انور پيرزادو

سچ پڇو ته ڪڏهن ڪڏهن ايئن لڳندو آهي ته انور جو ساٿ منهنجن جنم چڪرن جو ڪو حصو آهي. شايد اسان مُهن جي دڙي ۾ به گڏ هئاسون. اسان مرگهه ڪُن وٽ ته هن جنم ۾ به هئاسون پر شايد اسان مِرگهه بَن ۾ به گڏ هئاسون جتي گوتم ٻُڌ ليڪچر ڏيندو هو. هر سفر جي پنهنجي ڪهاڻي هوندي آهي. اڄ، جيئن ته سنڌوءَ درياهه ۽ ڊيلٽا جي حوالي سان انور جو ڪتاب پڌرو ٿي سامهون آيو آهي، مان چاهيندس ته اڄ سڀ کان پهرين اهو مختصر ذڪر ڪجي ته اسان 1989 ۾ سنڌوءَ جي سفر ۾ ڪيئن شامل ٿياسين؟ هي احوال مون پنهنجي سنڌوءَ جو سفر ۾ به ڏنو آهي، هتي انڪري ٿو ورجايان ته نئين نسل کي به خبر پوي ته اسان ڪهڙين حالتن ۾ وک وک هلياسين:
آڪٽوبر 1989جي پهرين هفتي ۾ انور مون کي ٻُڌايو هو ته سنڌوءَ جي اڀياس لاءِ سنڌ جي ثقافت کاتي پاران ڪا مهم شروع ٿيڻي آهي پر ڪڏهن کان؟ اهو نٿي ڄاتم، ان اڻڄاڻائيءَ جو هڪ ڪارڻ اهو به هو ته مهم تي نڪرڻ جو ڪم تمام ماٺ ميٺ ۾ پئي ٿيو ۽ ثقافت کاتي ان مهم جو هروڀرو ڪو اعلان به نه ڪيو هو.
ان مهم بابت ٻن هفتن تائين ڪو به تفصيل نه مليوته ڳالهه دل تان لهي وئي. مون سوچيو، ”سرڪار گهڻئي پروگرام رٿيندي آهي پر شايد ئي ڪنهن تي عمل ٿيو هجي ! “
پهرين نومبر تي،سدائين وانگر هلال پاڪستان جي مارننگ شفٽ ۾ ڊيسڪ تي ڪم لاءِ پهتس، هميشه وانگر هلال پاڪستان جو تازو پرچو جيڪو اسان ڪالهه تيار ڪري ويا هئاسون ڊيسڪ تي موجود هو. اخبار جي پوئين صفحي تي اها خبر هئي جنهن جي انتظار ۾ اسان ٿڪجي پيا هئاسون.
لکيل هو ”سنڌ ثقافت کاتي پاران سنڌوءَ جي اڀياس لاءِ نڪتل ٽيم 3 ـ نومبر تي صبح جو 8ـ لڳي اٽڪ کان ٻيڙين رستي پنهنجو سفر شروع ڪندي ۽ 24 تاريخ تي ڪراچي پهچندي، ٽيم ۾ صحافي به شامل آهن.“
خبر پڙهي پوري ڪيم ته، مٿان انور پيرزادي جو فون آيو. هن پنهنجي مخصوص انداز ۾ پڇيو ”صاحب ڇا حال آهي؟“
”احوال کي ڇڏ، پهرين اهو ٻڌاءِ ته خبر پڙهيئه؟“ اسان ايئن روز حال احوال ڪندا هئاسين.
”ڪهڙي؟“ انور خبر نه پڙهي هئي. مون کيس تفصيل ٻڌايو ۽ فيصلو ڪيو ته هاڻي جو هاڻي ثقافت کاتي جي سيڪريٽري سان ملي پنهنجو احتجاج رڪارڊ ڪرائجي ته جيڪڏهن ٽيم ۾ صحافين جي گنجائش هئي ته پوءِ اسان کي ڇو نه ٻڌايو ويو؟
هڪ ڪلاڪ جي اندر اسان ٻئي سيڪريٽري آڏو ويٺا هئاسون. ان وقت مئڊم مهتاب اڪبر راشدي ثقافت کاتي جي سيڪريٽري هئي. خبر پئي ته جن صحافين کي سفر لاءِ چيو ويو هو، انهن ايترو گهڻو معاوضو گهريو هو جو ثقافت کاتو ڏيئي نه پئي سگهيو. ٽيم ۾ هن وقت ڪو به صحافي ڪو نه هو. مئڊم انهن صحافين جا نالا به ٻڌايا، پر آئون انهن جا نالا نه ٿو کڻان. اهي به پنهنجا دوست آهن.
”توهان وڃڻ پسند ڪندؤ؟“ مئڊم سوال ڪيو.
”بلڪل ۽ بنا معاوضي وينداسين!“ اسان جو گڏيل جواب هو.
”ته پوءِ مونکي ڪوشش ڪرڻ ڏيو ۽ دعا ڪريو ته توهان کي جهاز ۾ سيٽون ملي وڃن.“ مئڊم انٽرڪام تي هدايتون ڏنيون.
اسان کي 2 ـ نومبر تي منجهند واري فلائٽ ۾ ٻه سيٽون مليون. اسان پنهنجي پنهنجي اخبار ۾ موڪل جي درخواست ڏني ۽ زباني اهو چيو ته ”موڪل نٿا ڏيئي سگهو ته پوءِ اسان استعفائن لاءِ به حاضر آهيون“. اخبارن مان اوچتيون ۽ ڊگهيون موڪلون نه ملنديون آهن. انهن ڏينهن ۾ دستگير ڀٽي هلال پاڪستان جو ايڊيٽر هو. موڪلون منظور ٿيون.تڙ تڪڙ ۾ تياري ٿي. انهن ڏينهن ۾ مون هندستان گهمڻ جو پروگرام پئي ٺاهيو. دل ۾ چيم ” زندگي رهي ته هندستان گهمي وٺبو. سنڌوءَ جي مشاهدي جو وري موقعو ڪو نه ملندو!“
خميس ، 2-نومبر 1989ع تي رات جا ساڍا نو ٿيا ته جهاز اسلام آباد لاءِ ٻيهر اڏامڻ جي تياري ڪئي. اسان کي منجهند جو 3-لڳي بورڊنگ ڪارڊ مليو هو. هنن ساڍن ڇهن ڪلاڪن ۾ گهڻو ڪجهه ٿي ويو هو.
جهاز ته پنهنجي وقت تي شام جو 4:10 لڳي جهاز ٽيڪ آف ڪيو هو پر اڃا ويهه پنجويهه منٽ ئي مَس اڏاڻو هوندو جو ان ۾ ڪنهن شئ جي سڙڻ جي بوءِ پکڙجي وئي، اسان هڪ هنڌان دونهون نڪرندو ڏٺو، ڪن هنڌن تان (شايد ايئرڪنڊيشنر سسٽم ۾ خرابي سبب) پاڻي به ٽمي رهيو هو. جهاز ٻيو نه ته ويهه هزار کن فوٽ اوچي اڏام تي هوندو، ٽي سئو کن مسافر هئا. انهن ۾ عورتون، ننڍڙا ٻار، پوڙها ۽ نوجوان به شامل هئا. سڀ ماڻهو پريشان ٿي ويا. ڊپ ۾ اڪثر ماڻهن جون اکيون ڦاٽي ويون هيون ۽ قرآني آيتن جو ورد شروع ڪري ڏنائون. اهي تمام قيمتي ۽ اذيت ناڪ گهڙيون هيون. ويهه هزار فٽن جي بلنديءَ تي، جهاز ۾ ڀريل دونهون ڪو خوبصورت تجربو ته ڪونه هو.
مان سمجهان ٿو ته ان مهل اسان لڳ ڀڳ دادو، موري يا نواب شاهه وٽ هونداسون جو جهاز اڌ گول ڦيرو، کائي اتر ڏانهن وڌڻ بدران واپس ڏکڻ اولهه مڙيو هو. جهاز جي ڪپتان اعلان ڪيو ته فني خرابيءَ سبب اسان واپس ڪراچي وڃي رهيا آهيون ۽ جلد ئي هوائي اڏي تي لهنداسون.
لينڊنگ جو اعلان ٿيڻ جي باوجود مسافرن جي ڳڻتي نه لٿي. گهڻن کي ته پگهر اچي ويا. ٺيڪ 5 لڳي جهاز ڪراچيءَ جي هوائي اڏي تي پير رکيا. جهاز جا دروازا کليا ئي مس ته مسافرن وٺي ڊوڙون پاتيون ۽ هڪٻئي کي چيڀاٽيندا لهي ويا. هيٺ پي آءِ اي جو عملو هنگامي صورتحال لاءِ تيار بيٺو هو. بچاءُ ٿي ويو. ماڻهن خدا جو شڪر ادا ڪرڻ لاءِ هٿ کڻي آڪاس ڏانهن ڏٺو ۽ ٽرانزٽ لائونج ۾ گهڙي ويا.
پي آءِ اي انتظاميه جهاز جي مرمت ڪرائڻ يا ڪو ٻيو جهاز هٿ ڪرڻ جي ڪوشش ۾ لڳي وئي. مسافر ٻئي جهاز جي انتظار ۾ ويٺا رهيا. نيـٺ خبر پئي ته ساڳئي جهاز کي ٿڪ بجو ڪري ٺيڪ ڪيو ويو آهي. گهڻن ماڻهن جو هنيانءُ ٻُڏي ويو ”اسان ان جهاز ۾ نه چڙهنداسون“ وچولي عمر واري هڪ همراهه زور سان رڙ ڪئي. ”اسان به نه چڙهنداسون!“ ڪجهه ٻين به چيو، ”مان به نه چڙهندم“ ٻي ڪنڊ مان آواز آيو. نيٺ پي آءِ اي وارن هڙتالي مسافرن جي ڳالهه مڃي اعلان ڪيو ته ”جيڪو مسافر رضا خوشيءَ سان نٿو هلي اهو ڀلي ٽڪيٽ واپس ڪري ۽ پنهنجو سامان کڻي گهر روانو ٿئي.
انور مون ڏانهن ڏٺو. سندس ارادو به واپسيءَ جو هو. ”نه !“ مون انڪار ڪيو. انور ٽهڪ ڏنو، چيائين ”تون هميشه گن پوائنٽ تي سفر ڪرائيندو آهين !“
”منهنجي صلاح مڃ ته موٽي ٿا هلون ... پنهنجو شيڊول تمام ٽائٽ آهي، جيڪڏهن جهاز نه کري ها ته شام جو ڇهين لڳي پنهنجا ميزبان ايئرپورٽ تان پاڻ کي وٺي وڃن ها ... ان کانپوءِ ڏيڍ ڪلاڪ جو باءِ روڊ سفر ڪرائي اٽڪ پهچائين ها، ڇو ته صبح جو 8-9 لڳي ڌاري ٻيڙيون هلنديون جن ۾ پان کي سفر ڪرڻو آهي.“ انور ڳالهائيندو رهيو ”... تون وري هتان جي صورتحال جو جائزو وٺ ! خبر ناهي ته ڪيڏيءَ مهل پهچون، پنهنجا ميزبان هجن يا نه هجن ! رُلي وينداسون ! جهاز ۾ به خرابي آهي، اها درست الائي ڪيئن ٿيندي ! پي آءِ اي هڪ ڪمرشل ادارو آهي يعني، بس خراب هوندي ته به ڪنڊيڪٽر ٽڪيٽون کپائي مسافر کڻڻ جي ڪندو آهي ... سو باقي تنهنجو ضد آهي ته ڀلي هل ! اها ڳالهه ته ٿي ’آديسي اڄ مر، سڀان مرندو سڀڪو!“ انور دليل ڏيڻ کان پوءِ پنهنجي مخصوص انداز ۾ ٽهڪ ڏنو هو.