اونھي ڳالھ اسرار جي

ي پاٻوهه سان آڌرڀاءُ ڪندا آهن ۽ مانيءَ لاءِ زور ڀريندا آهن. سندن ننڍو ڀاءُ ارشاد النبي عرف پارس منهجي وڏي پٽ بدر جو گهاٽو دوست آهي. مان جڏهن اسلام آباد ۾ فيڊرل سروس ٽربيونل جو جج هئس ته ارشاد جي بار بار صلاح ڪرڻ تي ايم اين اي هاسٽل جو ڪمرو ڇڏي سندس فليٽ ۾ ڪيترا مهينا مان ۽ منهنجي گهر واري سندس گهر ڀاتي ٿي رهياسون. منهنجي گهر واريءَ کي سڏيندو ئي امان ڪري هو ۽ هوءَ به سندس انگل آرا پٽن جيان کڻندي هئي. تمام قربائتو ۽ خانداني ٻار آهي. ٻار ته نه سي ايس پي آفيسر آهي. هاڻ به مان جڏهن 23- مارچ 1994ع تي اسلام آباد ۾ ادب جو صدارتي اعزاز حسن ڪارڪردگي وٺڻ ويس ته سيڙجي سندس رهائش بلو ايريا ۾ ملڻ ويس ته پاڻ وٽ ٽڪڻ لاءِ زور ڀريائين. سندس قرب؛ پر مان نواب يوسف ٽالپر جو مهمان هئس جنهن هڪ خلاصي ڪار ڊرائيور، پئٽرول سميت چوويهه ڪلاڪ منهنجي حاضريءَ ۾ ڏئي ڇڏي هئي سو ارشاد کان معافي ورتم. هونئن به وٽس سندس سهرو ٽڪيل هو جنهن ملٽري اسپتال پنڊيءَ مان دل جي آپريشن ڪرائي هئي.
نواب صاحب مون کي هڪ سرڪاري ريسٽ هائوس ۾ رهايو هو جتي ٽيليفون سميت هر سهوليت مهيا هئي. اتي مون سان غلام رباني آگرو ۽ امر جليل صاحب به ملڻ آيا. ٽي ڏينهن قيام ڪرڻ کان پوءِ جڏهن مان ۽ منهنجو پٽ اطهر، ريسٽ هائوس جي مئنيجر وٽ وياسون ۽ کانئس ٽن ڏينهن جي مسواڙ ۽ مانيءَ جو بل گهريو سين ته جواب ڏنائين ته نواب يوسف ٽالپر ائڊوانس ۾ (اڳواٽ ئي) بل ڀري ڇڏيو آهي. پوءِ به نواب صاحب جي گاڏي اسان کي ايئر پورٽ (هوائي اڏي) تي ڇڏڻ آئي. مون کيس شڪريي جو خط به ڪونه لکيو.
امان کي جمعي ڏينهن، درگاهه قائم شاهه بخاري، بابا ۽ ادا مرحوم جي ڀر ۾ دفنايو ويو. ادي ننڍي جيڪا حج تي ويل هئي، تنهن جا فون تي فون پيا اچن ته امان ڪيئن آهي. اسين رڳو ايترو چئونس ته دعا ڪرينس، پر کيس پرون پئجي ويا هئا. جڏهن حج تان موٽي ته ايئر پورٽ تي مون کين وٺي وڃي وي آءِ پي ۾ ويهاريو. اتي پهريون سوال امان بابت ڪيائين. مون کيس ٻڌايو ته روئي ويٺي.
اهو جمعي جو ڀلارو ڏينهن اسان کي اهڙو لڳو آهي جو بابا جمعي ڏينهن، ادا شمس جمعي ڏينهن، ڀائٽيو نجم جمعي ڏينهن ۽ منهنجي ننڍڙي شهلا راڻي جمعي ڏينهن گذاريو. هڪ عجب واقعو ٻڌايانوَ. اسان جي وڏي ڀاڀي، شمس جي گهر واري ذري گهٽ ذهني مريض ٿي پئي. کيس ماليخوليا اها ته ”گهوڙا جمعي ڏينهن الائي ڇا ٿيندو؟ کيس گهڻو ئي سمجهايون پر هن کي بي آرامي. لوڇ پوڇ ۽ روئڻ، دانهن اها ته الاڙي، جمعي ڏينهن الائي ڇا ٿيڻو آهي.“ جمع خير سان گذري وڃي ته کيس سمجهايون ته ”ڏس جمعو گذري ويو، سڀ خير آهي.“ پر سندس آنڌ مانڌ لهي ئي نه. نيٺ کيس سندس پيڪن ۾، صدر حيدرآباد ڏياري موڪليوسين. جتي ڊاڪٽر شيخ محمد ابراهيم خليل ماهر نفسيات سندس مهربان ۽ پاڙيسري هو. ڊاڪٽر صاحب کان علاج ڪرايو ويو پر ڪو فائدو ڪونه ٿيو. نيٺ ٻارهن مهينن کان پوءِ اوچتو جمعي ڏينهن سندس خاوند، ادا شمس گذاري ويو. ان ڏينهن کان پوءِ خود بخود ٺيڪ ٿي وئي. اها ڳالهه مون شيخ اياز صاحب سان ڪئي هئي جو ٻڌي، الائي ڪهڙي ويچارن ۾ غرق ٿي ويو. نيٺ چيائين، ”حيرت آهي!“ واقعي حيرت کان سواءِ ٻيو ڪهڙو چارو!
اهڙا حيرت جهڙا واقعا ڪيترائي ٻڌائجن. ماڻهو چريو چريو چوندا. 1976ع ۾ اوچتو بنا سنبت جي گهر واريءَ کي وٺي حج تي هليو ويس. حج ڪري ڪعبت الله ۾ بيٺي خيال آيم ته مون ته هڪ حج اڳ ۾ به ڪيو آهي، ڇو نه هن حج جو ثواب امڙ کي بخشيان جا گذاري وئي آهي. اهڙي نيت اڳواٽ ڪبي آهي پر مون عرض ڪيو ته ”الله سائين تو وٽ ڪهڙي دير آهي، هي عرض اگهاءِ!“ موٽي ڪراچي آياسون ۽ لاڙڪاڻي وياسون ته ڀاڀي وڏي، جا طبيعتاَ فقيرياڻي آهي چيو ته ”ادا چاچيءَ کي (امڙ کي) خواب ۾ ڏٺم ته احرام ٻڌي وڃڻ لاءِ تيار پئي ٿئي. پڇيومانس ته ڪاڏي ٿي وڃين. چيائين ته حج تي ٿي وڃان. چيومانس چري ٿي آهين ڇا، تون پوڙهي، بيمار، اڌرنگ جي مريض، تون وري حج ڪري سگهندينءِ ڇا. ته جواب ڏنائين ، ’جمال سڄو بندوبست ڪري ڇڏيو آهي سو مان ته وڃان ٿي.‘ ۽ هلي وئي.“ هاڻي، اها ڪنهن کي به خبر ڪانه هئي ته مون دل ئي دل ۾ ڪعبت الله ۾ بيٺي ڪهڙو عرض ڪيو هو.
اها خوابن جي دنيا به عجيب آهي، ڪو مڃي نه مڃي. مارچ 1991ع ۾ منهنجي گهر واري گذاري وئي. مان گم سم رهڻ لڳس بلڪه ڪجهه اهڙيون بيوس حرڪتون ڪرڻ لڳس جو منهنجو پٽ اظهر جو پڻ سٺو ڊاڪٽر آهي، سو مونکي ڪراچيءَ جي مشهور ماهر نفسيات ڊاڪٽر سيد اختر ڏي وٺي هليو. منهنجي ننڍي نياڻي شبانه جنهن جي اڃا شادي نه ٿي هئي، تنهن خواب ۾ هڪ شهر ڏٺو جنهن ۾ گهٽيون سوڙهيون، گهر ڪچا ٽيڪي جا ۽ ڪاٺ جي بالڪنين سان هئا ۽ ڪنهن کيس سرگوشيءَ ۾ چيو ته اهو مدينھ منوره آهي. مونکي ڊاڪٽري علاج مان فائدو نه ٿيو سو خيال آيم ته عمري تي وڃان. شبانه به تيار ٿي بيٺي، ٻيا گهر ڀاتي به هليا. عمرو ڪري مدينھ منوره ويا سون ته اتي ته وڏيون وڏيون بلڊنگون ۽ پڪا ڪشادا روڊ لڳا پيا هئا. شبانه چوي ته ”بابا هي ته مدينھ منوره آهي ئي ڪونه جيڪو مون خواب ۾ ڏٺو آهي.“ سڄو مدينھ شريف ڊاهي حرم شريف ۾ آڻي ڇڏيو هئائون.
مون پاڻ جيڪو مدينھ منوره ۽ جايون بازاريون 1971ع ۾ ڏٺيون تن جو به نالو نشان نه هو، نه اهي ماڻهو هئا. ٻيو ته ٺهيو جبل احد تي به ماڙيون بنگلا ۽ پڪا روڊ ٺهي ويا هئا. دل کي ڏاڍو رنج پهتو. احد جو سڄو نقشو ڄڻ ته زائل ٿي ويو هو. اهو لنگهه جتي حضور اڪرم صه جن تيرانداز بيهاريا هئا. اها جاءِ جتي پاڻ سڳورا زخمي ٿيا هئا ۽ اهو هنڌ جتي سيدالشهداءَ حضرت امير حمزه رضي الله تعاليٰ عنھ شهيد ٿيا هئا، سڀ هنڌ ڀتين جي اوٽ ۾ اچي ويا آهن. نه حضرت ايوب انصاري رضي الله تعاليٰ عنھ ۽ نه خلفاءِ راشدين جي گهرن جو ۽ ماڳن جو ڪو نشان پتو آهي. مڪھ مڪرمھ ۾ پاڻ سڳورن جي جاءِ ولادت کي هڪ لئبريري ۾ تبديل ڪري ڇڏيو اٿن. مڪھ مڪرمھ ۾ هڪ علم دوست صاحب عبد الله ابڙو سان ملاقات ٿي جنهن مانيءَ جي دعوت به ڪئي. هو اخبار النبا ۾ ڪم ڪري ٿو. هو مڪھ مڪرمھ جي پراڻي جاگرافيءَ تي شوقيه ڪم ڪري رهيو هو. مونکي چيائين ته ”شعب حضرت ابو طالب ڏسندين؟“ مون اشتياق سان هائو ڪئي. ڪعبت الله کان اڌ ميل کن پري هڪ هند وڃي بيهاريائين جتي رڳو بنگلا، روڊ ۽ بلڊنگون هئا. حڪومت ڄاڻي ۽ سندن ڪم. اسان جو واسطو ناهي. پر پنهنجي تاريخ ۽ تاريخي مقامن کان هيڏي بيپرواهي ڏاڍو ڏکوئي ٿي.
لنڊن وڃان ته ڪنهن جاءِ لکيو پيو آهي ته هت ڪجهه عرصو ڊاڪٽر سيموئل جانسن قيام ڪيو هو. ٻئي هنڌ لکيو پيو آهي ته هي اهو هنڌ آهي جتي ڪنهن وقت شيڪسپيئر جو ناٽڪ گهر هوندو هو. زنده قومون پنهنجي تاريخي ورثي ۽ شخصيتن سان ايڏي محبت ڪن ٿيون ۽ سندن ياد کي محفوظ ڪن ٿيون. سر ونسٽن چرچل ننڍڙا ۽ سهڻا جملا لکڻ ۽ ڳالهائڻ جو ماهر هوندو هو. پنهنجي مشهور ڪتاب ”انگريزي ڳالهائيند�