الطاف حسين جو خط – ساڳيا لاٽون ساڳيا چگهه

19 مارچ 1996ع
الطاف حسين جو خط – ساڳيا لاٽون ساڳيا چگهه

ايئن نٿو چئي سگهجي ته مارچ ۾ رڳو ڪرڪيٽ ٿي ۽ ڪرڪيٽ کانسواءِ ٻيو ڪجهه به ڪو نه ٿيو. اهو سڀ ڪجهه ٿيندو رهيو جيڪو زماني ۾ ٿيندو آهي. سياست به ٿي، نامي گرامي دهشتگرد به مئا، دهشتگردن هٿان شهري به مئا، ڪراچي پئڪيج واري ماس ٽرانزٽ رٿا جو پيڙهه پٿر به رکيو ويو، شيخ رشيد جي آزادي به ٻڌي وئي، سرڪار فنڊن ۾ گهوٻين جون خبرون به آيون ۽ هاڻي الطاف حسين جي هڪ اهڙي خط جو پڙاڏو اٿيو آهي جنهن ۾ هڪ هفتي جي ڊگهي هڙتال ڪرڻ تي سوچ ويچار ڪرڻ جو نه رڳو اطلاع ڏنو ويو آهي پر هڪ جواز ۽ ٿل ٻڌڻ جي ڪوشش به ڪئي وئي آهي.
الطاف حسين جي ”درد ۾ ڀريل“ خط ۽ سندس ئي خط جا پاڻمرادا تڪراري دليل، لهجا، دڙڪا ۽ انومان ايترو لهڻن ٿا جو هڪ ڀيرو انهن جو تفصيلي جائزو وٺجي. پر، اها زيادتي ٿيندي جيڪڏهن اڄوڪي تاريخ ۾ سريلنڪا کي ڪرڪيٽ جو ورلڊ ڪپ کٽڻ جي مبارڪ نه ڏجي! ورلڊ ڪپ جي دوران هر روز بدلجندڙ پوائنٽ پوزيشن ۾ مختلف ملڪن جي عوام جو مختلف ٽيمن ڏانهن جيڏو عجيب غريب جهڪاءُ ۽ رويو رهيو اهو به ڏاڍو دلچسپ هو. اهو جهڪاءُ مختلف ملڪن جي ماڻهن جي ذهنن، اندر ۾ لڪل فطري اوليتن، دوستين، لاتعلقين ۽ دشمنين کي سمجهڻ جو موقعو به ڏئي ٿو.
گڏيل ملڪي يا قومي جذبن جي سوچ جيڪا هونئن مثبت هوندي آهي، هن ڀيري جذابتي انداز ۾ ”اسپورٽس مين اسپوٽ“ جي مٿان ذهنن تي حاوي ٿي وئي! پاڪستاني قومون جيڪي پنهنجي ملڪ اندر هڪٻئي سان وڙهي ناس ٿيون آهن، هندستان جي خلاف مئچ ۾ ”متحد“ ٿي ويون. ان حد تائين جو جڏهن پاڪستان هندستان کان هارائي ويو ته هنن لاءِ اهو صدمو برداشت ڪرڻ ڏکيو ٿي پيو. هندستانين ته جشن ملهايا پر جڏهن هندستان سريلنڪا کان هارايو ته هندستانين کان برداشت نه ٿيو ۽ اسٽيڊيم کي وٺي باهه ڏنائون! پوءِ ويهي سريلنڪا کان معافيون ورتائون پر ”وقت گذري ويو ۽ ڳالهه ڇڏيو ويو!“ وري جڏهن آسٽريليا ۽ سريلنڪا فائنل ۾ آمهون سامهون ٿيا ته پاڪستاني تماشائين کي شڪست ڏني هئي. ساڳي طرح هندستانين ۽ پاڪستانين جون نيڪ تمنائون سريلنڪا لاءِ ان ڪري به هيون جو سريلنڪا اپکنڊ ۽ ايشيا جو حصو آهي ۽ اپکنڊ جي ماڻهن جي گڏيل خواهش هئي ته ورلڊ ڪپ ايشيا کان ٻاهر نه وڃي.
ان عجيب غريب ڌر بنديءَ کي ڏسي اهو به خاطريءَ سان چئي سگهجي ٿو ته جيڪڏهن فائنل مئچ آسٽريليا ۽ ويسٽ انڊيز جي وچ ۾ ٿئي ها ته عوامي همدرديون گورن بدران ڪارن جي هق ۾ هجن ها! جذبن جي اها بوءِ سڄي دنيا ۾ محسوس ڪئي وئي هوندي! جذبن جي هيءَ عجيب غريب ڌر بندي ملڪي، علائقائي ۽ نسلي سببن جي ڪري آهي توڻي جو اسان لک ڀيرا ”اسپورٽس مين اسپرٽ“ جي ڳالهه وچ تي رکون! گورن هٿان ايشيا ۽ آفريڪا تي هڪ صديءَ تائين مڙهيل غلاميءَ جا ٺپا ۽ ٺپن هيٺان موجود معاشي ڏاڍ ۽ سندن نفرتون آزاد ٿيل قومن کي ايترو جلدي ته وسري نه ٿيون سگهن!
جهڙي طرح هزار اندروني اختلافن جي باوجود ڪرڪيٽ ڪپ جي سوال تي عوام همدرديون ملڪي سطح تي هڪ ٿي وڃن ٿيون، ڇا ساڳي طرح سنڌ جي مفادن جي سوال تي سنڌ ۾ رهندڙ سڀ رنگ نسل ۽ ٻوليون ۽ لهجا هڪ ٿي نٿا سگهن؟ هي سوال خاص ڪري ايم ڪيو ايم جي الطاف حسين کان آهي جنهن جو چوڻ آهي ته مهاجر پنهنجا آئيني حق گهرن ٿا، جيڪي هنن کي نه مليا آهن. سوال اهو آهي ته ڪير ٿو چوي ته اهي ماڻهو جيڪي پاڻ کي مهاجر ٿا سڏين، کي آئيني حق نه ملي؟ ۽ سوال اهو آهي ته پاڪستان جي سڀني شهرين کي مليل ڪيترن آئيني حقن تي واقعي عمل ٿي رهيو آهي؟ سوال اهو به آهي ته ايم ڪيو ايم پاڻ کي ملڪ جي باقي عوام کي درپيش مسئلن کان لاتعلق ڪري سنڌ جي فقط اردو ڳالهائيندڙ آباديءَ کي هڪ محدود دائري ۾ ڇو محدود ڪيو آهي ۽ ڇو نه ملڪ جي، سنڌ جي سڀني ماڻهن جي گڏيل جدوجهد ۾ شريڪ ڪيو آهي؟
الطاف حسين کي ته شايد اهو احساس ئي ناهي ته ”مهاجر“ هوا هلائي هن ڪيڏي وڏي غلطي ڪئي آهي. تڪرار هڪ ماءُ جي ٻن پٽن ۾ ٿيندا آهن ۽ ان تڪرار جو 99 سيڪڙو بنياد مفادن جو ٽڪراءُ هوندو آهي. هر آباديءَ ۾ ٽڪراءَ پيدا ٿيندا آهن. ماڻهو آهي ته مفادن جو ٽڪراءُ به ٿيندو. جتي ٻه نسلي يا لساني گروهه هوندا، اتي ٽڪراءُ هروڀرو به نسلي ۽ لساني رخ اختيار ڪندو، جتي مذهبي فرق هوندا اتي معاشي مفادن جو ٽڪراءُ هروڀرو به اهڙو ئي رخ اختيار ڪندو. جتي ڪجهه به نه هوندو اتي ڪوڙن سچن نظرين ۽ پارٽين ٽڪراءَ ٿيندا آهن. ڇا بنگله ديش ۾ خالده ضياءَ ۽ حسينه واجد ٻئي بنگالي نه آهن؟ الطاف حسين ڪراچيءَ ۾ بيروزگاريءَ جي مسئلي کي فقط ”مهاجرن“ جو مسئلو ۽ آئيني حقن کان انڪارقرار ڏيئي، اڻسڌيءَ طرح اهو چيو ته مهاجرن کانسواءِ ٻيا سڀ روزگار تي لڳل آهن. الطاف حسين کي شايد اها خبر ئي ناهي ته سنڌي ڳالهائيندڙ بيروزگارن جي فوج اڙدو ڳالهائيندڙن کان وڌيڪ اهي. الطاف حسين جڏهن روزگار جي سوال کي ”سنڌي- مهاجر“ مسئلو ڪري ڇڏيو ته هن اصل ۾ اها ڳالهائيندڙ ماڻهن جي وچ م ٻوليءَ جي بنياد تي ديوار کڻڻ شروع ڪئي ۽ انهي ديوار ۾ سنڌين ۽ مهاجرن جون ننڍپڻ کان ياريون دوستيون، قربتون، مٽيون مائٽيون، ڪاروبار، ڀروسا سڀ ڪجهه انارڪليءَ وانگر پوري ڇڏڻ جي شروعات ڪئي ۽ نيٺ سنڌ جي ورهاڱي جي سوال هر ڪنهن کي مشعل ڪري ڇڏيو. هن مهل تائين ”انارڪلي“ ذري گهٽ پورجي چڪي آهي، بس ڪو ڳڙکو باقي بچيو آهي جنهن مان بي وسيءَ وچان ليئا پائي سڀني کان پڇي رهي آهي ته آخر کيس ڪهري سبب کان زندهه دفن ڪيو پيو وڃي! اڃا به وقت ويو ڪو نه آهي، انارڪلي اڃا جيئري آهي، ها کڄندڙ ديوار اڄ به ڊهي سگهي ٿي شرط اهو آهي ته الطاف حسين ”مهاجر“ ٿي سوچڻ بدران ملڪ ۽ سنڌ جي مفادن سان پاڻ کي جوڙي پوءِ ٿڌيءَ سال سڀني ماڻهن جي آئيني حقن جو جائزو وٺي.
دوستيون ڪرڻ به ماڻهوءَ جو حق آهي. دشمنيون ڪرڻ ۽ وڌائڻ کي ”آئيني حق“ ڪيئن چئبو؟ جيئن هڪ سنڌيءَ کي ٻئي سنڌيءَ سان دوستيءَ ڪرڻ جو حق آهي تيئن ايم ڪيو ايم جي ڪارڪن کي پيپلز پارٽي يا ڪنهن به سنڌي تنظيم جي ڪارڪن سان دوستي رکڻ جو آئيني حق آهي. نفرتن، جوش ۽ جنون جي سياست سان ماڻهن کان هڪٻئي سان دوستيون ڪرڻ جو حق ڪيئن ٿو کسي سگهجي؟ يا ته الطاف حسين سنڌ جي عوام سان دوستين کان انڪاري آهي يا وري هو جنهن زاويي کان ”مهاجرن“ جي مسئلن تي نظر رکي ٿو، اهو زاويو غلط آهي. ان کان انڪار ته آهي ئي ڪو نه ته مسئلو موجود آهي. ڪو مسئلو موجود آهي ته اهو نبيرو به گهرندو. نبيري لاءِ سوچبو ته مسئلي جون تشريحون ۽ ان جا حل تجويز ٿيندا. انهن تشريحن ۽ تجويزن تي نه رڳو اختلاف ٿي سگهن ٿا پر شديد اختلاف ٿي سگهن ٿا. اختلافن جو هجڻ جمهوريت جو حصو آهي پر اختلافن کي دشمنين ۾ ته ڪو نه بدلائبو؟ دشمنيءَ جو اعلان ڪري ميدان ۾ لهي پئبو ته پوءِ جنگ ئي ٿيندي. سامهون واري ڌر وٽ به پنهنجا دليل، قوت ۽ آئيني حق آهن. هيءَ ڪا ڪرڪيٽ مئچ ته ناهي جو جيڪڏهن آسٽريليا جي ٽيم سريلنڪا ۾ کيڏڻ لاءِ نه وئي ۽ پول جون پوائنٽون واڪ اوو�