اونھي ڳالھ اسرار جي

فوجي حملي جو ڊرامو رچائي بنگلاديش هٿ وٺي ٺاهيو، ان لاءِ اقبال آخوند جو ڪتاب ”هڪ بيهي ڏسندڙ جون يادگيريون“ انگريزيءَ ۾، وٺي پڙهڻ گهرجي. آڪسفورڊ يونيورسٽي پريس وارن ڪراچيءَ مان ڇپائي پڌرو ڪيو آهي. فوجي جنرلن چالبازي ڪري، ڏوهه سياستدانن مٿان مڙهڻ لاءِ ڪوڙيون خبرون ۽ افواهه هلايا. حقيقت ۾ شروع کان ئي فوج ۽ پنجاب (فوج معنيٰ به پنجاب) ڪمال خود غرضي ۽ مفادپرستيءَ سان پاڪستاني سياست ۾ ڊاهه ڊوهه ڪندا آيا، جا اڄ تائين جاري آهي.
لياقت علي خان کي قتل ڪرڻ، خواجه ناظم الدين کي ڊسمس ڪرڻ. اسيمبليون ٽوڙڻ، وزيراعظم هڪ ٻئي پٺيان ڪڍڻ ۽ رکڻ. آئين معطل ڪرڻ مارشل لا لڳائڻ ون يونٽ ٺاهڻ، سڀ هڪ ئي ڊرامي جون ڪڙيون آهن. سنڌ جي مفاد تي ڌاڙا هڻڻ ۽ هتان جي نوڪرين، زمينن ۽ پيداواري وسيلن تي قبضا ڪرڻ سندن مول متو آهي ۽ بکي نگاهه آهي. ملاڪاتيار کان پرڀرو جتي يونين ٽيڪساس وارن تيل ڳولهي لڌو آهي اتي، حيدرآباد جي ڊپٽي ڪمشنر سان گڏجي ويس. ڀر واري ڳوٺڙي مان هڪ به ماڻهو اتي ڪونه هو. پنجابي آفيسر کان سبب پڇيم ته چيائين ته ”سنڌين ۾ ڪو به تربيت يافته ڪونه آهي.“ پڇيومانس ته ”چوڪيداريءَ لاءِ ڪو ٽريننگ اسڪول آهي ڇا؟“ جواب ڪونه ڏنائين. سنڌ جي دولت تي قبضو ڪرڻ لاءِ سنڌين خلاف نفرت ڦهلائڻ ضروري آهي. انهيءَ ڪري مهاجر، پنجابي، پٺاڻ متحده محاذ ٺهيو. چوندا آهن ته حب علي آهي يا بغض معاويه. هتي حب پاڪستان ناهي. بغض سنڌ آهي. جڏهن ڀٽي صاحب کي ڦاسي ڏنائون ته مون مشهور شاعره فهميده رياض کان پڇيو ته ”ڀٽو صاحب سنڌي نه هجي ها ته ڇا ڦاسي اچيس ها!“ هوءَ تمام ذهين ۽ صاف گو آهي سو صاف چيائين ته ”بلڪل نه. جيڪڏهن ڀٽو صاحب پنجابي، پٺاڻ، بلوچ، مهاجر يا ڪشميري سواتي هجي ها ته ڦاسي نه اچيس ها!“
ڀٽي صاحب جي ڦاسي به عدليه تي داغ آهي. تڏهن به صحافتي ادارا خاموش رهيا. ڪيئن ته جج صاحبن سان حالتون ڪيون ويون. پنجاب مان سينئر ججن کي ڪڍڻ مولوي مشتاق کي چيف جج ڪيو ويو ۽ کانئس ڪڌو ڪم ورتو ويو. سپريم ڪورٽ مان هڪڙن ججن کي ڪڍيو ويو. هڪڙو افغانستان ڀڄي ويو ۽ هڪڙو وڃي لنڊن ۾ پناهه گزين ٿيو. جسٽس وحيد الدين جو شينهن مڙس هو تنهن کي بيمار قرار ڏئي زوريءَ موڪل تي ڪراچي اماڻيو ويو. اهڙين ڏاڍاين ۽ زيادتن تي ڪنهن کي ضمير جي چهنڊڙي ڪانه پئي. نه ڪنهن ڪاوسجيءَ کي نه ڪنهن صحافيءَ کي. معنيٰ ته ميڊيا مافيا ۽ ٻيون سڀ مافيائون ڳانڍڙ سانڍڙ ۾ هيون ۽ سندن وچ ۾ هڪ ناپاڪ ڳجهو ٺاهه هو. تڏهن ته ڪراچيءَ ۾ مٺايون ورهايون ويون ۽ فوجين کي گلن جا هار پارايا ويا. ان وقت عدليه جي عزت ۽ آزاديءَ جي ڪنهن کي پرواهه ڪونه هئي. ضياءَ جي ڏينهن ۾ جڏهن عارضي فوجي آئين P.C.O نافذ ڪيو ويو ته سپريم ڪورٽ جي چيف جج سميت جسٽس دوراب پٽيل جهڙي ماڻڪ موتي ۽ ڪيترن ٻين جج صاحبن کي بنان سبب ڄاڻائڻ جي ڪل ٻارهن ججن کي نوڪريءَ مان ئي ڪڍيو ويو. ان وقت ڪنهن کي سيڪ نه آيو نه وويڪ جي چهنڊڙي پئي. ويندي نام نهاد بابائي صحافت به گوشئه عافيت ۾ خاموشي اختيار ڪئي. تڏهن ته عدليه جي اختيارن ۽ عزت ۽ وقار کي ڪنهن ڪونه کنگهيو. جيڪي هاڻي سپريم ڪورٽ ۾ ويٺا آهن سي به چپ رهيا. نه ڪنهن نظامي، شامي، حقاني ۽ نه ئي صحافت جي هٿرادو شيرن کي ڪڇڻ جي همت ٿي. هي اوچتو عدليه سان عشق به ان ئي مافيا جو ڪرشمو آهي. ڳالهه اصل اهائي آهي. جي ايم سيد سان ضياءَ الحق جو عشق به ساڳي ڪڙي آهي.
سنڌ جي سدا بهار سرزمين کي ڳڙڪائڻ لاءِ هرڪو سانڊي جيان جهپٽ هڻڻ لاءِ لالچي اک وجهيون ويٺو آهي. سنڌ کي الله ڪيو به سون جي کاڻ آهي. گئس هت، ڪوئلو هت، پيٽرول هت، چيرولي ۽ چونو هت، گرنائيٽ پٿر هت، مٽي اهڙي ڀلي جو هڪ آمريڪي مونکي چيو ته ”هت ماڻهو پوکيو ته ڦٽي پوندو!“ ڏسو نه، انب هت، ڪيلو هت، نارنگي هت، چِڪو ۽ ڦاروان هت، ڪپهه، ڪڻڪ، چانور، مڱ، مڱيرا، وڏڦ، تر، کجور، زيتون، جيڪي پوکيو، ويندي پان جي پوک ۽ سڻي به هت پوکجن ٿا. حضور اڪرم صلي الله علي وآلھِ وسلم کي هتان ائين خوشبو نه آئي هئي. ڪا ته ڳالهه هئي. اڃا ته الائي ڇاڇا سنڌ ۾ هوندو. وڏي ڳالهه ته هتئون جو ماڻهو به مٺڙو، نيڪ نيت، جيءُ ۾ جايون ڏيڻ وارو، صابر ۽ شاڪر اهڙو جو جيل ۾ هوندو ته به چوندو ”شڪر آ.“ اهڙن ماڻهن کي الله رڻ ۾ ڪونه روليندو، نڪو اهڙو عرفه ۽ اعليٰ ڪلچر تباهه ٿيندو. نهٺائي نياز نوڙت الڳ. اهوئي سبب آهي جو هر ڪنهن جون بريون اکيون اسان ۾ آهن، پوءِ به اسين سلامت آهيون. رڳو پنهنجو اخلاق ۽ ڪردار بهتر کان بهتر ڪيون ۽ ڪجهه جاکوڙيون. هٿ تي هٿ ڌري نه ويهون، نه ٻين ۾ آسرو رکون. چوندا ئي ائين آهيون ته ’اپڻي گهوٽ ته نشا هووئي.‘
مذهب ۾ اسان ڪشاده دل آهيون. ڀنگ عام پيئون ۽ ان کي برو ڪونه سمجهون. ڪٽر ڪونه آهيون. ملان کي ملامت ڪيون ۽ مستن کي پوڄيون. منهنجي دوست غلا النبي سومري وٽ هڪ آمريڪي دوست آيل هو. ڪيترا ڏينهن رهڻ کان پوءِ عجب ظاهر ڪيائين ته ”ههڙي غريب ۽ پوئتي پيل ملڪ ۾ نه نفسياتي ڊاڪٽر آهن نه نفسياتي شفاخانه!“ غلام النبي سومرو نه رڳو ذهين هو، پر منجهس مزاح جي به اعليٰ خوبي هئي. سو چيائينس ته ”هت چريو ايترو اڻلڀ آهي جو اتفاق سان ڪو چريو ٿي پوي ته اسان ان کي سنت saint سمجهي پوڄيندا آهيون.“ مون چيو ”نه، ملان کي ملامت ڪيون ۽ چرئي کي درويش سمجهون. ماءُ پيءُ، چاچي مامي ۽ وڏي ڀيڻ کي پيرين پئي ملون، ٻين سان هٿ جوڙ جي واٽ. باقي سر زمين ۾ ساهه اٿئون. نه سنڌ ڇڏي ٿا سگهون نه ان تان هٿ کڻي ٿا سگهون.“ لُڪ ۽ لوءِ ۾ مٿي اگهاڙا پيرين اگهاڙا بيهڻ برداشت ڪيون ٿا پر سنڌ کي ڪوسو واءُ لڳندي سهي نٿا سگهون. اسان جي انهيءَ ڄر تي گهڻائي ليڊر سڳورا پنهنجي کچڻي پچائڻ لڳي وڃن ٿا. عجب نه آهي جو مهاجر به ائين اسان جيان ٿي وڃن ۽ شل اهو قدم سڳورو ٿئي.
مون مٿي پنجاب تي ۽ پنجابي فوج تي تنقيد ڪئي آهي پر اها سورنهن آنا صحيح نه آهي، رموٽ ڪنٽرول ڪنهن ڏورانهين ڏيهه ۾ آهي. اهو جيئن چاهي چئنل مٽائي ويٺو ۽ اسين ان مٽ سٽ ۾ گڏن جيان پيا نچون ٽپون، ڪِرون ۽ مرون. اهو پس پڙده دجال شايد اصل ڪاڻو دجال هجي جو سڀ ڪجهه، پنهنجي مفاد ۾، هڪ اک سان ويٺو ڏسي. اصل ڏوهه ان دجال جو آهي جو آءِ. ايم . ايف جي روپ ۾، يونائيٽيڊ نيشنس جي روپ ۾، نئين ورلڊ آرڊر جي روپ ۾ ويٺو رموٽ ڪنٽرول جو ٻٽڻ دٻائي.
هيڏا سارا صفحا سياست تي ڪارا ڪري ويس حالانڪ سياست منهنجو سبجيڪٽ ئي نه آهي. اسان جي بکئي ڏکئي ملڪ ۾ مکيه موضوع سياست نه ٿيندو ته ٻيو ڇا ٿيندو؟ آزاديءَ کان اڳ هڪ آمريڪي سولجر مونکي چيو ته ”حيرت آهي، توهان جو هر هڪ ماڻهو سياست تي ڳالهائي ٿو.“ کلي چيائين ته ”سياست جي ڳالهه هجي نه هجي توهان ڦيرائي گهيرائي ان ۾ سياست ٽنبيو ٿا.“ چي ”هڪ ماڻهوءَ کان پڇيم ته توهان هندوستاني مرچ ايترا گهڻا ڇو ٿا کائو؟ ته چيائين ته غلامي ۽ غريبي ۾ ٻيو ڪجهه کائڻ لاءِ ميسر ناهي ته مرچن جي چهر تي رکي سڪي کائي ٿا وڃون!“ سياست ۽ ح�