اونھي ڳالھ اسرار جي

”اهو صحيح نه آهي يا غلط آهي، يا ميمبر صاحب جي معلومات ڪمزور آهي.“ هاڻ ته اسيمبليءَ ۾ گاريون ۽ هاٿاپائي، سورهيائي ليکي ٿي وڃي. سو مون وري چرچل جو هڪ واقعو ٻڌايو ته ”ڪنهن مخالف ڌر جي ميمبر چيو ته چرچل کي پنجاهه سيڪڙو ميمبرن جي حمايت حاصل نه آهي. چرچل اٿي بيهي چيو ته ’پنجاهه سيڪڙو بيوقوف (fool) آهن.‘ چرچل جي انهي ريمارڪ تي هنگامو مچي ويو ته چرچل غير پارلياماني زبان استعمال ڪئي آهي ۽ پنهنجا لفظ واپس وٺي. اسپيڪر به چيو ته چرچل غير پارلياماني زبان استعمال ڪئي آهي. چرچل جو اهڙن گفتن جو ماهرن تنهن اٿي بيهي چيو ته، ”سر، پوءِ مان چوان ٿو ته پنجاهه سيڪڙو ميمبر بيوقوف ناهن!“ ۽ ويهي رهيو. ٽهڪڙو مچي ويو ۽ چرچل به پنهنجي ڳالهه ٻئي انداز ۾ چئي ويو جا غير پارلياماني نه هئي. ڪير چوي ته ’ميمبر بيوقوف ناهن‘ غير پارلياماني آهي!“
چرچل جو ذڪر آيو آهي ته ڳالهه ڪندو هلجي سندس چپن وچ ۾ سِگار پيو ئي پيو هوندو هو. ڊاڪٽر کيس مشورو ڏنو ته پنهنجي صحت جي صدقي سِگار پيئڻ ڇڏي ڏئي ته ڊاڪٽر کي گهوري چيائين، ”ڊاڪٽر، مان پنهنجن عادتن ۾ مداخلت پسند نه ڪندو آهيان.“ انگريزي زبان جو لطف ئي پنهنجو آهي. چيائين Doctor, I do not interfere with my habits. اڄ جي ’برسات‘ اخبار جي هڪ ڪالم ۾ چرچل جو ذڪر آهي ته ”ڊاڪٽر کيس چيو ته، شراب نه پيءُ، سِگار نه پيءُ ۽ ماني گهٽ کاءُ.“ پر اصل ڳالهه ائين ناهي. ڪنهن کانئس سوال ڪيو ته تنهنجي ڪاميابي ۽ وڏي عمر جو راز ڪهڙو آهي؟ جواب ڏنائين ته ”مان ڍؤ تي شراب پيئندو آهيان، ڍؤ تي ماني کائيندو آهيان ۽ ڍؤ تي سِگار ڇڪيندو آهيان،“ سندس اکر آهن:
“I drink to my fill, I eat to my fill, I smoke to my fill” ليڊي سارا چرچل لکي ٿي ته مانيءَ جي وقتن کانسواءِ به مان سندس ٽيبل تي سڪي ميوي ۽ نمڪين شين جي پليٽ ڀري رکندي هئس ۽ هو ڦڪ هڻي پيو کائيندو هو ۽ پليٽ خالي ٿيندي هئي ته وري ٻي پليٽ ڀري رکندي هئس. پوءِ به چرچل وڏي عمر ماڻي ۽ ذهن تيز رهيس. وڏو ’بادشاهه پرست‘ هو. جڏهن ٻي مهاڀاري لڙائي لڳي ته بادشاهه جارج ڇهين کي صلاح ڏني وئي ته ”چرچل کي وزير جنگ يا وزير دفاع بڻائي.“ بادشاهه چرچل کي نياپو موڪليو ته اچي ساڻس ملي.
چرچل جا دوست ۽ ڪي سياستدان اچي وٽس گڏ ٿيا ۽ بحث ڇيڙيائون ته چرچل کي وزير اعظم ٿيڻ کپي، نه ته وزير دفاع جي حيثيت ۾ هو چئمبرلين جهڙي ڪمزور وزير اعظم جي ماتحتيءَ ۾ ڪجهه ڪري نه سگهندو. چرچل آخر ورچجي کانئن پڇيو ته ”نيٺ اوهان چاهيو ڇا ٿا؟“ هنن چيو ته ”تون بادشاهه کي انڪار ڪر!“
چرچل پنهنجي مخصوص فيصله ڪن انداز ۾ چيو ته، ”بادشاهه سلامت هِز مئجسٽي کي ڀلا مان No (نهڪر) ڪيئن ٿو چئي سگهان؟ ناممڪن.“
دوست احباب وري بحث مباحثي ۾ پئجي ويا ۽ نيٺ چيائونس ته ”تون ڀلي نه به نه چئه، رڳو خاموش رهه، ڪو جواب نه ڏي!“
”اهو ٿي سگهي ٿو!“ چئي چرچل بادشاهه وٽ حاضر ٿيو، جڏهن بادشاهه، بادشاهه وزير دفاع ٿيڻ لاءِ چيس ته ڪنڌ جهڪائي ڇڏيائين ۽ جواب ڪو نه ڏنائين. بادشاهه وري به چيس ته چپ رهيو. بادشاهه سمجهي ويو ته چئمبرلين کي گهرائي استعيفا ڏيڻ لاءِ چيائين ۽ چرچل کي وزير اعظم ٿيڻ لاءِ چيائين. ٻئي ڏينهن اخبار ۾ن شهه سرخي اها ڏني وئي ته، ”خاموشي، جنهن کيس وزير اعظم بڻايو.“ پوءِ ته چرچل ڏينهن رات مست هاٿيءَ جيان ڪم ۾ جنبي ويو.
ان وقت لنڊن تي بمباري پئي ٿي. چرچل کليل جيپ ۾ سوار ٿي آڱرين سان فتح جو نشان ٺاهي سڄي لنڊن جو دورو ڪيو ۽ چوندو ويو ته، ”مان توهان سان ڪوبه واعدو نٿو ڪيان، سواءِ ڏکن ڏوجهرن، سورن سختين ۽ پورهئي پگهر جي.“ اها فلم مون پاڻ ڏٺي. ائين قوم کي ساڻ سور کڻي هليو ۽ هار کي فتح ۾ بدلائي ڇڏيائين. انهيءَ دوران ڊيگال، جو به هڪ وڏو ماڻهو هو تنهن کيس ”فرانس! فرانس!“ ڪندي ڪڪ ڪري وڌو سو چرچل ويٺي ئي خار مان ڏانهس نهاري چيو ”ڪٿي آهي فرانس؟ فرانس ته ختم ٿي چڪو هو.“ ڊيگال به ڊگهو، سنهو، ملٽري ورديءَ ۾ ملبوس، اٿي اٽينشن ۾ بيهي چيو، ”مان آهيان فرانس!“ چرچل ڏاڍو متاثر ٿيو ۽ ڊيگال جو ٻانهن ٻيلي ٿي بيٺو.
هڪ دفعي چرچل کان پڇيائون ته ”تون به عظيم آهين. ڊيگال به عظيم آهي پوءِ توهان ٻنهي ۾ فرق ڪهڙو؟“ چيائين ”ڊيگال کي تڏهن غصو ايندو آهي جڏهن هو صحيح هوندو آهي ۽ مونکي تڏهن غصو ايندو آهي جڏهن مان غلط هوندو آهيان!“ ويچار ڪيو ته اهي ٻئي ڪيڏا نه وڏا گڻ آهن. ڊيگال جڏهن فرانس جو صدر ٿيو ته چيائونس ته ”سارتر باغي آهي کيس جيل ۾ وجهه!“ جواب ڏنائين ته ”سارتر فرانس آهي.“ مشهور فرانسي ائڪٽريس برجي باردو لاءِ چيائونس ته ”پنهنجي فئشني ۽ آزادانه حرڪتن سان عيسائيت کي نقصان پئي پهچائي، ان کي جيل ۾ وجهه!“ ته چيائين ”برجي باردو به فرانس آهي.“ مار، ڪيڏا نه وڏگڙدا ۽ صاف ذهن جا ماڻهو هئا. چرچل ۽ ڊيگال جون ڳالهيون ايتريون آهن جو موضوع تان هٽڻو پوندو، تنهن ڪري ڇڏيونس ٿا.
ڳالهه پي هلي ڏکن ڏورڻ ۽ سورن سانڍڻ جي، جن بابت ذڪر ڪندي سوڀو، اياز ۽ پليجو، چرچل ۽ ڊيگال اچي ويا ۽ جي مائو، هوچي منهه ۽ اسٽالن جو ذڪر نڪرندو ته دفتر ٿي ويندا. منهنجو پنهنجو نماڻو خيال آهي ته انسان ۽ انسانيت ته پيداوار ئي آهن ڏک درد جي. ڏک درد نه هجي ته نه انسانيت هجي، نه انساني رشتا. مولانا رومي ۽ شاهه لطيف فرمايو ته،
”مونکي مون پرين، ٻڌي وڌو ٻار ۾،
اڀا ائين چون، مڇڻ پانڌ پسائين.“
معنيٰ ته ڏکن ڏولائن ۾ پوڻ عين آزمائش ۽ عبادت آهي، جتان نج سون ٿي نڪرڻو آهي. قرآن الحڪيم ته فيصلو صادر فرمايو ته
”تحقيق انسان آهي خساري ۾، سواءِ انهن جي جن حق جي تلقين ڪئي
۽ چيڙهالائيءَ سان ان کي چنبڙيا رهيا.“
هاڻي ته بس! ان هڪ قرآني جملي ۾ سڄي ترقي پسند تحريڪ اچي وئي. ”حق جي حمايت ڪرڻ ۽ پڻ تلقين ڪرڻ.“ اهي ٻئي وڏا انقلابي عمل آهن. مٿان وري اهو حڪم ته اهڙي عمل کي صبر ۽ اورچائيءَ سان لڳا رهو، نه ته خبردار خساري ۾ رهندا. هيءَ قرآني فتويٰ آهي. حرف آخر. پوءِ به اسين اهڙن کاهوڙين کي چئون دهريا ۽ ڪافر.
خيرپور ميرس ۾ تن ڏينهن ۾ ڪمشنر هوندو هو عبدالحميد خان. هڪ ڪن ڪٽيل هوندو هئس. بت جو هلڪڙو ۽ قد ننڍو پر هو آگ جو شعلو، ايوب جي مارشل لا هجي ۽ نواب ڪالا باغ گورنر هجي. ٺيڙهي جي ملن کي کڻي ٿي کٽي سو عبدالحميد خان کي پنهنجي سالياني اجلاس جو مهمان خصوصي ڪري گهرايائون. وڏا وڏا وعظ ڪري آخر ۾ عبدالحميد خان کي دعوت ڏنائون ته چار اکر ڳالهائي. ڇوڏا لاهي ڇڏيائين، چي”هي ڏاڙهيءَ جا چار کنڀ رکي، مسواڪ کيسي ۾ وجهي، صبح سان مسجد جي نلڪي تي سنگهون ڪڍي گوڏيون ڌوئي، توهان سمجهو ٿا ته توهان اسلام جي وڏي خدمت ڪري ڇڏي. توهان کان ته اهي ڪرستان ڇوڪريون چڱيون جي آفريڪا جي جهنگن بيابانن ۾ گدلن شيدي ٻارن کي ۽ خود پاڪستان ۾ ڀنگين جي ٻارن جا گونهه ڌوئارن ٿيون، سنگهون صاف ڪن ٿيون، وهنجارين ٿيون ۽ کين تعليم ڏين ٿيون ۽ بيمارن جا علاج ڪن ٿيون. اسڪول ۽ اسپتالون کولين ٿيون ۽ هلائين ٿي�