انور ابڙو

� مدد سان دعوت جي مووي ڀري آهي. انور جو مشاهدو سچ پچ تمام سٺو آهي. هونئن به گهٽ ڳالهائڻ وارن جو مشاهدو بهتر هوندو آهي. هن ڪهاڻي ۾ سنڌي سماج جو هڪ اهڙو عڪس آهي، جنهن لاءِ آئون نٿو چئي سگهان ته ان ۾ زندگيءَ جو درد آهي يا خوشيءَ جي پالوٽ. هن ۾ بک جا چڪ آهن، هٻڇ آهي يا زندگيءَ جو رونشو؟ ان تي کلڻ کپي يا روئڻ؟ ڪاميڊي به ته ٽريجڊي ئي آهي. اسان سنڌي ماڻهن کي (يا مون کي) کلڻ مهل روئڻ ۽ روئڻ مهل کلڻ ايندو آهي. الائي ڇو اسان (يا آئون) ڏک ۽ خوشي جي وچ ۾ سَنڌا ڪڍي ڪونه سگهيا آهيون.
انور ابڙي ڪهاڻي ۾ هڪ تجربو به ڪيو آهي. ”هڪ خاموش ٿي ويل جسم جو آخري سفر نامو“ مرتضيٰ ڀٽي جي بيرحميءَ سان قتل ٿيڻ واري واقعي کان پوءِ جو منظر نامو آهي، جيڪو هونئن ته صحلتي رپورٽ ٿيڻ کپندو هو، پر انور ابڙي ساڳين ڪردارن کي سندن اصلي نالن سان ۽ واقعن کي ساڳي ترتيب سان افسانوي انداز ۾ قلمبند ڪيو آهي. ان ريت هن ڪهاڻي ۾ ”ڇا ٿي سگهي ٿو؟ يا ڇا ٿيڻ گهرجي؟“ جي بدران ”ڇا ڇا ٿيو؟“ واري اصول تي لکيو ويو آهي ۽ ڪاميابي سان لکيو ويو آهي، جنهن مان لڳي ٿو ته انور تاريخ کي افسانوي انداز ۾ لکي سگهڻ جي سٺي صلاحيت رکي ٿو.
انور فقط سياسي واقعن کي ئي نه، پر ڪجهه حقيقي ادبي واقعن کي به جيئن جو تيئن افسانوي روپ ۾ پيش ڪيو آهي. ڪهاڻي ”قلم جو وارث“ شيخ اياز تي آهي، جنهن ۾ ليکڪ شيخ اياز جي شخصيت ۽ دور جي ڇنڊڇاڻ ڪئي آهي ۽ شيخ اياز جي حوالي سان ڪن حقيقي واقعن جون وضاحتون به ڏنيون آهن. آئون هن ڪهاڻي کي به افسانوي انداز ۾ تاريخ جي ڇنڊڇاڻ چوندس.
”بابا سج ڪڏهن اڀرندو؟“ جي بيهڪ به تجريدي وضاحتن سان آهي، جنهن ۾ هڪ ڪردار مستقل ڳالهائي ٿو، بلڪه سوال پڇي ٿو، ٻيو ڪردار فقط هڪ اڌ جملو ڳالهائي ٿو بلڪه ائين چوڻ بهتر آهي ته، سڄي ڪلهي هڪ نوجوان يا ٻار جي سوالن تي ٻڌل آهي، جنهن جي پڄاڻي هڪ مختصر جواب سان ڏنل آهي: ”جڏهن هن ديس جا سڀ ماڻهو چاهيندا تڏهن سج اڀرندو!“ آئون هتي وري به عرض ڪرن چاهيندس ته جيتوڻيڪ ڪنهن ليکڪ کي اسٽائل ۽ موضوع تي پابند رهڻ جي صلاح ڏيڻ مناسب نه آهي، ان هوندي به ڪنهن ڪهاڻي ۾ ان وقت وڌيڪ چس پيدا ٿئي ٿو، جڏهن ان ۾ ٻه ٽي يا چار متحرڪ ڪردار موجود هجن.
”جي سائين!“ مختصر ترين ڪهاڻي آهي. جيتوڻيڪ اها هڪ صفحي جي ڪهاڻي آهي، پر مڪمل آهي. اهو ئي نمونو اسان کي خليل جبران جي ڪهاڻين ۾ ملي ٿو. مختصر ترين، پر مڪمل ڪهاڻي به پنهنجو ڀرپور تاثر ڇڏي ٿي - ۽ انور ابڙو پاڻ به خليل جبران وانگر ڪهاڻيون تخليق ڪري سگهي ٿو.
انور ابڙي جو ڪمال آهي ته هو هر اسٽائل ۽ بيهڪ ۾ ڪهاڻيون لکي ڄاڻي ٿو. آئون نٿو چئي سگهان ته انور ائين شعوري طور ڪيو آهي يا جيڪا ڪهاڻي جنهن انداز ۾ ”نازل“ ٿي آهي، ان کي ان ئي صورت ۾ لکيو ويو آهي!
”سونهن سنگهرون“ ٽن ڪلاڪن جي سفر دوران خاموش رومانس جي دلچسپ ڪهاڻي آهي. انور ابڙي اها ڪهاڻي هن مجموعي ۾ شامل ڪرڻ نٿي چاهي. الائي ڇو؟ ڪجهه گهڙين دوران هڪ تعلق جا ههڙا واقعا اڪثر نوجوانن سان پيش ايندا آهن. فرحت ۽ تپش جا اهي لمحا ايترا فيصله ڪن ٿي سگهندا آهن، جو ڪڏهن ڪڏهن صوفي منش مجاز مان حقيقت جي دري پٽي ويندا آهن ۽ مجذوبيت جي بحر ۾ گم ٿي ويندا آهن. عام ماڻهو ته اتي جو اتي رهجي ويندو آهي ۽ اسٽاپ اچڻ تي لهي ويندو آهي. فرض ڪيو ته ان مهل سرمد (شهيد) ان بس ۾ هجي ها ۽ سونهن مٿس ائين تپش وجهي ها ته، ڇا هو ”حقيقت“ جي بحر ۾ ڪُڏي نه پوي ها! خير اها ته هڪ اهڙي ڳالهه ٿي جنهن سان ضروري ناهي ته، ڪو سائنسي ذهن متفق ٿئي، پر ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته انور ابڙي ان واقعي کي ڏاڍي سٺي انداز ۾ ڪهاڻي جو روپ ڏنو آهي.
انور جي ٻين ڪهاڻين کي ڇڏي پاڻ ”خودڪشيءَ جو رومانس“ پڙهون ٿا، جيڪا هن ڳٽڪي جي سڃاڻپ ۽ ٽائٽل اسٽوري طور آئي آهي. هيءَ انور ابڙي جي نمائنده ڪهاڻي هجي يا نه هجي، پر اسان جي اڄوڪي سماج ۾ جيئندڙ بي روزگار ۽ نيم بيروزگار پڙهيل ڪڙهيل خلق جي بيوسي جي ٺيڪ ٺاڪ عڪاسي آهي. هيءَ عجيب احساساتي ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ ليکڪ خودڪشيءَ جي حق ۾ کوڙ سارا دليل ڏيڻ کان پوءِ به زندگي سان رشتو جوڙيل رکڻ جي ڳالهه ڪري ٿو ۽ سندس منجهيل هيرو ٻين لاءِ جيئڻ جو فيصلو ڪري ٿو.
سنڌي معاشري ۾ خودڪشي جي واقعن کي اخبارن ۾ مليل پذيرائي سبب جيڪو غلط لاڙو پيدا ٿيو آهي، هيءَ ڪهاڻي ان لاڙي کي رد ڪرڻ جي هڪ ڪوشش آهي. هڪ منجهيل ڪردار پاڻ کي معصوم ۽ ساراهه جوڳو سمجهي ٿو ۽ پاڻ تي ترس کائي ٿو. اڃا به مشڪل صورت اها آهي ته خودڪشي لاءِ تيار ٿيل هن ڪردار کي اهي ئي خودڪشي لاءِ بهترين دليل نظر اچن ٿا. اهي خيال خيالن ۾ رهندڙ ماڻهو کي واڳون وانگر ڳهي ويندا آهن. ڏاڍو مشڪل آهي ته ڪو ان جهڙپ مان نڪري اچي، پر ڪهاڻيڪار پنهنجي منجهيل هيرو جي ذهن ۾ خودڪشي نه ڪرڻ جا دليل داخل ڪري ٿو ۽ سمجهائي ٿو ته دنيا ۾ درد ۽ ڀوڳنائون ته ٻاهر آهن ۽ هارائي ويهڻ جا به کوڙ سارا سبب آهن، پر زندگي جهڙي به آهي، موت کان چڱي آهي. ٽئگور چيو ”هيڏي سُندر ڀونءِ ڏسي مرڻ تي دل نٿي چوي!.
انور ابڙي ڪهاڻيءَ ۾ شعوري طور موڙ ڏنو آهي ۽ مايوس هيرو جي ذهن ۾ خيال آڻي ٿو ته، موت کي ڀاڪر پائڻ لاءِ جيترا دليل آهن، حقيقت ۾ جيئڻ لاءِ ان کان به وڌيڪ دليل آهن. مرڻ جي خواهش فقط تڏهن ئي پيدا ٿئي ٿي، جڏهن بظاهر شڪست کان سواءِ ٻيو ڪجهه به نظر نه ايندو آهي، پر اها ئي ڪيفيت جيئڻ جي شديد خواهش دوران شڪست جي عارضي گرفت هوندي آهي. ماڻهو پاڻ کي ان گرفت کان سونهن ڀريل دليلن سان ڇڏائي سگهي ٿو . امڙ، پيار ۽ ڪٽنب ان سونهن جا مرڪز ئي ته آهن! انور انهن ئي دليلن سان مفلوج ذهن هيرو کي زندگي ڏانهن موٽائي ٿو ۽ ليکڪ جي حيثيت ۾ پنهنجي دور جي منجهيل نسل جي رهنمائي وارو فرض پورو ڪري ٿو.
انور ابڙي نه رڳو ڪهاڻيڪار جي حيثيت ۾ پاڻ مڃايو آهي، پر مون کي سندس صحافي واري حيثيت به ڏاڍي سگهاري لڳندي آهي، جنهن ۾ هو ڏاڍي مستقل مزاجيءَ سان مصروف رهي ٿو ۽ سچ کي ڪوڙ کان جدا ڪري پيش ڪري ٿو. شال سندس قلم کي اڃا طاقت ملي سندس حوصلو قائم رهي ۽ سندس سچائي ۽ سگهه کي ڊگهي ڄمار ملي.
26 جولاءِ 2000ع
(2002ع ۾ انور ابڙي جي ڪهاڻين جي شايع ٿيل ڪتاب ”خودڪشيءَ جو رومانس“ جو مهاڳ)