اونھي ڳالھ اسرار جي

هڙو انتظام رکيائين ۽ اهڙو ڌاڪو ڄمايائين جو هر ڪو پيو کانئس ڪن هڻي. ويندي جانوري وڏيرا به ساڻس نه الجهندا هئا، جيتوڻيڪ هو وڏي زور وارا ۽ راڄ وارا هئا ۽ سندم وڏيرو محمد صادق جانوري وڏو بردبار ۽سمجهدار ماڻهو هو. مون پاڻ ڏٺو. ڊگها مٿي جا وار ۽ سونهاري ڳاڙهي مينديءَ رتل، پڳ سان کٽ تي آهليو پيو هوندو هو ۽ هر آئي وئي جو آڌر ڀاءُ ڪري کيڪاري، پيو راڄن جا فيصلا ڪندو هو. مڃوتي به ڏاڍي هئس. مامو وٽس لڙي به ڪونه ويندو هو. اهو کٽڪو رهندو هئس، مٿان وري مامو سندس راڄ وارن جانورين سان به گهڻو الجهندو هو پر وڏيرو ڪجهه نه ڪري سگهندو هو.
مامو هڪ اڙٻنگ جوان ٿي اسريو ۽ نسريو. طاقتور اهڙو جو گودڙئي جبل تي ويو ته اتي هڪ وڏي جانڊهه رکي آهي. گهڻائي پهلوان ان کي کڻڻ جي ڪوشش ڪندا آهن پر ڪي ته ان کي چوري به ڪو نه سگهندا آهن. مامو به ويو. ۽ ويٺي ئي زور لڳائي ان کي مٿڀرو کنيائين. پوءِ ته ان کي پٽي کڻي ڪلهي تي رکيائين ۽ پوءِ اٿي بيهي رهيو. ائين اها جانڊهه کڻي ويو. پوءِ ته سڄي ميلي ۾ واهه واهه ٿي ويئي. جانڊهه کڻڻ سان مامي جي ڪلهي تي جو ڦٽ ٿي پيو سو اسان پاڻ ڏٺو ۽ ڪي مهينا ڪو نه ڇٽو ۽ نيٺ ڪڙي ٻڌي ڇٽي ويو. اها مامي جي ڦوهه جواني هجي. طاقت وري اهڙي جو چانديءَ وارو روپيو چپٽيءَ ۾ جهلي وٺي جو مهٽو ڏئي ته اڪر ٿيل اکر گسي وڃن. ڪوڏيون کڻي هٿ جي ترين سان جو ڀڪوڙي مهٽو ڏئي ته ڪُٽو ٿي وڃن.
هڪ دفعي لاڙڪاڻي ۾ مان، ڪمال ۽ مامو گهمندا پيا وڃون ته هڪ هنڌ ڊنب ماڻهن جو بيٺو هجي. اتي ڪنهن هرڻ جي نري آندي هئي. شرط لڳي پئي هئي ته ڪو ٽوڙي ڏيکاري. گهڻن ئي پهلوانن زور ڏنا پر نري ڪانه ٽٽي. شايد ڪا اهڙي مضبوط ٿي ٿئي. مامو به نه مڙيو وڃي پٽ تي ويهي نري ٻنهي هٿن ۾ جهلي وٺي جو زور ڏنائين ته ٽِڙ ڪو ڪري ڀڄي پيئي. جنهن ماڻهوءَ نري آندي هئي تنهن جو منهن ئي لهي ويو. مٿان وري مامي چيس ته ”ٻه نريون ڪڍ ته هڪ سٽ گڏي ڀڃان!“ هو ته خوش ٿيو ته هاڻي ته پڪ هارائيندو سو ٻه نريون ڪڍي ڏنائينس. مامي به پٽ تي ويهي پير کپائي، وٺي جو زور ڏنو ته ٻئي نريون ٽِڙڪو ڏيئي ٽٽي پيون. ائين ڪڪڙ جو بيضو به ڪنڊائتو نه ٽٽندو آهي. سو گهر اچي جو مامي جو ڪارنامو ٻڌايو سين ته ادا شمس چيو ته ”بيضو ٽوڙي ڏيکاري ته مڃيون!“ اسان به پيا عجب کائون ته بيضو ڪيئن نه ٽٽندو! واري واري سان اول گهر ڀاتين ڪوشش ڪئي پر بيضو ڪو نه ٽٽو. نيٽ مامي تريءَ ۾ جهلي چيو ته ”بابا ڇو ٿا اجايو منهنجا ڪپڙا خراب ڪيو، ڇڏيو کڻي!“ پر ادا شمس به ضد تان لهي ڪونه. مامي به بيضو ترين جي وچ ۾ جهلي زور ڏنو ته ٽِڙڪ ڪري ڦِسي پيو ۽مامي جا هٿ ۽ ڪپڙا خراب ٿي پيا. سو چيائين ته ”بابا اجايو ٻاراڻو ضد کڻي ڪيوَ!“
ٻانهن جو ٻَل ٻي ڳالهه آهي، دل جو ٻل ٻي ڳالهه. اِهو به مامي ۾ ڀرپور هو. هزار دشمنين باوجود، گهر ٻاهران جهنگ ۾ اڪيلو ئي اڪيلو ڪهاڙي پاسي ۾ ڪيون ستو پيو هوندو. جهنگ ۾، جهانگي ٿيڻو ٿو پوي. شڪر جو منهنجو ٻالڪپڻو به جهنگ ۾ گذريو، جيتوڻيڪ ڪنهن به وڏي واردات سان دوبدو ٿيڻو ڪو نه پيو. ها، هڪ لڱا ڇا ٿيو جو ڳوٺ مان هاري لاڙڪاڻي دانهن کڻي آيا ته چاچي غلام علي ناليءَ کي ٻنڊو هڻائي ڇڏيو آهي ۽ اسان جي زمينن جو پاڻي بند ڪيو اٿائين ۽ سڀاڻي نالِي جا سندس زمينن مان ٿي نڪري سا لٽائيندو. چوندا آهن ته ٻني ۽ ونيءَ تي سر ڏبا آهن. امان ۽ ادا شمس به مون کي ۽ ڪمال کي روانو ڪيو ته ”وڃو ڳوٺ!“ مان سترهن سالن جو ۽ ڪمال پندرهن سالن جو. انهيءَ مهل ريل ۾ چڙهي راڌڻ پهتاسون ۽ لاريءَ ۾ ميهڙ. ميهڙ وياسون چاچي غلام عليءَ جي گهر ته خبر پيئي ته ٻنين تي ويل آهن. اسين ٽانگو ڪري مامي وٽ لانگهه جي ڳوٺ رات گذاري ۽ مامي سان حالي احوالي ٿيا سون. مامي خبر لهي ڏني ته سانگين ۾ ڏاڍو شور آهي. صبح جو غلام علي خان پاڻ بيهي نالي لٽائيندو.
صبح جو سويل اٿي مامي کي چيوسين ته ”اسان سان گڏجي هل!“ صاف انڪار ڪيائين. سياڻو ماڻهو، چيائين ”بابا هي سانگين جو پنهنجو معاملو آهي، مان منگواڻو وچ ۾ نه پوندس. توهان پاڻ وڃو!“ اسان ٻئي ڇوڪراٽ هٿين خالي، پهرين سڌو ڳوٺ ويا سون ته خبر پيئي ته چاچو لٺين ڪهاڙين سان همراهه وٺي، بندوق کڻي پاڻ بيٺو نالي لٽارائي. اسان وڃڻ لاءِ تيار ٿياسون ته پڦيون، ٻئي قرآن مٿي تي کڻي روئڻ لڳيون ۽ اسان کي واسطا وڌائون ته ”نه وڃو!“ پر اسين ڪو نه مڙيا سون. سڌو آيا سون واردات تي. اٺ ڏهه مڙس ڪهاڙين ۽ ڪوڏرن سان نالي بيٺا لٽائين. مان ناليءَ تي ٿي بيهي رهيس. ڪمال ننڍو منهنجي ڀرسان بيٺو رهيو. چيم: ”چاچا هي مناسب ناهي!“ چاچي کڻي بندوق سڌي ڪئي ۽ هڪل ڪيائين ته ”هٽي پري ٿيو!“ سندس آڱر بندوق جي گهوڙي تي هجي، پر اسين اصل ڪو نه چُرياسين. ٻيا ته ٺهيو، اسان جو پڦاٽ ماستر خان محمد، جنهن کي نوڪري به بابا وٺي ڏني هئي، سو ٻه ٻه هٿ پيو اڏامي ۽ ڪهاڙي پيو اولاري. هڪ بندوق ٻيو ڪهاڙي، صورتحال ڏاڍي گنڀير هئي. ائين ئي ته خون ٿيندا آهن. پر مان ڪمال نه ڊناسون نه چُرياسون. معمولي شهري ڇوڪرا تن ۾ ايڏو صبر ۽ همت به هڪ عجيب ڪارنامو هو.
هوڏانهن وڏو چاچو علي نواز جو چاچي غلام عليءَ سان ٻِٽ بيٺو هو، سو کيس ڪن ۾ ڪجهه چوندو رهيو. صورتحال موجب مون سمجهيو ته بندوق هڻڻ لاءِ پيو چويس. جڏهن صورتحال چوٽ (ڪلائيميڪس) تي پهتي ته اوچتو بگهڙ وانگر رومڙ ڪري، مامو هٿين خالي، ڪمال جرئت سان هڪ ٻوٽي مان نڪتو ۽ خان محمد کي ٿڦ هڻي ڪهاڙي کسي، بندوق سامهون ٿي بيهي رهيو. سندس اهڙي جرئت ۽ حوصلي تي سڀ سراپجي ويا. مامي، چاچي کي مخاطب ٿي چيو ته ”مان منگواڻو آهيان، اوهان سانگين جي جهيڙي ۾ منهنجو واسطو ناهي، باقي خانصاحب علي خان جي ٻچن کي لاوارث ڪري مارائڻ ڪو نه ڏيندس. گهڻن جون منڍيون لهنديون!“
چاچو علي نواز جو مڄاڻ چاچي غلام عليءَ کي بندوق هلائڻ کان روڪي رهيو هو، تنهن موقعو موزون سمجهي ڳالهايو ته ”وڙهو نه، هلو ته وڏيري کان فيصلو ڪرايون!“ انهيءَ تي سڀني راضپو ڏيکاريو. مامو وڏي رٿابندي، حوصلي ۽ عقلمنديءَ سان سويل ئي هٿين خالي اچي هڪ ٻوڙي ۾ لڪي ويٺو هو ۽ پنهنجي رشتي جي سؤٽ شيرل منگواڻي کي وري ٻئي ٻوڙي ۾ لڪائي ويهاريو هئائين، جا خبر مون کي پوءِ پئي. شيرل کي چيل هو ته هو تڏهن ظاهر ٿئي جڏهن جهيڙو اڻ ٽر ٿي وڃي يا چوٽ چڙهي وڃي. اهڙي نوبت ئي ڪانه آئي، سو مامو شيرل ظاهر ئي ڪو نه ٿيو. ٻهراڙيءَ ۾ جيئڻ لاءِ ائين جتن ڪرڻا پون ٿا. سڀ آياسون وڏيري محمد صادق جانوريءَ وٽ. وڏيري صاحب سڀن سان خوش خيرعافيت ڪري حال احوال پڇيا ته ڪو ڪونه ڪڇي.
وڏيري مامي ڏي ڏٺو ته مامي چيو، ”مان ته خيري واٽهڙو، سانگين جو ڊنبلو لٺين ڪهاڙين سان ڏٺم سو جهيڙو ٽاري توهان وٽ آندو اٿمان. ٻيو مڙيئي خير!“
وڏيري مون کان پڇيو، مان ڇا ڄاڻان اوطاقي آداب ۽ حال احوال جا طور طريقا. سو بنا للي