اونھي ڳالھ اسرار جي

�ا تعويذ وغيره، ڪا ڪسوٽي ناهي.
ڪرامتون ۽ معجزا انسان جي وسن ۾ ناهن، ڪرامتون معجزا، نفعو نقصان سڀ الله جي طرفان آهي جو مهربان ٿئي ته سڀ ڪجهه ٿي وڃي ٿو؛ ۽ الله مهربان ٿئي ٿو جڏهن ماڻهو تن من ڌن ۽ خلوص سان انسان ذات جي ڀلائيءَ ۾ جنبي وڃي، بنا معاوضه، لوڀ، لالچ يا پذيرائي جي. رسول ڪريم صلي الله عليھ وآلھِ وسلم رحمت العالمين هئا. صوفي درويش يا ولي به صرف اهوئي ٿي سگهندو جو ٻين لاءِ رحمت جو باعث بڻجي وڃي. هر ڪنهن جو دعاگو هجي، خير خواهه هجي، خدمتگذار هجي ۽ مندو نه چاهيندو هجي. جيڪو ائين ڪري سگهي سو هن پِڙ ۾ پير پائي. پاڻ وڃائڻ، پاڻ وسارڻ، پاڻ ارپڻ اهو آهي پاڻ سڃاڻڻ تهان پوءِ جيڪو قدم کڻندو سو رحمت ئي رحمت هوندو، عبادت هوندو ۽ ذڪر هوندو. اهڙو ماڻهو ڀلائيءَ جو ڀنڊار ٿي پوندو.
درويش الله لوڪ ۽ ٻهروپئي وچ ۾ فرق ۽ سڃاڻپ جو سؤلو ۽ سؤ فيصد صحيح طريقو توهان کي ٻڌايان ٿو. سچي درويش جي سڃاڻپ آهي ته پاڻ وڃي وڌيڪ سادو ۽ مفلس ٿيندو ۽ سندس پوئلڳ يا مريد وڃن خوشحال ٿيندا. ان بجاءِ اسان الٽو طريقو ڏسون ٿا ته هڪ غريب مفلس فقير اچي ديرو ڄمائي ٿو ۽ درويش سڏجي ٿو. ڏسندي ڏسندي ڪوٽ قلعا ماڙيون اڏبيون وڃن ٿيون ۽ زمينون زمينداريون ۽ ٻيا آمدني جا وسيلا وڌندا وڃن ٿا ۽ هو موٽر ڪارون ۽ پجيرا وغيره رکڻ شروع ڪري ٿو؛ هوڏانهن سندس پوئلڳ ۽ مريد وڃن وڌيڪ بدحال بکيا ۽ ڏکيا ٿيندا ۽ هو انهن کي نوڪر ۽ هاري ڪري هلائي ٿو ۽ کين پنهنجا ٻانها ڪري سمجهي ٿو. هيءَ ڪهڙي فقيري ۽ درويشي آهي. سڌو سنئون ڍؤنگ ۽ فريب آهي. پير فقير اهو آهي جو ڏيندو وتي ۽ ورهائيندو اچي؛ پاڻ وٽ پئسو پنجڙ نه رکي، نه گڏ ڪري. قرآن الحڪيم ٿو فرمائي ته ”جيڪو ميڙي ٿو ۽ ڳڻي ڳڻي ٿو رکي ان لاءِ وڏو عذاب آهي ۽ انهيءَ ئي سون چانديءَ سان کيس ڏنڀ ڏنا ويندا“ هاڻي ته ڳالهه صاف ٿي وئي نه، بنا شڪ شبهي جي، ته اهڙو ماڻهو درويش ڪيئن ٿيندو. ڀلي حضور صلي الله عليه و آلھِ وسلم ۽ سندس آل ۽ اصحابن ۽ بعد جي بزرگن جون حياتيون جاچي ڏسو.
مولا علي ڪرم الله وجھ ته صاف فرمايو ته ”جتي به ملڪيت گڏ ٿيل ڏسو ته سمجهو ته غلط طريقا استعمال ڪيا ويا آهن!“ پوءِ ڀلا غلط طريقن استعمال ڪرڻ وارو ڪيئن درويش بزرگ يا ولي الله ٿيندو؟ سڄو مدار آهي اعمال حسنه ۽ حسن اخلاق تي. اهو ئي آهي تصوف، اهائي آهي درويشي ۽ بزرگي. ذڪر الله به اهو ئي آهي، هي جو چون ٿا ته قلبي ذڪر ڪجي يا ٻين لفظن ۾ قلب ذڪر ڪري، بي معنيٰ ۽ غير مستند ڳالهه آهي. ڀلا دل کي ڌڙڪائڻ سان ڪهڙو خلق خدا جو فلاح ۽ بهبود ٿيندو! سورتھ جمعھ ۾ قرآن الحڪيم ڳالهه واضح ڪري ڇڏي ته، ”اي مؤمنو! جمعي جي ڏينهن جڏهن نماز لاءِ سڏيو وڃي ته ڪم ڪار ڦٽي ڪري ڊوڙو الله جي ذڪر ڏانهن!“ صاف ٿيو ته ذڪر الله، دل کي ڌڙڪائڻ ۾ نه پر، باجماعت نماز ۾ آهي جتي خطبو ٻڌڻ فرض آهي ۽ نماز ’واجب‘ يعني ”اجتماعي طور گڏجي قرآن شريف ٻڌڻ سمجهڻ ۽ ان تي عمل ڪرڻ“ آهي ذڪر. اجتماعي طور قرآن جي روشني ۾ سوچ ويچار ڪري صحيح عمل جو تعين ڪرڻ ۽ گڏجي ان راهه تي عمل پيرا ٿيڻ آهي ذڪر الله. مان ڪو عالم نه آهيان ۽ نه ئي دستار بند مولوي پر جيڪي ڪجهه مون پڙهيو آهي ۽ پرايو آهي سو بيڌڙڪ چوان ٿو، ڇو ته اهو چوڻ گهرجيم. ماٺ ڪبي ته مشرڪ ٿبو آهي.’سچ‘ اهو ته پاڙيسريءَ سان اهڙو سلوڪ ڪيو جهڙو گهر ڀاتيءَ سان ۽ هر شخص سان اهڙو ورتاءُ ڪيو جيڪو توهان پاڻ لاءِ چاهيندا هجو. هي مان ڪونه ٿو چوان، هي رحمت اللعالمينﷺ جا فرمان آهن. اهو آهي نج تصوف ۽ ان تي عمل ڪندڙ آهي مبتدي (ابتدائي) صوفي. انهيءَ حساب سان توهان مارڪس ۽ لينن کي به مبتدي صوفي سڏي سگهو ٿا ڇاڪاڻ ته انهن سڄي ڄمار عوام جي ڀلي لاءِ سوچيو ۽ جاکوڙيو، سر جو سانگو ڪونه ڪيائون، توهان چاهيو ته رسول بخش پليجي، شيخ اياز ۽ سائين جي ايم سيد کي به ان قطار ۾ شامل ڪري سگهو ٿا.
ڪٿي جمال ابڙو ڪٿي هي ڦوڙاٽ ۽ دقيق مسئلا. الله معاف ڪندو! پر مونکي به پنهنجي مهربان شيوخ، هن سمنڊ ۾ ٽٻي ڏياري آهي. پهرين منهنجو ابو علي خان ابڙو ۽ پوءِ سيد اخلاق احمد رضوي صاحب ۽ منهنجو شيخ الشيوخ حضرت سيد افضل حسين شاهه، علي پور سيدان واري جماعت جو گادي نشين، شيخ اياز به هلي ساڻن مليو. سائين تمام ٿورڳالهائو ۽ فرش نشين آهن. اياز کين فقط دعا لاءِ گذارش ڪئي. ڪي تمام ٿورا ماڻهو ساڻن اهڙي حجت ڪندا آهن، پر سائين هڪدم هٿ کڻي اياز جي حق ۾ ٻاڏايو. اياز جو چوڻ آهي ته انهن چند منٽن ۾ سندس پنجاهه سيڪڙو ذهني مونجهارا توڙي جسماني علالت، لهي ويا. هاڻي هيءَ ڳالهه ڳري آهي. اياز جهڙو اسڪالر ۽ دانشور جنهن تي دهريت جو ٺپو به لڳل هجي سو ههڙي ڳالهه ۾ ڪوڙ ته ڪونه ڳالهائيندو ۽ ڇو ڳالهائيندو؟ هيءَ ته معمولي ڳالهه آهي پر هن فقير، يعني مون تي اهڙيون مهربانيون ٿيون آهن جو ڳالهه نٿي ڪري سگهجي، نه ئي ڪرڻ کپي.
پڙهيو هئم ته لنواري واري بزرگ کان ڪنهن پڇيو ته ”سائين، حضور صلي الله عليھ وسلم جن جو معراج جسماني هو ته ڇا پوءِ ٻيو ڪوئي بشر به معراج جي سعادت ماڻي سگهي ٿو؟“ بزرگ ڏاڍي ڌيرج سان فرمايو ته، ”بغداد جي خليفي دجله تي پل ٻڌائي پوءِ پهريائين پاڻ وڏي شان مان ۽ ٺٺ ٺانگر سان گهوڙي تي چڙهي اتان لنگهيو. هاڻي سڄي خلق خدا جي، ان پل تان پئي لنگهي!“ هي وري تمام وڏي ڳالهه ٿي وئي. حضور سائين صلي الله عليھ وسلم فرمايو هو ته ”انا بشر مثلڪم“ يعني مان بشر آهيان توهان جهڙو. جي ائين آهي ۽ ضرور ائين آهي ته پوءِ سوال آهي ته هڪڙو بشر پاڻ ۾ اهڙيون خاص خصلتون پيدا ڪري، ڪجهه ڪڻا هڙ پلئه ڪري سگهي ٿو. هيءُ آهي اصل اسرار ۽ اهو اسرار رهڻ ئي کپي ڇو ته ’ڳولها‘ هڪ عمل جاريه آهي.”ڳجهه“ لامحدود آهي تنهن ڪري مسلسل لوچ ۾ ئي انساني ارتقا جو راز سمايل آهي. ”ڳولهيان ڳولهيان، شال مَ ملان هوت“ يا ”اٿي لوچ لطيف چوي!“ يا ”مر مران مارڳ ۾.“
انسان جو اولين فرض آهي ”لوچ“ يا قرآني زبان ۾ عمل صالح. حضرت ابو بن اڌم جڏهن بادشاهي ڇڏي برپٽ رلندو رهيو ته کيس ڄاڻ پئي ته ”سچو علم آهي ئي عمل ۾.“ فرمائي ٿو ته ”جيڪي ڪجهه ڄاڻو ٿا ان تي ئي عمل نٿا ڪيو ته پوءِ جيڪي ڄاڻو ئي نٿا ان جي پٺيان وهلور ڇو ٿا وڃو!“ هيءَ به تمام وڏي ڳالهه! معنيٰ ته ڏاڪو ڏاڪو ڪري جيڪا ڄاڻ پوي ان تي عمل ڪري پوءِ ٻيو ڏاڪو چڙهجي. حضرت امام ابو حنيفه فرمايو ته ”عمل کانسواءِ علم آهي ئي ڪونه؛ ڇاڪاڻ ته علم حاصلات ئي آهي عمل جي!“ اسان وٽ سنڌ ۾ جو ملان يا ٻانڀڻ تي طنز ٿئي ٿي سا به رڳو ان ڪري جو هو آهن عالم ”بنان عمل“ جي، يعني علم اٿن ئي ڪونه ڇو ته علم پئدائش آهي عمل جي.
هاڻي وڏي ڳالهه آهي ته ’علم‘ آهي ڇا؟ علم لامحدود آهي، اسرار آهي. عجب آهي حيرت آهي. ان ڪري جيڪا به هريڙ هڙ پلئه پوي ان تي شڪر ڪري نهٺائي ۽ نماڻائي سان عمل ڪري جيسين وڃي ڪو ٻي