اونھي ڳالھ اسرار جي

پر هجي ڪنهن ۾ همت!
بابا جي گذارڻ کان پوءِ ڳوٺ واريون زمينون امان سنڀاليندي هئي، جيتوڻيڪ عمر به چڱي ٿي وئي هئس ۽ هاءِ بلڊ پريشر جي مريض به هئي، تڏهن به ڏکيو سکيو سخت سيءَ ۾ به مهينو ٻه وڃي ڳوٺ گذاريندي هئي. فيصلا به ڪندي هئي. هڪ دفعي ڳوٺ مان ڪنهن جو گهرو سامان چوري ٿي ويو. ڪنهن هاري ناري يا مِٽ عزيز جي چوريءَ کي زميندار يا چڱو مڙس پنهنجي شخصي بيعزتي سمجهندو آهي. امان کي به دانهن ملي ته باهه ٿي وئي. ڪمدار ڪاراون تي بار رکيائين ته چور ۽ چوري لهي ڏيو. خبر پيئي ته چور پنهنجو ئي خان سانگي هو ۽ چوريءَ جو مال به سندس گهر ۾ ئي هو. چار پنج ماڻهو موڪليائين ته وڃي خان جي گهر مان سامان ڪڍي کڻي اچو. خان کي به کڙڪ پئجي وئي. اهنڊ ماڻهو، هڪ ٻه خون به ڪيل هئس سو ڪهاڙي کڻي در تي بيهي رهيو ۽ هڪل ڪيائين ته ”خبردار جي ڪو اڳتي وڌيو آ ته منڍي لاهي رکندوسانس!“ سڀني موٽي اچي امان کي صورتحال ٻڌائي. امان ويتر باهه ٿي وئي. چي، ”ٿڪ اٿو ڀڙوا، هي مڙس ٿيا آهيو؟“ هاڻي منگواڻي قوم جي هڪڙي عورت ٿي سانگين کي ائين چوي. اٿي پاڻ هلي ۽ چيائين ”اچو مان ٿي هلان، ڏسون ته ڪيئن نٿو مال ڏئي!“ هڪ عمر جي پڪي ٻيو بدن جي ڳؤري ۽ بيمار. پر سچائي ۽ جرئت کي پنهنجي هڪ الڳ قوت ٿي ٿئي. خان سانگي اهوئي ڪهاڙي کنيو بيٺو هجي. امان به واچوڙي وانگر اڳتي وڌي ٺڪاءُ جو ٿڦ ڪرايس ته پٽڪو وڃي پري پيس. پاڻ در تي بيهي سانگين کي چيائين ”گهڙو اندر ۽ مال سڃاڻي ڪڍو!“ خان جي ڪهاڙي به ڪري پئي سا کڻي هڪ سانگيءَ کي ڏنائين. ائين مال چور کان ڇڏائي ڀاڳين کي ڏنائين. اهي هيون سچائي، جرئت ۽ نيڪ نيتي جون تربيتون جي اسان اکئين ڏٺيون ۽ ڪنين سُڻيون. هاڻي پاڻ ٻڌايو ته اڻ پڙهيل ماءُ جي عملي تربيت بهتر يا پڙهيل ڳڙهيل ڄٽيءَ جي بدنيت، لالچ لوڀ ۽ حسد جي تعليم؟
امڙ جو صبر ۽ شڪر به ڪو منڇر ڍنڍ جهڙو عميق ۽ وسيع هو. 1954ع ۾گهر وارو گذاري ويس. 1960ع ۾ پاڻ کي اڌ رنگ ٿيس. 1961ع ۾ سندس سڪي لڌو پوٽو نجم گذاري ويو ۽ 1963ع ۾ عظيم شخصيت جو مالڪ سندس موڀي پٽ شمس الدين ابڙو گذاري ويو. بس قيامت مٿان قيامت هئي. مصيبتن جون ڇپن مٿان ڇپون. امڙ به ڪو اڏول پهاڙ هئي. ويٺي سور سٺائين پر ڪڇي اصل ڪانه ۽ نه ڪنهن کي پنهنجو مَنجهه ڏنائين. صبر شڪر سان سڄا سارا تيرهن سال اڌ رنگ ۾ گذاريائين پر نه هلڻ چلڻ کان مُڙي نه ڳوٺ ڏي زمينن تي وڃڻ بند ڪيائين. اهڙي بيماريءَ ۾ به لاڙڪاڻي جي ٽانڊن جهڙي گرميءَ ۾ ٽيهه ئي روزه رکندي هئي ۽ قرآن شريف جو ختم ڪڍندي هئي. نظر ڪانه پوندي هئس پر ميگنيفائينگ گلاس (عڪسي شيشو) گهرائي ان وسيلي قرآن شريف پڙهندي هئي. گهڻ گرج ۽ انتظامي صلاحيتون پڇاڙيءَ تائين قائم رهيس. ڪنهنجي ڪاڻ ڪانه ڪڍيائين نڪي ڪنهن آڏو هٿيار ڦٽي ڪيائين. آڻ مڃڻ ته سندس خون ۾ ئي ڪونه هو. سڀ وسيلا وڃائي به ڌيئن، پٽن، نهرن پوٽن پوٽين تي حڪم هلائيندي رهي. ڪنهن کي مجال نه هئي جو کيس انڪار ڪري. زبان جي تيز، تند خو، پر دل شيشي جيان شفاف. گهڙيءَ ۾ ڏسو ته ڄڻ بندوق هڻي ڪڍندي ۽ گهڙيءَ ۾ ڏسو ته انهي ساڳئي ماڻهوءَ کي ڳراٽڙي پائي پئي سمجهاڻيون ڏيندي. ٻيو به اهڙو صاف دل ۽ نيڪ نيت ماڻهو مون ڏٺو ٽندي مير محمود جو مير رسول بخش خان ٽالپر، رڳو اهو فرق هو ته مير صاحب مرحوم جلالي طبيعت جو نه هو، خوش اخلاق، خوش مزاج، ڏمر کان ڏور، کلڻو، رلڻو ملڻو ۽ نرم مزاج، پر هڪوار فيصلو ڪندو ته جهڙو پٿر تي ليڪ. اهو يگانو مثال به مير صاحب قائم ڪيو جو گورنريءَ تان استعيفا ڏئي ڇڏيائين.
1973ع جو لڱن ۾ وڍ وجهندڙ سيارو. امڙ اڌرنگ هوندي به دستور موجب ڳوٺ زمين تي هلي وئي. سڀني جهليس به پر ڪونه مڙي. مُڙڻ واري ته هوءَ هئي ئي ڪانه. ڊسمبر جو مهينو، ڳوٺ جا کليل پڌر ۽ ڪکاوان گهر، ڪنهن هاري، ڪمدار جي گهر ٽڪي پوندي هئي. هئا ته سڀ سانگي مائٽ، هڪ ابي جو اولاد، ڇاڪاڻ ته اسان ڪنهن ڌارئي کي، ڀلي سانگي ڇو نه هجي، ڳوٺ ويهڻ ڪونه ڏنو. دودائيءَ جا سانگي به ايندا هئا پر اوطاق ۾ ٽڪي مهمانيون کائي هليا ويندا هئا. امان به پڦي صابڻ (صاحب خاتون) جا ابي جي سؤٽ هئي ان وٽ رهندي هئي جا چاهه سان سندس خدمت ڪندي هئي. مون ڏي ڪراچيءَ نياپن مٿان نياپا موڪليائين ته ”جمال کي چئو ته گرم لوئي وٺي موڪلي!“ مان ڪن لاٽار ڪري ويس ته امان کي کوڙ شالون کيس هڪڙي لوئيءَ جي ڪهڙي لوڙ. پر اوچتو خيال آيم ۽ منهنجي اک ڦڙڪي اٿي. ابي امان کي رڳو آسيس ٿي کپي، سو اها ڳالهه هوندي. گهر واريءَ کي چيم ته سائين هڪدم صدر مان هڪ سٺي سفيد شال وٺي اچو ته امان کي موڪليون. هن ڀاڳوان به دير ڪانه ڪئي ۽ هڪ سٺي ۽ وڏي گرم شال وٺي آئي جا نياپي آڻيندڙ کي ڏني سون. بعد ۾ ڳوٺ وارن ڳالهه ڪئي ته لوئي ويڙهي ڏاڍي خوش ٿي ۽ هر ڪنهن کي پئي ٻڌايائين ته ”جمال وٺي موڪلي آهي ڪراچيءَ مان!“
هونئن به امڙ هميشھ هر سال گرميءَ جا ٻه مهينا کن مون وٽ اچي گذاريندي هئي. شڪارپور ۾ به، خيرپور ميرس ۾ به، ٽنڊي الهيار ۾ به، حيدرآباد ۾ به ته ڪراچيءَ ۾ به. منهنجي گهر ۾ سندس ڏاڍي خدمت ٿيندي هئي ۽ وڏي ڳالهه ته حڪم سندس هلندو هو. لاڙڪاڻي مان امان تار موڪليندي هئي ته فلاڻي ڏينهن فلاڻي گاڏيءَ ۾ اچان پئي. مان ٽنڊي الهيار مان ٽئڪسي يا ڪار اڌاري وٺي ڪوٽڙي اسٽيشن تي اڳواٽ بيٺو هوندو هئس. معذورن واري ڪرسي هٿ ڪري چار قُلي اڳواٽ ٻولائي بيهاري ڇڏيندو هئس جي کيس گاڏيءَ ۾ ئي ڪرسي تي ويهاري ڪار تائين کڻي ايندا هئا. اڌ رنگ ۾ ورتل، پيرسن، ڀاري ڀرڪم بدن! ڇا نه اهتمام، خدمت ۽ خبرداري ڪرڻي ٿي پوي. حيدرآباد لطيف آباد ۾ مون بنگلو ٺهرايو ته هڪ بيڊ روم ۾ خاص ڪري هڪڙو ڪموڊ دڪيءَ تي مٿاهون ڪري ٺهرايم ته جيئن امان کي ويهڻ ۾ سهوليت ٿئي ۽ ڀرسان ڀت ۾ لوهه جي ٿلهي سيخ به لڳايم جيئن اٿڻ ويهڻ ۾ ٽيڪ ميسر هجيس. ڪراچي ايندي هئي ته اسٽيشن تان ساڳئي نموني بندوبست ڪري وٺي اچبو هئس. بس، بدقسمتيءَ سان 1972ع ۾ مان کيس رهائي نه سگهيس جو منهنجو گهر باٿ آئلينڊ ۾ مٿي ٽين منزل تي هو. سو ڪمال کي چيم ته امان کي حيدرآباد ۾ رهائي. نه ڪمال ۾ کوٽ هئي، نه ڪا کيس ڪا ڏکيائي هئي. بنگلو، ڪار، نوڪر چاڪر، پئسو، سڀ ڪجهه هئس پر امان اتان ڏکاري ٿي موٽي ۽ مون کي ميار ڏنائين ته تو مون کي نه ٽڪايو. چيم: ”امان مون وٽ ٽماڙ تي ڪيئن چڙهين ها ۽ ٻيو ته ڪمال جو گهر به ته پٽ جو گهر اٿئي!“ ته چيائين، ”نه، ادا نه!“ اسان پٽن کي ”ادا“ ڪري مخاطب ٿيندي هئي. سندس اندر جو ڏک مون محسوس ڪيو ۽ ڪجهه اندازا به لڳايم. پوءِ معلوم ٿيو ته ساڻس عزت ڀريو ورتاءُ نه ڪيو ويو. جيتوڻيڪ ڪمال ۾ ڪا گهٽتائي ڪانه هئي ۽ وڏو درياهه دل ماڻهو هو، پر..... ڍڪي ڀلي، هر ڪنهن جو گهرو ماحول پنهنجو ٿئي ٿو.
مير رسول بخش خان ٽالپر، اڳيون صفحو-0--1--2--3--4--5--6--7--8--9--10--11--12--13--14--15--16--17--18--19--20--21--22--23--24--25--26--27--28--29--30--31--32--33--34--35--36--37--38--39--40--41--42--43--44--45--46--47--48--49--50--51--52--53--54--55--56--57--58--59--60--61--62--63--64--65--66--67--68--69--70--71--72--73--74--75--76--77--78-گذريل صفحو