انور پيرزادو

r/>خدا خدا ڪري جهاز ٻيهر اڏاڻو، پر هن ڀيري اڌو اڌ سيٽون خالي هيون. اسان پوئتي ڪراچيءَ ۾ چڱي خاصي سياسي بي يقينيءَ واري ڪيفيت ۾ پنهنجا ڪٽنب ڇڏي نڪتا هئاسون. اڃا هڪ ڏينهن اڳ بينظير ڀٽو خلاف عدم اعتماد جي رٿ رد ٿي وئي هئي. ان کانپوءِ ڪراچيءَ جي ڪيترن علائقن ۾ ڪرفيو لڳي رهيو هو.
سو، ڳالهه ته 1973 کان شروع ٿيندي جڏهن اسان جي ملاقات ٿي جڏهن سنڌي ادبي سنگت نئين سر جنم وٺي رهي هئي. اها ڳالهه غيبات کي پسند نه آئي، جلد ئي سنڌي ادبي سنگت کي سنڌ سينٽر مان بي دخل ڪيو ويو، ۽ سنگت آرٽس ڪائونسل جي عمارت جي ورانڊي ۾ پنهنجيون سرگرميون جاري رکيون. اتان به بيدخل ڪرايو ويو ته ناٽڪ اڪيڊميءَ واري علي احمد صاحب پناهه ڏني ... اُتان بيدخل ڪرايو ويو ته پوءِ کليل باغن ۽ فٽ پاٿن تي گڏجاڻيون ٿيون پوءِ ڪجهه گڏجاڻيون رمپا پلازه ۾ ’جفاڪش‘ جي آفيس ۾ ٿيون. اتان بي دخل ٿياسون ته واءِ ايم سي جي ڪينٽين ۾ وڃي ٿاڪ ٺاهيوسين ... تان جو 1980 ۾ مارشل لا وارن جي ڪريڪ ڊائون کانپوءِ اهو سلسلو معطل ٿي ويو.
انور سان دوستيءَ جا ڏينهن هڪ ڀيرو وري ياد ٿو ڪريان ته مون کي سندس شخصيت ۾ ڪشش، پنهنجائپ نظر اچي ٿي. سندس واسطيداري سنڌ جي ترقي پسند لڏي سان هئي، مظلوم طبقن ۽ قومن بابت سندس مؤقف چِٽو هو. قدرتي ڳالهه آهي ته سنڌ ۽ سنڌ جي مظلوم طبقن سان پاڻ ارپيندڙ سڀ نوجوان ان سوچ کي قريب کان قريب تر ٿيندا پئي ويا. جيتوڻيڪ ان وقت ٽي چار ترقي پسند سوچ ڌارائون هيون، پر انور وٽ پنهنجي نظريي مطابق ٻين کي قائل ڪرڻ جو پنهنجو ڏانءُ هو. اهو ئي سبب هو جو سموريون سوچ ڌارائون سنڌي ادبي سنگت جي پليٽ فارم تي هڪ ٿي ويون ۽ فقير محمد لاشاريءَ کي آخري ڪجهه سال يڪراءِ ٿي ڪراچي سنگت جو سيڪريٽري چونڊيو ويو.
1980 ۾ ڪريڪ ڊائون کان پوءِ جڏهن آئون سختين ۾ اچي ويس، تڏهن هنن غيباتي همراهن کي انور تي ڏاڍي ڪاوڙ هئي، پڇندا هئا ”تو ۾ ۽ انور ۾ ڪهڙيون ڳالهيون مشترڪ آهن؟“
آئون چوندو هئس .چار ڳالهيون، 1ـ اسان ٻئي لاڙڪاڻي جا آهيون، 2ـ ٻئي سنڌي ادبي سنگت ڪراچي جا سيڪريٽري رهيا آهيون. 3ـ ٻنهي لڳ ڀڳ ساڳئي وقت ۾ لکڻ شروع ڪيو، ۽ 4ـ ٻنهي شاعري ڪئي آهي.
پر هُو يار ان جواب تي مطمئن ڪونه ٿيندا هئا. نيٺ، انور به ڏکيا ڏينهن ڏٺا، 1983 ۾ ايم آر ڊي جي ڏينهن دوران جڏهن هُو اسٽار اخبار لاءِ رپورٽنگ ڪندو هو، سکر جيل جي ياترا ڪيائين ۽ اسان ۾ قيد ڀوڳڻ جي پنجين هڪجهڙائي به ٿي. آئون جيل مان نڪتس ته وڃي صحافت جو مورچو سنڀاليم . ايئن اسان ۾ ڇهين هڪجهڙائي به ٿي.
پوءِ اسان 1986 ڌاري اهو سوچي ڀٽائي ريسرچ سوسائٽي جو بنياد رکيو ته اسان ڀٽائي صاحب جي شاعريءَ کي سمجهڻ لاءِ هر ان جاءِ تي وينداسين، جتي جتي لطيف سائين پاڻ ويو، يا جنهن ماڳ جو ذڪر هن پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪيو آهي. ان سفر ۾ انور سان گڏ لطف پيرزادو، فيض ٻگهيو، هدايت منگي ۽ ڪي ٻيا دوست شامل هئا. پوءِ اسان سنڌ ايڪسپلوريشن ايند ايڊونچر سوسائٽيءَ ۾ ڪليم لاشاري ۽ اشتياق انصاريءَ سان گڏ ٿياسون. اها اسان جي تحقيقي سفرن جي ابتدا هئي، جيڪي 2002ع تائين جاري رهيا. اها ستين هڪجهڙائي هئي. انور سان منهنجو پهريون سفر لاهوت جو هو. ٻيو سفر ٿر جو هو، ڪارونجهر ۾ گؤ مک تائين. اسان سنڌو درياهه، ڊيلٽا، ۽ کيرٿر جا سفر به ڪيا، کيرٿر جون سڀ چوٽيون ڏٺيون. لاڙ ، اتر ۽ ڪاڇي جا پنڌ ڪيا. اسان جو آخري ڏکيو سفر ڪُتي جي قبر تائين هو جيڪو اسان جولاءِ 2002 جي سخت گرمين ۾ ڪيو. ان کان پوءِ انور ڏکن جي هڪ وڏي جهان ۾ پيهي ويو ۽ 2007 ۾ واڪ آئوٽ ڪري ويو. ان ريت انور سان منهنجو ساٿ چوٽيهه پنجٽيهه سال رهيو. 2002 وارن سفرن ۾ اسان جو گڏيل ڪتاب Khirthar, The Remote Beauty انگريزيءَ ۾ آيو پر افسوس جو ايئن نه آيو جيئن اسان محنت ڪئي هئي، ۽ نه وري پڙهندڙن تائين پهچي سگهيو.
1986 کان پوءِ ڪيل انهن سفرن دوران اسان جيڪي ڪجهه ڏٺو ۽ معلوم ڪري سگهياسون، اهي مشاهدا اسان پنهنجي پنهنجي انداز سان لکي چڪا آهيون، منهنجن سفر نامن ۾ انور جو گهڻي کان گهڻو ذڪر ”سنڌو جو سفر“ ۽ ”منڇر گورک گاج دنيا“ ۾ آهي. بس! آخري سفر جو احوال آئون اڃا لکي ڪونه سگهيو آهيان، توڻي جو ان جا سمورا نوٽس، تصويرون ۽ آڊيو رڪارڊ مون وٽ محفوظ آهي، ڪاش آئون لکي سگهان!
هي انور پيرزادي تي آخري لفظ ڪونه آهن، اڳتي به جتي جتي وسريل ڳالهيون ياد آيون ته لکندو ويندس.
(انور جي ورسيءَ جي موقعي تي جيڪا 5جنوري ، 2013 تي آرٽس ڪائونسل ۾ ملهائي وئي)