الهندو نارو، ايف پِي بند ۽ ايم اين وِي ڊِي (MNVD):

الهندو نارو، ايف پِي بند ۽ ايم اين وِي ڊِي (MNVD):
دادوءَ کان ڇِني ويندي اسان ايف پي بند (Flood Protection Bund) واري پُل تي بيهي رهياسين. سامهون ڪجهه ڪلوميٽرن تي ڇِني نظر پئي آيو. ايف پِي بند 1932 ۾ سنڌ ۾ بئراج نظام کي جابلو نئن جي ٻوڙان ٻوڙ کان بچاءَ لاءِ ٺاهيو ويو هو، جيڪو حمل ڍنڍ کان اتر پاسي شهداد ڪوٽ تائين ۽ ڏکڻ ۾ منڇر تائين ٻڌل آهي. ان کان اڳتي بند جو ساڳيو سلسلو لال باغ تائين منڇر جي اڀرندي بند طور بيٺو آهي. اهو دراصل الهندي ناري جو پيٽ آهي جيڪو ڪنڌڪوٽ يا شڪارپور سنڌ واهه وغيره وٽان شروع ٿي حمل کان ٿيندو منڇر تائين ٿي آيو. اهو ئي پيٽ هاڻي MNVD ۽ ايف پي بند نظام ۾ بدلايو ويو آهي. الهندو نارو به لڳ ڀڳ ان ئي هنڌان منڇر جي حدن ۾ داخل ٿيندو هو جتي هاڻي MNVD جي ڇوڙ واري ’زيرو پوائنٽ‘ آهي.
جڏهن بند بئراجون نه هيون تڏهن الهندي ناري جي ڪشادي پيٽ ۾ ساروهه، ڪاڇريءَ، حمل (جيڪا خود کوڙ سارين ڍنڍن جو مجموعو آهي) ۽ منڇر پاڻ ۾ سڌيءَ طرح ڳنڍيل هيون. اڄ به جڏهن حمل ۾ پاڻي گهڻو ٿيندو آهي ته اهو ايف پِي بند جو الهندو پاسو وٺي اچي منڇر ۾ پوندو آهي. ساڳيو پاڻي پوءِ منڇر مان دانستر ۽ اڙل وغيره ذريعي سنڌو درياهه ۾ ڇنڊيو ويندو آهي.
ايف پِي بند (Flood Protection Bund) خاص ڪري MNVD سنڌ جي بئراج ايراضي ۽ ڪاڇي جي وچ ۾ اقتصادي ورڇ جي حد بڻجي وئي آهي، ان ڪري جڏهن توهان ڪاڇي جي ماڻهن کان پڇندؤ ته هُو هڪدم وراڻيندا ”هن ناليءَ (MNVD) جي اوڀر ۾ سنڌ ۽ اولهه ۾ ڪاڇو آهي!“ ان ناليءَ ۽ ايف پِي بند کان اولهه ۾ ڪاڇي ۽ کيرٿر جي نئن جو جداگاڻو قدرتي نظام آهي.
ايف پِي بند کان اوڀر ۾ ناري جي پراڻي پيٽ ۾ MNVD (مکيه نارو سِم نالي ) ٺاهي وئي آهي جيڪا حمل ڍنڍ کان منڇر تائين آهي. حمل جي ڏکڻ ۾ فريد آباد ويجهو ايف پيِ بند ۾ ريگيوليٽر (دروازو) وجهي پاڻيءَ کي اوڀر پاسي MNVD ۾ ٽپايو وڃي ٿو، جيڪا انڊس هاءِ وي تي قائم شهرن ميهڙ، خيرپور ناٿن شاهه، دادو ۽ ڀان سيد آباد جي اولهه ۾ ۽ ايف پِي بند جي اوڀر ۾ متوازي آهي. اهو ئي پاڻي پوءِ ’زيرو پوائنٽ‘ وٽ ايف پِي بند ۾ لڳل ريگيوليٽر جي ذريعي وري اولهه پاسي منڇر ۾ ٽپايو وڃي ٿو. اهڙي طرح هڪ طرف حمل ۽ منڇر ٻئي ڍنڍون زهريلي پاڻيءَ جو شڪار ٿي ويون آهن ته وري ٻئي طرف الهندي ناري وارو ماحولياتي نظام مـُنڍ کان آخر تائين ڦِٽي ويو آهي.
حمل ۾ زهريلو پاڻي ڪٿان ٿو اچي؟ الهندو نارو اتر کان اچي حمل ۾ پوي ٿو. ان ۾ سنڌو درياهه جي ساڄي ڪپ وارو پنجاب جو ۽ سنڌ جي چئن ضلعن جيڪب آباد، شڪار پور، لاڙڪاڻي ۽ قمبر جو زهريلو پاڻي مربوط سِم نالن ذريعي اچي ٿو، پر اهو به MNVD ۾ سِڌيءَ ريت وهائڻ بدران پهرين حمل ۾ وڌو وڃي ٿو، جتان MNVD ۾ وهايو وڃي ٿو. هوڏانهن، بلوچستان کان ايندڙ زهريلو پاڻي ته بنا ڪنهن رٿابنديءَ جي سنڌ جون هزارين ايڪڙ زمينون زهريليون ڪندو هوريان هوريان اچي حمل ۾ پوي ٿو. (اهڙو وڏو هاڃو سن 2007ع واري چوماسي ۾ پنهنجي شديد ترين صورت ۾ سامهون آيو) ان ريت سنڌ جون ٻه تمام وڏيون مِٺيون ڍنڍون زهريليون ٿي ويون آهن، جن کي ابتدائي رٿابنديءَ ۾ بچاءَ بند ذريعي مـُکيه ڊرين کان جدا ڪيو ويو هو.
آبپاشي نظام پوڻ کان اڳ الهندو نارو سنڌوءَ جو هڪ متوازي زرخيز ۽ معاشي نظام هو، جڏهن سِنڌوءَ ۾ چاڙهه هوندو هو تڏهن اوڀارو ويندڙ ٻيڙا سنڌوءَ جي تکي سِير کان پاسو ڪري الهندي ناري ذريعي مٿي ويندا هئا. پر هاڻي سڀڪجهه ابتو ٿي ويو آهي. هڪ طرف مٺو پاڻي بندن بئراجن ۾ جهلجي بند ٿي ويو آهي ته ٻئي طرف زهريلا مادا ڏينهون ڏينهن وڌندا پيا پيا وڃن.
هاڻي اطلاع آهن ته منڇرجي زهريلي حالت کي ڏسي MNVD وٽ پاڻيءَ جي صفائي/زهريلا مادا خارج ڪرڻ جا پلانٽ هنيا ويندا. اها رٿ شايد چيني صاحبن ڏني آهي.