اونھي ڳالھ اسرار جي

کين ڊرائيور هٿان گاڏي موڪلي ڏئي. ڏاڍو اطمينان سان هائو ڪيائين. مون به حجت ڪئي مانس جو سندس ڀائو تنوير عباسي ۽ الطاف منهجا دوست هئا. الطاف مرحوم ته ماڻڪ موتي هو. تاج محمد وارا ٽين بجي پهتا ته جنازو روڪائي چيائين ته ”مان منهن ڏسندس!“ حالانڪه تاج محمد اسان جو ڪو مائٽ ڪونه لڳي. هو ڪڇي ڍاڍر جو ڪاڪيپوٽو، اسين سانگي، پر تعلقات ڀائرن جهڙا هئا، سو کيس منهن ڏيکاريو ويو.
اسين اڌ رات جو ڪمال وٽ پهتاسون ۽ منهن اونداهيءَ جو نڪتاسون. ڪمال پنهنجو ڊرائيور لالو پٺاڻ اسان کي ڏنو. تڏهن مورو دادو پل ڪانه هئي سو سيوهڻ کان آياسون. خير پور ناٿن شاهه وٽ مامو حاڪم سڄي آڪهه سان بيٺو هو. اسان کي جهلي چيائين ته مون هڪڙي کي ميهڙ تائين کڻي هلو ته اتان ٽئڪسي ڪري ٻارن ٻچن کي وٺي لاڙڪاڻي پهچان. پاڻ ئي اندر جهاتي پائي چيائين مار، گاڏي ۾ ته جاءِ ئي ڪانهي بسون به ٽمٽار ٿيون اچن. نيٺ مڊگارڊ تي ويهي ميهڙ پهتو. اسان ڪچڙي منجهند جو لاڙڪاڻي پهتاسون. امڙ ڄڻ ته چڱي ڀلي جيئري ستي پيئي هئي. سهڻي، رنگ جي گوري ۽ نقش تراشيل ڄڻ ته ڪو يوناني مجسمو هجي. صفا نانا مرحوم جهڙي هئي. مون ته پٽ تي ويهي سندس پير جهلي رُنو ۽ چيو آکيو بخشايو.
تاج محمد کان پڇيم ته ”ڪراچي اسٽيشن تي ڪيئن پهتا؟“ چيائين ”عبدالنبي عباسي صاحب پاڻ سياري جي رات ۾ اچي اٿاريو ۽ گاڏي ڊرائيو ڪري اسٽيشن تي پهچايو.“ واهه عباسي صاحب واهه، اهي ٿورا ڪي وسرڻ جا آهن. اها آهي ماڻهوءَ جي اندر جي سونهن ۽ چڱائي نه ته آفيسر لوڪ ته وڏائي ۾ پيا ڇڄن. اهڙا ڳئيءَ ڳورا جو اٿي هٿ ملائڻ نه پڄين. مون رڳو هڪڙو جسٽس فيروز غلام علي نانا ڏٺو جو اسين ماتحت به وٽس ويندا هئاسون ته اڀو ٿي بيهي رهندو هو. موڪلائڻ مهل ته در کان ٻاهر نڪري اچي ڇڏيندو هو، ڀل پيا پٽيوالا، ڪلارڪ ۽ وڪيل ڏسن. وڏو شانائتو مانائتو ۽ هر ڪنهن ڪامپليڪس (مونجهاري دٻيل ذهني احساس) کان آزاد هو. هڪ دفعي غلام النبيءَ سومري وٽ سول لائينس حيدرآباد واري بنگلي تي پراڻي تعلقات جي بنياد تي ملڻ آيو. مان ۽ سرڪار مير علي مدد خان ٽالپر اڳيئي ويٺا هئاسُون. مير صاحب اٿي موڪلايو ته جسٽس نانا ٻاهر اچي ڪار جو دروازو کوليو ۽ جيسين گاڏي رواني ٿي تيسين بيٺو رهيو ۽ پوءِ وري اچي اندر ويٺاسون. گهڻن، پوءِ ڍاون آفيسرن کي نانا صاحب جي اهڙي روش تي حيرت لڳندي، پر تواضع طبيعت جو حصو ٿي وڃي ٿو ۽ ٻيو ته نانا صاحب کي پنهنجي تاريخ سان انس هو ۽ مير صاحب اسان جي تاريخ جو حصو آهن.
مان جڏهن خيرپور ميرس ۾ سب جج هئس ته هر هائينس اقبال بيگم حال حيات هئي. خيرپور جا ماڻهو ئي کيس اڇاتري نموني بالي بيگم بالي بيگم ڪري سڏيندا هئا. هڪ ڏينهن ڪورٽ ۾ ڪيس پي هلايم ته هڪ ماڻهو هر هر در مان منهن اندر ڪري هٽي ٿي ويو. مان ڪورٽ جو شانُ ۽ دٻدٻو اهڙو رکندو هئس جو پوليس آفيسر خار ۽ ٽوڪ وچان منهنجي ڪورٽ کي سڏيندا هئا هاءِ ڪورٽ. سو ان ماڻهوءَ جي اهڙي حرڪت تي سڀ ڪنهن کي حيرت لڳي پر مون کيس سڏائي ورتو. خدا نٿو ڀلائي ته پنهنجي تعارف ”گورايا“ ڪرايائين چيائين ته ”سائين بيگم صاحبه جو سيڪريٽري آهيان. نياپو ڏنو اٿائين ته ڪو زمانو هو جو اسان ڦاسيءَ جي تختي تان ماڻهو لهرائي ڇڏيا، اڄ اسان جو ڊرائيور ائڪسيڊنٽ جي ڪيس ۾ ڦاٿو آهي ته ڪو ٻڌڻ وارو ڪونهي.“
مون چيومانس ته ”بيگم صاحبه کي چئه ته اڄ به ائين ئي ٿيندو حڪم ڪر، ڪيس ڪڏهن آهي ۽ جوابدار جو نالو ڇاهي؟“ چيائين ”اڄ حاضري آهي جوابدار جو نالو فلاڻو آهي.“ مون وچ ڪيس هلندي ان جوابدار کي سڏايو ۽ پوليس وارن کي چيم ته ”هٿڪڙيون کوليوس!“ مسٽر علي عباس ڊسٽرڪٽ پبلڪ پراسيڪيوٽر هو، ان اعتراض ڪيو ته ”ڪيس اڃا هليو ئي ناهي.“ مون اعتراض رد ڪندي چيو، ”مون به کيس ڇڏيو ناهي ۽ هٿڪڙيون ڪورٽ جي ڪهڙي قانون موجب لازمي آهن؟“ ماٺ ٿي ويو. پهريون ڪيس پورو ڪري مون ان ڊرائيور جو ڪيس کنيو. شاهدن جا بيان لکيم. حادثاتي ڪيس ۾ ڪهڙي جان ٿي ٿئي. اتي ئي جوابدار کي ڊسچارج ڪيم ۽ هو آزاد ٿي هليو ويو.
شام جو گورايا منهنجي بنگلي تي آيو ته بيگم صاحبه شڪريو ادا ڪرڻ لاءِ موڪليو آهي ۽ چانهه جي دعوت ڏني آهي. مون چيو، ”مان بيگم صاحبه جو ٿورائتو آهيان، جج ڪنهن جي دعوت تي ڪونه ويندو آهي باقي بيگم صاحبه کي مون پاران عرض ڪجو ته ائڪسيڊنٽ جو ڌڪي اسپتال ۾ توهان جي سخا جو منتظر آهي.“ بيگم صاحبه کي جيتوڻيڪ پئسي جي ٻاڙائي هئي ته به شاهاڻو مظاهرو ڪندي ڌڪيءَ کي پنج سؤ رپيا ڏياري موڪليائين. تنهن وقت ۾ هو غريب پنج سؤ رپيا وٺي ڏاڍو خوش ٿيو ۽ دعائون ڏنائين.
مسٽر علي عباس، منهنجي سيشن جج پير غلام حيدر صاحب کي دانهن ڏني. پير صاحب ڏاڍو باخبر رهندو هو، تنهن کي اڳي ئي سڄي معاملي جي خبر پئجي وئي هئي. علي عباس کي جواب ڏنائين ته ”ڌڪيءَ کي سڄا سارا پنج سؤ رپيا ڏياريا اٿائين. انهيءَ کان وڌيڪ ابڙو صاحب ڪهڙو انصاف ڪري ها.“ پير صاحب وڏو دلبر ماڻهو هو. ان جو ذڪر ڇڙندو ته دفتر ٿي ويندا.
ٻيو اتي وڪيل هوندو هو ميرعلي مردان خان ٽالپر. شان مان وارو قدآور، صاف گو پر ڪجهه مڙيئي ڳالهائڻ جو کهرو ۽ ڪؤڙو. خيرپور جيمخانه جو ميمبر هو ۽ روزانو ٽينس کيڏندو هو. هڪ ڏينهن ٽينس ڊبلس ۾ مان ۽ مير صاحب هڪ طرف هئاسون. مان ٽينس جو اهڙو سٺو کيڏاري ڪونه هئس. مون کان هڪ شاٽ غلط لڳي ويو ته مير صاحب هڪدم ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي چئي ڏنو ته ”کيڏڻ نه اچي ته اجايو ٻين جي راند ڇو خراب ڪجي!“ اهو ئي مير علي مردان صاحب ويهن ايڪيهن سالن کان پوءِ مون وٽ هاءِ ڪورٽ ۾. جڏهن مان رجسٽرار هئس ته ڪنهن ڪم سانگي آيو. مون اٿي سندس آجيان ڪئي ۽ ويهاري حال احوال ورتو ۽ وس آهر ڪوشش ڪري ڪم ڪرائي ڏنو. خيرپور ۾ مير عطا حسين خان جڏهن وزير ٿيو ته اسيمبلي سيڪريٽريءَ جي حيثيت ۾ مون ساڻس تمام چڱو تعاون ڪيو. مير صاحب تمام معصوم، ڀلو ماڻهو ۽ اڻ ڄاڻ به هو. ڄام صادق علي ته کيس ٽوڪ يا مذاق وچان چوندو هو ”مير ياحسين.“ مير صاحب جي شرافت ۽ وضعداريءَ ۾ ڪو جهول ڪونه هو.
ڳالهه پي هلي مسٽر عبدالنبي عباسيءَ جي چڱائيءَ جي ۽ وڃي نڪتاسون خيرپور ميرس جي مير صاحبن تي. هونئن مسٽر عبدالنبي عباسي خيرپور ميرس جو، سوڀي ديري جو آهي. خيرپور جا ماڻهو ڏاڍا قربائتا، نرم مزاج، مهمان نواز ۽ فنون لطيفه، خاص ڪري موسيقيءَ جا شائق ٿين ٿا. درٻاري ڪلچر جو نيٺ ته ڪجهه اثر ٿيندو. مسٽر عبدالنبي عباسي سيڪريٽري ٿيو، پي آءِ ڊي سي جو چيئرمين ٿيو ۽ اڄ به باعزت نموني سان ڊفينس جي علائقي ۾ بنگلو ٺهرائي رهي ٿو. الله خوش آباد رکيس. انهن ڀائرن ۾ به مثالي پيار آهي. منهنجي سندن والد صاحب رٽائرڊ ڪليڪٽر مسٽر گل حسن عباسي سان به دعا سلام هئي. اهو به وڏو شانائتو ماڻهو هو. مان خيرپور ميرس ويندو آهيان ته ڊاڪٽر تنوير عباسي ۽ ڊاڪٽر مسز قمر تنوير وارن ڏي ضرور لڙندو آهيان ۽ هو ڏاڍ