. هي ذهني ۽ جسماني طاقت جي علامت آهي، اڇو هاٿي آسمان ۾ اڏامندڙ برساتي ڪڪر جي علامت به آهي، انڪري اندر ديوتا برساتن جو ديوتا به آهي. هاٿي شهنشاهي شان ۽ جنگ سان لاڳاپيل آهي. عام هاٿي مست من سان مشابهه آهي جيڪو ڪنهن به مهل هٿن مان نڪري سگهي ٿو. مست هاٿيءَ تي ضبط تپسيا وانگر آهي. هندو ڌرم ۾ هاٿيءَ جي منڍيءَ وارو ديوتا گڻيش يا گنپت تمام مقبول آهي اهو علم، دانش، ڀاڳ ۽ حفاظت سان منسوب آهي. سواستيڪا جو نشان به ان سان گهڻو لاڳاپيل آهي. هڪ جاتڪ ڪٿا موجب ”ٻڌ“ هڪ آڳاٽي جنم ۾ سفيد هاٿيءَ جي روپ ۾ ڄائو هو.

ڍڳو: هي جانور طاقت، زرخيزي، قدبت ۾ مضبوطي سبب ٻَل جي نشاني آهي. ان جا وڏا اوچا سِڱ ان کي تاجدارن جهڙن حشمت ڏين ٿا، انهن ئي خوبين سبب ڏاند تاريخ کان آڳاٽي وقت کان تاريخي دور تائين؛ بني اسرائيل کان، يونان، ايران ۽ هندستان ۾ ديوتا وانگر پوڄيو ويو آهي.
هندستان ۾ ان جي نسبت شِو مهاديو سان گهڻي آهي جيڪو ان کي سواريءَ طور استعمال ڪري ٿو. ان کي ’نندي‘ چوندا آهن، گهڻو ڪري هر شِو مندر ۾ ان جي مورتي رکي ويندي آهي، هي جانور به ٻُڌڪي تعميرات ۾ اشوڪ جي دور ۾ آيو، پوءِ وارن وقتن ۾ ڍڳو هن علائقي جي بادشاهن جي سِڪن تي به اهميت سان ڇاپيو ويو آهي. سنڌو ماٿريءَ ۾ ڪشان دور جي چٽساليءَ ۾ ڍڳو قومي يا مذهبي جانور جهڙي حيثيت وارو جانور لڳي ٿو، شايد هي اهو ئي دور آهي جڏهن اهو هڪ ئي وقت شِو مت ۽ ٻُڌ مت ۾ اهميت اختيار ڪري ويو هو ۽ سنڌ ۾ جوڳ سلسليوار عقيدا خاص ڪري ٻڌ مت، جين مت ۽ شو مت پاڻ ۾ ڪافي ظاهري هڪجهڙايون به رکن ٿا. ان ڪري ڪي اهڙا اسٽوپا به ڏسڻ ۾ اچن ٿا جن کي ’لنگم اسٽوپا‘ به چئي سگهجي ٿو.

هرڻ: هي خوبصورت جانور مرگهه وَن ۾ ٻُڌ جي پهرئين خطبي جي علامت آهي. هرڻ عام طور جوڙي ۾ ٻُڌ جو خطبو ٻُڌندي يا ڌرم چڪر جي ٻنهي پاسي هڪ هڪ بيٺل ڏيکاريا ويندا آهن.

نانگ: هن کي ٻُڌ ۽ ٻُڌ ڌرم جو محافظ ليکيو ويندو آهي. اهو تصور شايد ان وقت آيو، جڏهن هندو ڌرم وارن ٻُڌ کي وشنو جو اوتار قبول ڪيو. هندو ڏند ڪٿائن موجب شيش نانگ وشنوءَ جي هر اوتار سان گڏ ڌرتيءَ تي جنم وٺندو آهي، جيئن رام سان لڇمڻ جي روپ ۾ ۽ ڪرشن سان ٻلرام جي روپ ۾.

ڇٽي / ڇترا: هيءَ ٻُڌ ڌرم ۾ شيطاني آتمائن کان حفاظت جي نشاني آهي. هي نرواڻ جي علامت به آهي، نرواڻ ايئن آهي جيئن ڪنهن سفيد چادر هيٺان پناهه ۾ اچجي. عام طور تي اسٽوپا جي هرميڪا کان مٿي ڇٽي ڏيکاري ويندي آهي.

دواج، ڌڄا، جهنڊو: فتح جي نشاني، ٻُڌ جي فتح، اِندرين تي ضابطو يعني ڌرم آهي. دواج عام طور تي اسٽوپا جي ڪلس سان ٻڌل ڏيکاري ويندي آهي. هيءَ نشاني اشوڪ جي زماني ۾ شامل ٿي.

اسٽوپا: هي (قبر) سادي طرح گوتم ٻُڌ جون هاٺيون هئڻ سبب خود گوتم ٻُڌ جي علامت آهي، پر ان جي اڏاوت خاص حساب يا نقشي سان ڪئي وڃي ٿي جنهن ڪري اسٽوپا خود ڌرم چڪر ۽ ٻُڌ مت جي اصولن جي وضاحت بڻجي ٿو (وڌيڪ تفصيل: ڏسو: باب ’اسٽوپا ڇا آهي؟‘).

مور: ڪشادگي، لافانيت ۽ سونهن جي نشاني آهي. هي پکي جيئن ته زهريلن نانگن کي ماري ٿو انڪري بديءَ خلاف چڱائيءَ جو محافظ به آهي.

اشوڪ ۽ ٻُڌمت
چندرگپت موريا جو پوٽو اشوڪ موريا مگڌ (پاٽلي پترا) جو هڪ ڀيانڪ جنگجو شهزادو هو. سندس خوفناڪ ۽ بي رحم جنگي مهمون ماڻهن جا لڱ ڪانڊاري ڇڏينديون هيون. ان ڪري هندستان جي ماڻهن هن کي ”چنڊ اشوڪ“ چوڻ شروع ڪيو. هندو ڌرم ۾ جنگ جي ميدان ۾ ڪالي ديويءَ جي ڀيانڪ روپ کي ”چنڊي“ چوندا آهن. اهو لفظ سنڌي ماڻهن لاءِ نئون نه آهي. ان ڀيانڪ نالي سان اشوڪ کي مشابهت ڏني وئي. سندس وحشت ڪلنگا ديش (اڙيسا) تي ڪاهه مهل (لڳ ڀڳ 265 ق.م) عروج تي هئي. ان جنگ ۾ ڪلنگا جا هڪ لک شهري ۽ فوجي مارجي ويا. ڪلنگا جي ننڍڙي رياست جو ٻچو ٻچو مگڌ شهنشاهيت جي مقابلي ۾ وڙهيو جنهن ۾ عورتون، ٻار ۽ ٻڍا به مارجي ويا. اشوڪ جا ڏهه هزار سپاهي ماريا ويا. سڄو ڪلنگا شمشان گهاٽ بڻجي ويو هو. ان موقعي تي جڏهن اشوڪ پنهنجي فتح جو منظر ڏسڻ لاءِ ڪلنگا ۾ داخل ٿيو ته هر طرف سڙيل گهر ۽ چوڌاري لاش پکڙيل هئا. اهي منظر ڏسي هن جا اعصاب شل ٿي ويا، کيس پنهنجي شڪست جو شديد احساس ٿيو. ان مهل هن رڙيون ڪري چيو هو،
”هي مون ڇا ڪيو؟ هيءَ ڪهڙي فتح آهي؟ جيڪڏهن اها فتح آهي ته پوءِ شڪست ڇا آهي؟ هي انصاف آهي يا نا انصافي؟ هي سورهيائي آهي يا فيصله ڪن شڪست؟ عورتن ۽ بي گناهه ٻارن کي مارڻ ڪهڙي ب�