انور ابڙو

گون، عشق (عشق رڳو مجازي پيار تائين محدود نه سمجهيو وڃي) ۽ حوصلي جهڙا پهلو نظر انداز ٿيل آهن، جن کي اسان جا ليکڪ ڇُهي نه سگهيا آهن. شايد ان ڪري ته سنڌي ليکڪ پاڻ بنيادي طرح مڊل يا لوئر مڊل ڪلاس سان تعلق رکي ٿو يا جيڪڏهن بنهه پورهيت طبقي مان اڀري ٿو ته پوءِ هن جون نظرون ڌرتي ۽ ماڻهن سان بي وفائي ڪري پنهنجي ذات جي خواهشن واري ڄار ۾ وڪوڙجي وڃن ٿيون ۽ هو پنهنجن خوابن جي تڪميل لاءِ آسمان ڏانهن اڏامي وڃي ٿو.
انور ابڙي جي ڪهاڻين ۾ اها ڇڪتاڻ ڪجهه اهڙي نموني سان آهي ته سندس ڪردار خواهشن جي ڄار ۾ جڪڙيل هئڻ جي باوجود پنهنجي آکيرن کان پري ڪونه ٿا هجن. انور جا ڪردار رڳو پنهنجي باري ۾ ڪونه ٿا سوچين، اهي وطن وارن جا همدرد به آهن. اهي نه رڳو همدرد آهن، پر عملي طرح مددگار ٿي بيهن ٿا. ”هن شهر ۾ تنهنجي آجيان نه ٿيندي“ جو هيرو انسان نه پر هڪ پکي (طوطو) آهي، جيڪو ڀٽڪي شهر ۾ هڪ عمارت جي دريءَ ۾ اچي ويٺو آهي. انور ته فطرت جي سڄي سونهن جي حفاظت لاءِ امن جو سفير بڻجي ٿو پوي، جڏهن قلم کڻي ٿو.
دريءَ ۾ ويٺل اهو پکي اصل ۾ حياتيءَ جو پکيئڙو آهي، جيڪو ”بهشت“ مان ڌرتي تي آيو آهي. خطري ۾ پئجي ويو آهي.... ۽ هتي موت جي سرزمين تي خطرن کان بي خبريءَ واري حالت ۾ ڀوڳي ٿو. انور ان ڪهاڻي ۾ ابهام رکيو آهي ته، سندس هيرو ڪير آهي، ڇو ته سندس بنيادي مقصد فقط اهو آهي ته سماج ۾ موجود بدامني ۽ خطرن ڏانهن ڌيان ڇڪائجي.
بهتر آهي ته انور جي ڪهاڻين کي هڪ هڪ ڪري نظر مان ڪڍجي ۽ ڏسجي ته اهي شعوري طرح ڪٿي بيٺيون آهن ۽ انهن کي ڪهڙي فني فريم ۾ نڀايو ويو آهي؟ ”هن شهر ۾ تنهنجي آجيان نه ٿيندي“ شعور جي وهڪري ۽ خود ڪلامي واري انداز ۾ لکيل آهي. ڪهاڻي جي ”معصوم هيرو“ لاءِ انومان ظاهر ڪندي ڪهاڻيڪار لکي ٿو ته ”چڱو هاڻي هتي پهچي ته ويو، پر اڳتي ڇا ٿيندو؟ هتان اٿندو ته ڪيڏانهن ويندو؟ هن شهر ۾ خانه بدوش... هن شهر ۾ اجنبي... جيڪڏهن واپس ٿيڻ به چاهي ته ڇا وري اهي ساڳيا خوني رستا صحيح سلامت پار ڪري سگهندو؟“
هيءَ ڪهاڻي ته زندگي ۽ امن جي آهي، پر ڄڻ ته ڪنهن صوفي جو فلسفو آهي. ڇا هو پنهنجي اصل وطن ڏانهن واپس وري سگهندو؟ هر شئي کي پنهنجي اصل ڏانهن ورڻو آهي. جر کي ڪل ۾ جذب ٿيڻو آهي. ڇا هو پنهنجي ”ڪُل“ سان ملڻ لاءِ جدوجهد ۾ پار پوندو؟ آئون ڄاڻان ٿو ته انور شعوري طرح صوفي نه، پر سائنسي سوچ رکندڙ نوجوان آهي، پر سندس هيءَ ڪهاڻي ڪنهن صوفيءَ جي ذهن سان هم آنگ آهي. هن ڪهاڻيءَ جي اها به هڪ خوبي آهي ته ان ۾ معنائن جا تهه موجود آهن ۽ اها هڪ علامتي ڪهاڻي بڻجي ٿي.
”سمنڊ مٽي ۽ مان“ پڻ شعور جي وهڪري ۽ خودڪلاميءَ ۾ کليل آهي، جنهن کي پلاٽ ته ڪونهي، البت هڪ ڪينواس آهي، جنهن ۾ ڪهاڻيڪار ابتدا ۽ انتها ساڳي رکي آهي. هو ڪهاڻي جي هن ٽيڪنڪ سان ڪي سوال ڇاڇولي ٿو، پيار جي سڏ کي نٿو اورانگهي، پر سياسي نعري بازيءَ کي لتاڙي ٿو. ڪهاڻي جو مکيه ڪردار جيڪو ليکڪ پاڻ آهي، فطرت ۾ ڦرندڙ ۽ سڪون ڳوليندڙ فرد آهي، جيڪو ڳوٺاڻي ۽ شهري زندگيءَ جي تضاد کي ڏسي ٿو ۽ مٽيءَ سان رشتو جوڙيل رکي ٿو. هي هڪ اهڙو فرد آهي، جيڪو سماجي جمود ۾ رهي ٿو. سماج اڳتي نٿو وڌي ۽ فرد کي نئين دور ۾ رهڻ لاءِ تيار ڪرڻ کان قاصر آهي. سڄي دنيا اڳتي وڌي ٿي، پر اسان جو سماج فرد کي مستقبل جي لائق نٿو ڪري سگهي.
”مهران“ پنهنجي فارم ۾ روايتي ڪهاڻي آهي. سنڌي سماج جو پراڻو زخم، جهنگ جو قانون، جنهن ۾ قانون جا رکوالا ۽ ظالم فرد متحد آهن. انسان ۽ عورت جي حرمت خلاف ڪهاڻيڪار معاشري جو اهو روپ چٽيو آهي، جيڪو اسان مان ڪير به ڏسڻ ڪونه ٿو چاهي، پر ائين ٿئي ٿو. نتيجي ۾ ”هوريان هلڻ مهڻُو، ڪنجهڻ مهڻو، ساهي پٽڻ مهڻو، بيهي رهڻ مهڻو... ويڻ سهڻ مهڻُو، هار مڃڻ مهڻو، پٺيءَ تي چُٽا، زبان ڦلوڪڻا، چپ ڪوئلا...“ اهڙي ماحول ۾ ماسي جنان جو هڪ جملو عورت ذات جي خلاف جنگ جو اعلان بڻجي وڃي ٿو، ”ضديري نه ٿي نوازو اڳيئي ضديرو آ، هو ڇورو مڙندو ڪونه پوءِ اجايو ملهالو ٿي پوندو ... خدا نه ڪري جو تو تان مڙس مارجي وڃن!“ ڄڻڪ مڙسن جي حياتي عورت جي عصمت هجي. انور ابڙي ڪهاڻيءَ کي ڏاڍي طاقت سان اڳتي هلايو ۽ وڃي ان نتيجي تي پهتو ته، هن سماج ۽ ان ظلم جو ان کان سواءِ ڪو ٻيو جواب آهي ئي ڪونه ته،”پٽڪو ٻڌڻ به مهڻو، پلاند نه ڪرڻ به مهڻو، جيئرو رهڻ به مهڻو، ائين مرڻ به مهڻو!“ پوءِ اهو ئي ڪردار ڪارتوس ۽ بندوق کڻي نڪري پوي ٿو.
ڪهاڻي ”ڇاپو“ 1970ع کان پوءِ سنڌ جي ٻهراڙين جو عام منظر نامو آهي، جنهن ۾ هٿ ٺوڪين عوامي نمائندن جون پاٿاريون، فوج ۽ پوليس هڪ پاسي آهن ته عوام ٻئي پاسي. هيءَ حاڪم طبقن ۽ رياستي جبر جي چٽي پٽي تصوير آهي، جنهن ۾ ڪهاڻيڪار ڏاڍي خوبصورتي سان واضح ڪيو آهي ته هڪ باهمت ۽ امن پسند هاري کي ڪهڙا سبب ڌاڙيل ٿيڻ تي مجبور ڪن ٿا. جڏهن ڪنهن علائقي ۾ حڪمراني جي دعويٰ لاءِ ٻه وڏا زميندار ٽڪرائجن ٿا، تڏهن هارين جون بي پناهه زالون لاڪ اپ ۽ صوبيدار جي ڪمري ۾ رات گذارڻ تي مجبور ٿين ٿيون. ”اميدان دُکندا پير کڻي لاڪ اپ ۾ پهچي پنهنجي سس کي چنبڙي وئي. رات جو پويون پهر ٽنهي ڄڻين روئيندي گذاريو“... ۽ نيٺ ”صديق کي پير کان چوٽي تائين باهه لڳي وئي، اکين ۾ رت لهي آيس ۽ پوءِ هو رات جو ڪچي ۾ لهي ويو.“
”آخري رسمون“ هڪ جذباتي ۽ رومانوي ڪهاڻيءَ جو ڊراپ سين آهي ۽ شهري مڊل ڪلاس سان تعلق رکي ٿي. ڪهاڻيءَ جو عنوان ڪهاڻيءَ سان بي حد ٺهڪي ٿو. سچ پچ اهي ڪنهن تعلق کي دفن ڪرڻ لاءِ آخري رسمون ئي آهن. آئون ذاتي طرح ان ڪهاڻي جي موضوع سان اتفاق ڪريان نه ڪريان، پر آئون ليکڪ کي اهڙي موضوعن تي لکڻ کان جهليندس به ڪونه. فقط ايتري فرمائش ڪندس ته، منظر نگاري ۽ ڊائلاگ لکڻ مهل احتياط ضروري آهي. يقينن ڊائلاگ ۽ منظر نگاري کان سواءِ اثر انگيز ڪونه ٿيندي، پر اسان بهرحال سنڌي معاشري ۾ رهون ٿا ۽ اسان جو ادب فقط اوطاقن لاءِ ناهي هوندو. ڪٿي ائين نه ٿئي ته بي ادبي، جو الزام هڻي ادب کي گهر؛ جي دروازي کان اندر اچڻ نه ڏنو وڃي.
جيستائين ”آخري رسمون“ ۾ زندگي جي روين جو اپٽار ۽ دليلن جي ڏي وٺ آهي، ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته اهي سڀ پرامن ۽ دانشوراڻيون وضاحتون آهن، عام طور تي ائين ٿيندو ڪونهي. جيڪڏهن سچ پچ ائين ٿئي ٿو ته پوءِ چئبو ته سنڌ ۾ پيار ۽ Sex جي حوالي سان وحشت تي نفاست غالب اچي چڪي آهي ۽ سنڌ جا پريمي جوڙا محبت جي معاملي ۾ ڏاڍا ڊيموڪريٽ ٿي ويا آهن ۽ محبوب کي ذاتي ملڪيت سمجهڻ بدران پنهنجي مرضيءَ جو مالڪ قبول ڪري ورتو اٿن. جيڪڏهن ائين آهي ته پوءِ اها سچ پچ هڪ وڏي تبديلي آهي، جيڪا سنڌي سماج ۾ داخل ٿي آهي.
ڪهاڻي ”دعوت“ به جيتوڻيڪ هڪ پلاٽ ليس ڪهاڻي آهي، پر ان جو ڪينواس تمام خوبصورت آهي. هن ڪهاڻي ۾ ڪو به هيرو ناهي، ڪو به ولين ناهي، ڪو به چڱو ۽ خراب ڪردار ناهي. بس هڪ دعوت جو منظر نامو آهي. ڄڻ ته ڪنهن تمام سٺي هدايتڪار ڪئميرامين ج�