اونھي ڳالھ اسرار جي

ٻار سچ ڳالهائي ته ٿڦڙ هڻي ڪڍونس، ڪوڙ ڳالهائي ته ڇڏي ڏيونس. وڙهي اچي ته شابس چئونس. غم کائي اچي ته ڀونڊو هڻوس. ’غم کائڻ‘ سنڌيءَ ۾ چوندا آهن صبر يا برداشت کي. سهپ جو مادو هئڻ يا غم کائڻ يا صبر ڪرڻ تمام چڱا ڳڻ آهن. پر چڱائيءَ کي اڄڪلهه ڏسي ڪير ٿو؟ هر ڪنهن کي جلد فائدو ۽ جلدي نتيجا کپن پوءِ ڀلي ڪنهن جا ترا ڪڍجن يا چڱائيءَ جا سڀ اصول ۽ قدر ٻَلي چاڙهي ڇڏجن يا داؤ تي لڳائي ڇڏجن.
رسڪن لکيو آهي ته، سڀ ماڻهو مٿي چڙهڻ واري ديويءَ جا پوڄاري ٿي ويا آهن. انکي هو “Godess of Getting on” ٿو ڪوٺي. هر ڪو ڪلها گس ڪري به، اڳتي وڌي حاڪم جي نظرن ۾ اچڻ گهري ٿو جيئن ڪجهه مفاد حاصل ڪري سگهي. حالانڪ جيئن مون مٿي مرحوم غلام النبي سومري جي چواڻي لکيو آهي ته ”ڏاڍي ۽ ڪمزور جو لاڳاپو هميشه ڪمزور لاءِ نقصانڪار هوندو آهي.“ خليفي مامون الرشيد چيو آهي ته ”خوش قسمت آهي اهو (شخص) جنهن وٽ چڱي زال آهي، چڱو گهر آهي ۽ بادشاهه سان ڏيٺ ويٺ نه اٿس.“ اهو جيڪو آخري شرط آهي خوش قسمت هجڻ جو، سو تمام اهم آهي. اسان جا جيڪي هندوستاني ڀائر آيا آهن سي سڀ جو سڀ ”درٻاري ڪلچر“ جي پيداوار آهن، يعني خوشامد ۽ مفادپرستي. هرڪو ايران ۽ توران کان منزلون ڪڇيندو ايندو هو ته من ڪا درٻار تائين رسائي ٿي وڃي. وڏا وڏا ليکڪ، دانشور ۽ تاريخدان انهيءَ وٺ وٺان ۾ لڳا پيا هوندا هئا ته ڪنهن حيلي بهاني سان درٻار ۾ پهچي، ڏاڪڻ چڙهي، ڪجهه مفاد حاصل ڪري وٺجن. اڄڪلهه جو هيءَ نئين رسم هلي پئي آهي ته ڪتاب جي رونمائي ڪرائي وڃي سا به ڪنهن حاڪم کان سا به انهيءَ ڪلچر جي ڪڙي آهي. ٻيا ته ٺهيو حضرت غالب جهڙو عظيم شاعر ۽ فقير منش ماڻهو به سڄي عمر انهيءَ وٺ پڪڙ ۾ رهيو ته بادشاهه سلامت جي درٻار ۾ حاضري لڳي وڃي ته ٻيڙا ئي پار ٿي وڃن. بي نيازي ۽ بيپرواهي، جهڙي مون سنڌي ليکڪ ۾ ڏٺي آهي سا ڪنهين ۾ ڪانه ڏٺم. خود پسندي ۽ خود ثنائي ٻي ڳالهه آهي ۽ معاف ڪري سگهجي ٿي. باقي بي نيازي سنڌي ليکڪ جو طرهء امتياز آهي.
عبدالحق صاحب جي ٻي هڪڙي مون عجيب ڳالهه ڏٺي. نه مان ويساهه وسوڙل آهيان نه عبدالحق. هُو ته هڪ پوليس آفيسر هو، ان ڪري شڪي مزاج هو ۽ هر ڳالهه جي تور تڪ ڪندو هو. پيرن فقيرن ۾ ويسهه ڪونه هئس پر سندس دلي لاڙو ۽ رغبت فقيرن، غريبن ۽ درويشن ڏانهن ڏاڍي هئي سو به اهل مماتي بزرگن ڏانهن، پر مون اها ڳالهه خاص نوٽ ڪئي ته جتي به جنهن به درگاهه تي ويو ٿي ته سندس خاص آڌرڀاءُ ٿيو ٿي، هي نج شخصي مشاهدا پيو لکان. هڪ لڱا مون وٽ خيرپور ميرس ۾ مهمان ٿي آيو. مان ڪورٽ ۾ مصروف، هڪ ٻي بجي منجهند جو موٽيس ته عبدالحق صاحب بور ٿيو ويٺو هو. خوش مزاج، کلڻو ڳالهائڻو ماڻهو ۽اوطاق ۾ اڪيلو ويٺو اوٻاسيون ڏئي، ماني ٽڪي کائي چيائين ته ”سائين هل ته ڪيڏانهن هلون!“ وٽس جيپ هئي.
منهنجي ننڍڙي نياڻي تمام بيمار هئي، سو بي دليو چيومانس ته ”سائين ڪيڏانهن هلنداسون؟“ چي ”سائين هي ته درويش بزرگن جو ضلعو آهي، لونگ فقير، شادي شهيد، درازا، راڻيپور، گمبٽ، اٿوَ، اُٿو ته هلون!“ هاڻي انڪار به ڪيئن ڪجي. اندر گهر ويس، منهنجي مرحوم گهر واري ننڍڙي ربيءَ کي جهول ۾ ڪيون ويٺي هئي. ڳالهه ڪئيمانس ته ڏکاري ٿي چيائين ”سائين پاڻ ڏسو ٿا، منٽ منٽ ۾ ٿي اسهال ڪري، ڊي هيڊريشن ٿي وئي اٿس، توهان اهڙي حال ۾ ٿا وڃو!“ کيس دلداري ڏنم ته ”الله وڏو آهي، ڊاڪٽر غوث محمد اچي پيو الله خير ڪندو!“ائين چئي پٺڀرو ٿي هليس ته پٺيان چيائين ”سائين شابس هجيو!“ مون سندس ڪرب محسوس ڪيو پر ماشاءَالله چئي نڪري پيس. ان وقت ٽپهري جا ٽي لڳا هئا.
آياسون لونگ فقير جي لوڙهي تي، اڌ ڪلاڪ به ڪونه لڳو. اتان جو گادي نشين لوڙهي کان ٻاهر نه نڪرندو آهي. وڃون ته اڳواٽ ئي هڪ خوبصورت نوجوان، اڇي پڳ ٻڌيو ويٺو آهي، اشارن ۾ هڪ ماڻهوءَ کان پڇيم ته ان ڪن ۾ ٻڌايو ته اهو گادي نشين پاڻ آهي. اسان کي کيڪاريائين ۽ پلاءُ گهران گهرائي کارايائين ۽ پوءِ درگاهه کولرائي پاڻ پنهنجي سر بزرگ لونگ فقير جي مزار تي وٺي هليو ۽ دعائون گهريائين. پوءِ موڪلائي اڳتي هلياسون. شادي شهيد به ساڳئي رستي تي آهي ۽ پندرهن منٽن ۾ اتي پهتاسون. گادي نشين، هڪ مسڪين ماڻهو، گوڏ ۾ پيرين اگهاڙو اچي اسان سان مليو ۽ عبدالحق سان ائين ڳالهائڻ لڳو ڄڻ پراڻا واقف هجن. عبدالحق مزار تي بيهي فاتح پڙهي ۽ دعائون گهريون. مون کي به ريچڪ آيو سو حجت مان چيم ته ”اي شهيد مان پيرن فقيرن کي ڪونه مڃيان، پر چون ٿا ته شهيد جيئرا هوندا آهن جي ائين آهي ته منهنجي ننڍڙيءَ جا اسهال هاڻي جو هاڻي، هن مهل (وقت ڏٺم ته چار لڳي ويهه منٽ ٿيا هئا) بند ٿين ته پوءِ مڃيندوسانءِ!“ ائين چئي ٻاهر نڪتس.
اڃا اڳڀرو ٽڪرين جي پريان مشهور بزرگ ابراهيم اڌم جي مزار آهي. اوڏانهن ڪونه وياسون جو چيائون ته جابلو علائقو ۽ پنڌ اڻانگو آهي. عبدالحق کي چيم ته ”هلون واپس!“ چيائين ته ”سائين، سچل سرمست ۽ سخي قبول محمد جي حاضري ڀربي!“ ڳوري دل سان ”حاضر!“ چئي اچي درازا شريف نڪتاسون. لڙي ٽپهري هئي. درگاهه تي ڪُڪڙوڪُو لڳي پئي هئي. ائين اوچتو هڪڙو مستانو ماڻهو نڪتو. مٿي تي انگريزي ٽوپلو، سلوار قميص پيل ۽ اڳٺ قميص کان هيٺ پئي لڙڪيس. ڪلهي تي هڪڙي لٺ نما ڪاٺي هجيس جا بندوق جيان جهليون بيٺو هو. اهو اچي حالي احوالي ٿيو. پيو کلي ۽ مشڪي ٻه ٽي فقير ڊوڙندا آيا. خبر پئي ته هو پاڻ گادي نشين هو. فقيرن کي چيائين ته بابا درگاهه کوليو مهمانن کي زيارت ڪرايو، اسين هلون ٿا. پڇيوسونس ته ”سائين شڪار تي پيا وڃو!“ چيائين ”ڏسو نٿا؟“
اتان نڪتاسون ته عبدالحق چيو ته ”هلو راڻيپور ۽ گمبٽ!“ انهن درگاهن تي به اسان جو آڌرڀاءُ ٿيو. مونکي ته آنڌ مانڌ لڳي پئي هجي. گهر پهتاسون رات جو ساڍي ڏهين بجي. هڪدم اندر وڃي ننڍڙيءَ جو احوال پڇيم. ماڻس چيو ”الحمدالله خوش آهي، اسهال به بند ٿي ويا اٿس!“ مون پڇيو ”ڪهڙي مهل بند ٿيا آهن؟“ ته چيائين ته ”چار لڳي ويهن منٽن کان پوءِ پيٽ ڪونه آيو اٿس!“ مون کي ماٺ لڳي وئي. نڪي ڪڇيس نڪي ڪنهن سان سچي ڪيم پر دل ئي دل ۾ عقيدن ۾ ڏار پئجي ويا.
اها ساڳي روبي مائي جڏهن ڪراچيءَ ۾ فريئر روڊ واري گرلس ڪاليج ۾ پڙهندي هئي ته اوچتو پرنسپال فون ڪئي ته توهان جي ڇوڪري بيهوش ٿي ڪري پئي آهي. جهٽ ۾ ماڻس ڪار ۾ چڙهي وئي ۽ وٺي آيس. خبر پئي ته کيس مٿي ۾ سخت سور پوندا هئا ۽ چڪر ايندا هئا. سور ايڏو پوندو هئس جو ڀت سان مٿو ٽڪرائيندي هئي. مونکي اچي ڊپ لڳو سو سندس دماغ جو اِي. اِي. جِي ڪرايم، پر شڪر جو اهڙي ڪا خطرناڪ خرابي ڪانه هئي. ڊاڪٽرن جو علاج ڪرايوسين پر فائدو ڪونه ٿيو. اتي مون کي شادي شهيد ياد آيو. شهيد تي اڌ مٿي جي سور (مِگرين) جا مريض ويندا هئا ۽ شفاياب ٿي ايندا هئا.
خيرپور ميرس ۾ هڪ ڏينهن صبوح جو پنهنجي بنگلي کان جو نڪران ته سول سرجن ظهير انصاري ۽ سندس ڀيڻيويو ڊي آءِ جي پوليس صغير صاحب،