اونھي ڳالھ اسرار جي

شروع ڪيون ته ”هي شخص اسان وٽ دانهن کڻي آيو آهي ان جي پارت اٿؤ!“ هاءِ ڪورٽ کيس توهين عدالت جو نوٽيس ڪڍيو. اخبار ۾ به اهڙيون خبرون آيون. اسين سڀ حيران ۽ وائڙا ته الائي ڇا ٿيندو؛ درويش هاءِ ڪورٽ جي سڏ تي ويندو به الائي ڪونه. پر هو ويو انهيءَ ساڳئي فقيرانه انداز ۾ ۽ بنا وڪيل، بنا لکپڙهه جي وڃي چيائين،”هائو برابر، اسان چٺيون لکيون آهن. ماڻهو الله جو نالو وجهي اچن ٿا. اسان به سفارش جي چٺي الله جي نانءُ تي لکون ٿا. توهان جي مرضي آهي وڻيوَ ته سزا ڏيو وڻيوَ ته ڇڏيو!“ هاءِ ڪورٽ کيس ڇڏي ڏنو ۽ چيو ته آئينده اهڙيون چٺيون نه لکندا ڪيو. هاءِ ڪورٽ وارا سندس معصومانه انداز کان متاثر ٿي ويا.
ٻيو به هڪ واقعو کهڙن جي مخدوم صاحب جو ٻڌم ته هو ماڻهن جون سفارشون کڻي هزهائينس مير علي نواز خان ٽالپر وٽ ويندو هو. مخدوم صاحب وڏو عالم، درويش ۽ بزرگ هو سو مير صاحب کيس انڪار ڪونه ڪندو هو. پر حڪمراني معاملن ۾ بالآخر ڪيتري مداخلت برداشت ڪري سگهبي سو هڪ لڱا مير صاحب چيس ته ”مخدوم صاحب هن ڀيري سفارش قبول ڪيون ٿا پر وعدو ڪيو ته اڳتي ڪنهن جي سفارش نه آڻيندا.“ مخدوم صاحب وعدو ڪيو پر مير صاحب شاهاڻي انداز ۾ چيو ته ”نه مخدوم صاحب ڏاڙهي ڏيو!“ مخدوم صاحب ڏاڙهي تي هٿ رکي وعدو ڪيو ته وري سفارش ڪونه آڻيندس. اڃا وعدو ڪري درٻار کان ٻاهر نڪتو مس ته هڪ سواليءَ اچي ورايس. مخدوم صاحب انڪار ڪندي چيو ته ”بابا مير صاحب کي ڏاڙهي ڏئي آيو آهيان ته وري نه ايندس.“ سواليءَ به چيس ته ”سائين! الله جي نانَو تي منهنجو ڳهو تاريو!“ مخدوم صاحب به موٽي ويو مير صاحب وٽ جنهن سبب پڇيس ته مخدوم صاحب مدعا بيان ڪئي. مير صاحب وعدو ياد ڏياريندي فرمايو ته ”مخدوم صاحب اڃا هاڻي ڏاڙهي تي وعدو ڪري ويا آهيو!“ مخدوم صاحب به صاف چيو ته ”مير صاحب هڪ طرف ڏاڙهي ٻئي طرف الله جو نالو، تارازيءَ جي پڙ ۾ جو وڌم ته منهنجي ڏاڙهي وارو پڙ مٿي هوا ۾ هليو ويو، الله جو نالو ڳورو ٿي پيو، مون واري ڏاڙهي ۾ ته وزن ئي ڪونه هو.“ مير صاحب به کلي ويٺو.
اڳ ۾ لکي آيو آهيان ته ادا شمس وٽ هڪ مست ملنگ ايندو هو جو چانهه جو ڪوپ پي باقي شمس کي ڏيندو هو ۽ شمس اها اوبر پي ويندو هو. هڪ دفعي شمس جي اوطاق تي ويٺا هئاسون ته عبدالحئي جاگيراڻي آيو ۽ ڳالهه ڪيائين ته قاضي فضل الله جي جاءِ وٽ گوڙ لڳو پيو هو ۽ پوليس به آيل هئي. جاچ لاءِ ماڻهو موڪليوسين ته ان خبر آندي ته هڪڙو فقير قاضي صاحب جي بنگلي جي گيٽ ٻاهران وسلا ۽ گودڙي رکي ويهندو آهي سو اٿيئي نٿو. اسان پاڻ فقير کي اتي ويٺل ڏسندا هئاسون. چيائون ته قاضي صاحب پوليس هٿان کيس اٿاريو پر وري موٽي آيو آهي ۽ اٿي ئي نٿو. اتي، ادا شمس وارو مست ملنگ اٿي بيٺو. چي ”هان! اُٿي نٿو؟ ڏسان ڪيئن نٿو اٿي.“ ايترو چئي مست ملنگ وڏيون وکون کڻندو محڪمانه انداز سان قاضي صاحب جي بنگلي طرف روانو ٿيو. هُن فقير جي نظر جيئن ئي مست ملنگ تي پئي ته وٺي ڀڳو. پٺيان مست ۽ اڳيان فقير، اهڙو ڀڳو جو وري نه ڪنهن ڏٺو، اهو ڪهڙو اسرار آهي؟ جيڪو وزير کان ڪونه ڊنو، پوليس کان ڪونه ڊنو، سو هڪ غريبڙي فقير کي ڏسندي ئي وٺي ڀڳو ۽ لاڙڪاڻو ئي ڇڏي ويو. هي ڪهڙو سرڪاري حڪم هو يا ڪهڙي سرڪار هئي.
مٿي مون پنهنجا اکين ڏٺا واقعا ۽ مشاهدا بيان ڪيا آهن. هاڻي عبدالحق ٿو ڳالهائي. چي، ”سائين ابي کي پٽاڻو اولاد ڪونه هو سو اجمير شريف، خواجه اجميري جي درگاهه تي دعا گهري آيو ته ’الله پٽڙو عطا ڪريم ته اهو هتي اچي حاضري ڀريندو.‘ مان ڄائس. ميٽرڪ پاس ڪيم ته پوليس سب انسپيڪٽر لاءِ چونڊجي ناسڪ (بمبئي طرف) تربيت لاءِ موڪليو ويس. ڪيئي سال لنگهي ويا، سب انسپيڪٽر ئي هئس ته دهلي ۽ آگري گهمڻ ويس. ابي مرحوم چيو هئم ته ’خواجه اجميريءَ تي حاضري ضرور ڏجانءِ !‘ سو دهليءَ کان ننڍي پٽي واري (راجا واري گاڏي چوندا هئا) گاڏيءَ ۾ جوڌپور ۽ اجمير طرف روانو ٿيس. فرسٽ ڪلاس ۾ ويٺو هئس. گاڏي اجمير شريف پهتي ته ٻه ماڻهو يونيفارم (وردي) ۾ آيا ۽ اچي در کوليائون ۽ ڪنڌ جهڪائي چيائون ’اچو راجا صاحب!‘ مون دل ۾ چيو هي وري ڪهڙو ناٽڪ! پوليس جو ماڻهو سو سوين شڪ شبها پيا پون. پر چيم يار عبدالحق جي ههڙي عزت ملئي ٿي ته بسم الله! لٿس هيٺ ته هڪ وردي وارو گاڏي ۾ گهڙي منهنجي بئگ کڻي آيو ۽ چيائين ته ’راجا صاحب بس هيءَ ئي بئگ آهي؟‘ مون چيو ’هائو!‘ چيائون ’هلو صاحب!‘ ٻاهر ڪار بيٺي هئي ڪنڌ جهڪائي دروازو کوليائون ۽ مان شڪ وسوسي جي ٻڏتر ۾ چڙهي ويٺس. تن ڏينهن ۾ موٽر ڪار ورلي ڪنهن ماڻهوءَ وٽ هوندي هئي. ڪار اچي هڪ شاندار هوٽل وٽ بيٺي ۽ چيائون ته ’صاحب توهان جو ڪمرو اندر آهي هلي آرام ڪيو!‘ اتي سمجهيم ته شايد اهي ماڻهو ۽ ڪار هوٽل جا ئي هجن. ڪمري ۾ وهنجي سهنجي سوٽ بوٽ لاهي سلوار قميص پائي ويٺس ته وري اهي ماڻهو آيا ۽ چيائون ته ’صاحب درگاهه تي هلندا!‘ چيم ’هائو!‘ چيائون ’هڪ بجي درگاهه کلندي آهي، اسان توهان کي وٺي هلنداسين‘ مان به لنچ ڪري تيار ويٺو هئس ته اهي يونيفارم وارا ٻئي ماڻهو آيا ۽ ڪار ۾ چاڙهي درگاهه جي در تي آندائون. دروازو کليو ته پريان گادي نشين خود بيٺو هو ۽ مون کي کلي کيڪاريائين ۽ خادمن کي حڪم ڏنائين ته ’بابا روضو کوليو!‘ انهن وٽ چاٻين جا ڇُڳا هئا. روضو کوليائون. عام طرح سان روضو ڪونه کوليندا آهن. (اها خبر مون کي به آهي جو مان پاڻ به ٿي آيو آهيان. اهو ذڪر پوءِ ايندو). گادي نشين مونکي اندر مزار تي وٺي ويو ۽ مون مزار جي چوکٺ کي چميو. پوءِ ڀرسان پلٿي ماري با ادب ٿي ويٺاسون. گادي نشين هر هر کلي پيو مونڏي نهاري. نيٺ هڪ خادم کي حڪم ڏنائين ته ’فلاڻو رجسٽر کڻي اچو!‘ هڪ پراڻو رجسٽر آڻي ڏنائون شايد 1909ع جو هو، سو کولي هڪ صفحو مونکي ڏيکاريائين جنهن تي لکيو پيو هو ته ’اڄ فلاڻي تاريخ ميهڙ جو محمد بچل وقاصي آيو ۽ پٽ جي باس باسي ويو.‘ گادي نشين مشڪي مونکان پڇيو ته ’اهو پٽ تون آهين؟‘ سائين ڏسو قدرت! مون چيو ’هائو! مان ڏهين آڪٽوبر 1910ع ۾ ڄائس‘، ۽ نذرانو پيش ڪري موڪلائي موٽي آيس. سائين هي ناٽڪ يا عبدالحق جو بخت. ڏسو مون لاءِ انتظار پئي ٿيو ۽ اڳواٽ رهائش ۽ ڪار وغيره جا بندوبست ڪيا ويا. الائي ڪهڙو راز آهي!“
عبدالحق صاحب ان ڳالهه کي پوليس جي زبان ۾ ’ناٽڪ‘ ٿي سڏيو ۽ حيرت ۽ راز به. انهيءَ کان وڌيڪ حيرت جي ڳالهه اها ٿي جو ٽي سيپٽمبر 1996ع تي ٽنڊو آدم ۾ وفات کانپوءِ جڏهن ان ئي ڏينهن، مطابق 18 ربيع الثاني 1317هجري تدفين ڪري پوري ڪئي سين ته هڪ فقير (درويش) ڊوڙندو اچي پهتو. هڪ چادر تربت مٿان وڇايائين. چي ”هيءَ خواجه اجميري جي مزار جي چادر آهي ۽ اڄ خواجه جي عرس (يا برسي) جو ڏينهن آهي. مونکي حڪم ٿيو ۽ مان ڊوڙندو آيو آهيان.“ چادر چاڙهي هليو ويو. وري ڪونه ڏٺوسون.
خواجه اجميري جي درگاهه تي مون سان جيڪو واقعو پيش آيو سو بيان ڪندو هلان. سن 1945ع ۾ جڏهن مان اڃا ڪاليج پڙهندو هئس ت