اونھي ڳالھ اسرار جي

�قبال بلوچ جنهن جي حادثي ۾ ٽنگ ڪپجي وئي هئي، اهو اڳ ۾ ئي ڪراچيءَ ۾ وڪالت ڪندو هو ۽ پوءِ سيشن جج ٿيو. ڏاڍو پيارو ماڻهو هو، پر جلد ئي گذاري ويو. غياث بلوچ ڪجهه سخت طبع ماڻهو آهي ۽ ميل جول ڪونه رکي.
امان جهڙي اڻ گهڙيل اڻ پڙهيل ڳوٺاڻي عورت، لاڙڪاڻي جي شهري ماحول ۾ پاڻ کي اهڙو ٺهڪائي ڇڏيو جو اڄ سوچيان ٿو ته ڏندين آڱريون اچيو وڃن. اوڙي پاڙي جي هندو مسلمان توڙي آفيسري ڪلاس جي عورتن سان اهڙو ملي جلي وئي جو يقيناَ هڪ مقبول شخصيت بڻجي ويئي. مسلمان عورتون کيس شمش ماءُ سڏينديون هيون ۽ هندو عورتون جمال ماءُ. هندن ۾ شايد رواج آهي جو ٻئي نمبر پٽ جي نالي سان سڏيندا آهن. هندو عورتن ۾ ته اهڙي مقبول هئي جو چونديون هيون ته جمال ماءُ آهي ته مسلمان پر آتما هندوءَ جي اٿس. اسانجي گهر ٿڌڙيءَ جا لولا ۽ ڏياريءَ جي مٺائي، جام ايندا هئا.
بابا جو عهدو تبديل ٿيو يا ڇا ٿيو جو اسين دڙي محلو ڇڏي ڪرمان باغ ۾ سيٺ ٽهڪڻ داس جي مسواڙي جاءِ ۾ اچي ويٺاسون. ڪرمان باغ ان وقت جهنگ هوندو هو. ڪي ڇڙوڇڙ غريبن جا جهوپڙا هوندا هئا. ٻيو ٿيو خير. پري اوڀر طرف ولي محمد ابڙي جي پڪي جاءِ هئي جتي ڪوڪڙي رهندا هئا. ولي محمد ڪوآپريٽو کاتي جو آفيسر هو. پاڻ شڪل صورت جو اهڙو سادو هو جو ڇا چئجي. سندس زال وري اهڙي سهڻي هئي جو اسان ٻار به کيس ويٺا ڏسندا هئاسون. بس ’حور جي پهلوءَ ۾ لنگور‘ واري ڳالهه هئي. مائي، ماستر عبدالڪريم جي ڌيءَ هئي ۽ سندس والده غفور ماءُ، امان جي گهاٽي دوست هئي. غفور اسان کان گهڻو وڏو ته به گڏ رانديون کيڏياسون. کيس گردن ٽوڙ بخار ٿيو، جنهن مان بچي ته ويو پر بعد ۾ بلڪل موڳو ۽ خاموش طبيعت ٿي پيو. گهڻو پوءِ ولي محمد ابڙي جي گهر ڀرسان، ڪچي جو هڪ زميندار وليداد خان اعواڻ هڪ وڏي پڪ سري جاءِ ٺاهي اچي ويٺو. ديندار ۽ خير خيرات ڪندڙ ماڻهو هو. سندس پٽ غلام مصطفيٰ اعواڻ وڪيل ٿيو. ننڍو پٽ محمد نواز اعواڻ اسان سان گڏ پڙهندو هو ۽ فقير منش ماڻهو هو. پوءِ اسان جي ڀر ۾ فتح چند هڪ هندو اوور سيئر عاليشان محل جوڙايو جنهن جو نالو ئي رکيائين ’فتح محل‘. ڏسو ڪلچر جو ميل جول، جو هندن جا نالا به فتح چند، شوڪت راءِ، قسمت راءِ، حشمت راءِ وغيره ٿي ويا. چيم نه، ته هندو ڌرم هڪ سڀيتا آهي، ڪو غير لچڪدار مذهب نه آهي. هڪ هندو عورت جيڪا پڙو پائيندي هئي ۽ چري به هئي. اها به امان وٽ ايندي هئي ته امان کيس وهنجاري سهنجاري، مٿي ۾ تيل وجهي ڦڻي ڏيئي کيس پاڻ وٽ ٽڪائي ڇڏيندي هئي. ويچاري بي گهر هئي يا پنهنجن جي ستايل هئي.
هڪ ڏينهن ڇا ڪيائين جو غسل خاني ۾ ڪاڪوس ڪري ڇڏيائين. چڙڻ جي ڳالهه هئي پر امان چڙي ڪانه، رڳو چيائينس ته ”اڙي فلاڻي! هي ڇا ڪيئي؟“ ويچاري اڌ چري ته هئي سو جواب ڏنائينس ته ”آئي ذرڙو ته ڪيو اٿم، ڇا ٿي پيو!“ امان نڪ کي رئو ويڙهي بالٽيون ڀري ڀري گند صاف ڪيو ۽ هن هندواڻيءَ کي اکر به نه چيائين. رڳو ايترو چيائينس ته ”وري ائين نه ڪجانءِ!“ هن به موٽ ۾ چيس ته ”ڪو چري آهيان ڇا جو ائين ڪنديس!“ اها هئي امان جي فقيراڻي طبيعت. مان ڀانيان ٿو ته سندس انهيءَ هڪ عمل ڪري الله شل جنت نصيب ڪندس. سندس مقناطيسي شخصيت ڪري عورتن جو وٽس ميڙاڪو لڳو پيو هوندو هو. مقناطيس وري ڪهڙو. ڳالهه آهي اخلاص جي. ڪلفت ڪدورت نفرت کي ڪڍي محبت ۽ نيڪ نيتيءَ کي جڳهه ڏيو ته گهڙيءَ ۾ ڦِرڪو ئي ڦري ويندو ۽ هڪڙو نئون انسان جنم وٺندو. امان ڪاوڙيل، تيز ۽ تندخو سهي، پر دل شيشي وانگر صاف هئس. ٻيو ته ٺهيو پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ مهاجر عورتون به وٽس ڏک سور کڻي اينديون هيون ۽ کانئس ڪجهه گهرنديون هيون ته اڙدوءَ ۾ دلجاءِ ڏئي چوندي هئن ته، ”بيهو، ڳولهان ڍونڍيان، هونگا ته ڏينگا.“ اها هئي سنڌ ۾ اڙدوءَ جي حالت سو به شهرن ۾. ٻهراڙي ۾ ته ايترو به ڪونه ايندو هئن، جنهن ڪري ٻهراڙيءَ جا مهاجر بلڪل اسان جهڙي سنڌي سکي ويا. اها فلمن، ريڊيو ۽ ٽي وي جي ڪرامت هئي جو اڙدو عوام وٽ پهتي.
سو امان جي شخصيت جي ڳالهه پئي ڪيم. جهنگ جي، اڻ پڙهيل عورت 1929ع ۾ لاڙڪاڻي جي شهري ماحول ۾ آئي. 1930ع ۾ يا 1931ع ۾ تجر باغ ۾ قاضي فضل الله جي بنگلي ڀرسان نئين نئين ليڊيز ڪلب جي بنيادي ميمبرن مان هئي. ليڊي سر شاهنواز ڀٽو کي مهمان خاص ڪري گهرايو ويو. امان نه رڳو ان فنڪشن ۾ بهرو ورتو پر ليڊي ڀٽو کي گهر اچڻ جي دعوت به ڏنائين جا هن قبول ڪئي ۽ تاريخ مقرر ٿي. مونکي اهو ڏينهن ۽ امان جي پريشاني ۽ انتظامي صلاحيتن جي جهلڪ ياد آهي. ڪٿي اسانجو غريباڻو گهر، ڪٿي ليڊي ڀٽو! ڀٽو صاحب ان وقت شايد بمبئي پرڳڻي جو وزير به هو.
اڳي ڊرائنگ روم وغيره ته هوندا ڪونه هئا. بس هڪڙو وڏو صفحو هو جنهن کي هال چوندا هئا. ان ۾ چوڌاري کٽون پيون هونديون هيون ۽ هڪ کٽ تي بسترا سٿيا پيا هوندا هئا. هڪڙو توتاري وارو فونو به اسان وٽ هوندو هو. امان اول ته هنڌ کٽولا کڻائي سڀ ٻاهر ڪرايا پوءِ فرش ڌوئاريائين. بابا جي آفيس مان سرڪاري گلم ۽ ٻه ٽي ننڍا غاليچا گهرائي وڇايائين. اهو سڀڪجهه ڏسي خوش ٿي پر وڏو مسئلو اهو هو ته ليڊي صاحبه کي ويهارجي ڪٿي؟ اسان وٽ رڳو هيون ڪاٺ جون ڪرسيون، ڪن کي نيٽ لڳل ۽ ڪن کي تختو لڳل. نيٺ امان فيصلو ڪيو ته ڪوچ گهرائجن. اڳي سوفا ڪونه هئا. ڪوچ چئبا هئا جن کي لوها اسپرنگ هوندا هئا جن مٿان ڪاٻار يا ڪپهه مٿان ڦولدار ڇيٽ جو ڪپڙو چڙهيل هو. پاڙي ۾ ته ڪنهن وٽ ڪونه هئا. امان ڊوڙايو مامي جمعي کي ته بازار مان مسواڙ تي وٺي اچي. مامو جمو موٽي آيو ته دُڪان وارو مسواڙ تي نٿو ڏئي، چوي ٿو خريد ڪيو. امان جلدي فيصلو ڪري چيو ته وٺي اچ. جمعي چيو ته پنجاهه رپيا ٿو گهري. امان اها ڪؤڙي گوري به کاڌي (حيدرآباد جي تر جا ماڻهو لفظ مان واو ڪڍي ڪؤڙي کي چون ڪڙو ڪنئوري کي چون ڪَرو يا ڳؤري کي چون ڳرو. حالانڪه ڪڙو در جو ٿيندو آهي، ڪرو يا ڪريو فعل آهي ۽ ڳرو يا ڳري، ڳرڻ معنيٰ هيڻو ٿيڻ يا حل ٿي وڃڻ کي چئبو آهي). تن ڏينهين پنجاهه روپيا تمام وڏي ڳالهه هئي. ڪوچن جو سيٽ وچ تي باقي چوڌاري ڪاٺ جون ڪرسيون رکيون ويون. امان دُڪان جا ٺهيل بسڪوٽ گهرايا، بس ٻيو ڪجهه ڪونه. ها! بوتلون آيون پر امان جڳ ۽ گلاس گهرائي رکيا ۽ ڌيئن کي چيائين ته، جڳن ۾ ڪجهه پاڻي ڀري ڇڏيو ۽ عام عورتن کي اهو پاڻي مليل لمليٽ ڏجو. ان ۾ به برف گهڻي وجهجو ۽ منهنجي ڀينرن اهو ڪم بخوبي انجام ڏنو. ليڊي صاحبه لاءِ هڪ سادو ڪيڪ ۽ گلن جو هار گهرايو ويو.
ليڊي صاحبه کي هار پارايو ويو ۽ ڪيڪ بسڪوٽ آڏو رکيا ويا. ٽپائي به رڳو هڪڙي هئي. ڪلاڪ کن عورتن جي ڪچهري ٿي ۽ ليڊي صاحبه خوش ٿي کلندي موڪلائي وئي. اها هئي اڳئين وقت جي سادگي ۽ خوش اخلاقي. ليڊي صاحبه امان کي ڪونه وساريو، جڏهن 1932ع ۾ ذوالفقار علي ڀٽي جو طُهر ٿيو ته امان کي خاص دعوت موڪلي نئون ديرو گهرايو ويو ۽ امان وئي. ان وقت کان وٺي ڀٽا خاندان سان سلام دعا جو رستو هليو اچي. ادا شمس هر عيد تي ٻن ماڻهن سان عيد ملڻ ضرور ويندو هو. هڪ وڏيري غلام عمر انڙ سان علي آباد ۾ ۽ ٻيو نواب نب