اياز قادري: مرحوم علي خان ابڙو

جو سندن گهر جا ڀاتي، عزيز ۽ نوڪر، سندن خلق جا گرويده هئا. سندن نوڪر ڇڏي وڃڻ کانپوءِ به سڪ سان وٽن ايندا هئا، ۽ بدلي ٿيڻ مهل روئي وهندا هئا. مرحوم ڪنهن کي به رنج نه پهچايو ۽ ڪوبه دشمن پيدا نه ڪيو، سندن دل نهايت نرم ۽ همدرديءَ سان ڀريل هئي. مرحوم علي بخش چنا صاحب، مسٽر الهه بخش انصاري صاحب ڊاڪٽر دائود پوٽي صاحب، سان سندن دلي دوستي هئي. هُو صاحب سندس اخلاق تي وڌيڪ روشني وجهي سگهندا.
1940ع ۾ ميرپور خاص مدرسي جي هاسٽل تان هڪ شاگرد ڪري پيو ۽ سندس جيرو ڦاٽي پيو. سول سرجن ڊاڪٽر سونڀار چيو ته ڪونه بچندو. مرحوم روئي ويٺو ۽ ڏاڍيون دعائون گهريائين. قدرت الاهي ڇوڪرو چڱو ڀلو ٿي ويو ۽ ڊاڪٽر چيو ته هن کي دوائن نه پر دعائن بچايو آهي.
لڪيءَ ۾ ٻن پهرن جو نٽهڻ اس ۾ چيائون ته اڄ جي مينهن پوي ته واهه جو نظارو ٿئي. پٽيوالن (جن مان هڪ اسماعيل اڃا جيئرو آهي ۽ سکر ۾ پٽيوالو آهي.) ان وقت ئي سس پس ڪئي ته ”خدا خير ڪري اڄ ڏاڍو مينهن پوندو.“ شام جو ڍنڍون ڍورا لڳي ويا. الله تعالى فطرت جي قوتن کي پنهنجي صالح بندن جو مطيع ڪري ڇڏيو آهي. ۽ کين اراده جي قوت سان نوازيو آهي.
مرحوم ۾ تعصب تر ماتر به نه هو، سندن هندو ۽ مسلم شاگرد کين هڪ جهڙا پيارا هئا. کين انسان ذات سان محبت هئي.
مرحوم نهايت محنتي ۽ وقت جا پابند هئا. صوم ۽ صلواة تي سختيءَ سان عمل پيرا هئا. سندن اٿڻ، پڙهڻ، لکڻ، کائڻ، گهمڻ ۽ سمهڻ وقت تي هو. انهيءَ پروگرام ۾ منٽ جو تفاوت به مشڪل سان ٿيندو هو. ڪڏهن عيد جي ڏينهن به مرحوم ويهي پنهنجي ٻارن سان ڪچهري نه ڪئي. نماز بعد وڃي پنهنجي لکڻ پڙهڻ کي لڳندا هئا.
مرحوم عملي زندگيءَ جا نهايت قائل هئا، ايمان جي ڪسوٽي اعمال کي سمجهندا هئا. وفات کان ڪجهه ڏينهن اڳ سندن ننڍي ڀاءُ کين چيو ته ” هي ڪلمن پڙهڻ. جو وقت آهي. ڪلمان پڙهو پاڻ ڏانهس نهاري چيائون ته ”ڪلمي پڙهڻ جو مطلب آهي ته ان تي عمل پيرا رهڻ، اهو وقت ته گذري ويو. هي ته بيڪاريءَ جو وقت آهي. ڏسو آخري وقت ۾ به جذبات کان ڪيترو پري ۽ صحيح نظريه تي قائم هئا. نهايت متوڪل شخص هئا. هن بي يقيني ۽ تذ بذب واري دؤر ۾ سندن شخصيت ايمان تازو ڪري ڇڏيندي هئي. دنيوي ڪمن کان مرحوم يا ته بي نياز هئا يا بيخبر. هو پنهنجي ڌن وارا هئا. وقتي پنهنجي سوچ ۽ تفڪر ۾ ايترو ته ٽٻجي ويندا هئا جي کانس مزيدار کل جهڙيون ڳالهيون ٿي وينديون هيون.
مرحوم ٻهراڙيءَ کي وڌيڪ پسند ڪندو هو ۽ 1944ع ۾ ريٽائر ڪرڻ بعد گهڻو ڪري ڳوٺڙن ۾ گذاريندا هئا. صبح و شام هڪ هڪ ڪلاڪ وڻن هيٺان اڪيلا ويٺا هوندا هئا. پڇاڙيءَ وارو ڪجهه عرصو پنهنجي ننڍي نياڻي وٽ خيرپور جوسي ۾ گذاريائون جتي فيبروري 1954ع ۾ بيمار ٿيا کين لاڙڪاڻي آندو ويو.
گهڻي محنت سببان سندن دل وڌي وڏي ٿي پيئي هئي. کين پنهنجي ابدي سفر جا ڀرون پئجي ويا. چوندا رهيا ته ملا مون کي غسل نه ڏئي. ڪفن به درزي سبي. ملا جنازه نماز نه پڙهائي، پٿر نه ڪجو.کٽون اونڌيون نه ڪجو، کير ۽ کاڌو بلاشڪ استعمال ڪجو، ختمي جو ثواب مون کي نه پهچندو. منهنجي تربت وڏي نه ڪجو، جمعه 16 جولاءِ سندن زندگيءَ جو آخري ڏينهن هو. سندن سڄو ڪٽنب اچي ڪٺو ٿيو هو. آخرين ڏينهن تي مرحوم غسل لاءِ گهڻو زور ڀريو. ٻن پهرن جو ماني ڪانه کاڌائون ۽ دوا پيڻ کان انڪار ڪيائون. پڇاڙيءَ تائين ڳالهائيندا رهيا. سادگيءَ جي تلقين ڪندا رهيا ۽ مشڪندا رهيا. سوا ڇهين بجي مهل ٽنهي پٽن کي گهرائي محبت سان هلڻ جي تلقين ڪيائون. پوڻين ستين بجي شام جو پاسيرا سمهيا پيا هئا ته کين هلڪو دؤرو ٿيو. اوچتو سٽ ڏيئي سڌا ٿي سمهيا. سندن قيمتي روح جنت البقا ڏانهن اڏامي ويا.
”جوڳي پنهنجي جوءِ يوا، جهڙ جان نيڻ جهمن،
سخت ساميئڙن هنيئڙي منجهه هرن،
سڄو موت مڱن، اڌ ڪٺا آرام ٿئي.“
سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ اهل دل ۽ اهل قلم حضرات ماتم ڪيو. الوحيد کين ”سنڌي ادب جو چمڪندڙ ستارو“ سڏيو. نواءِ سنڌ کين ”سنڌ جو ممتاز اديب ۽ تعليمي ماهر“ ظاهر ڪيو. حريت کين ”مفڪر ۽ دانشمند“ سمجهيو. ماستر صاحبن پنهنجي جهوني محسن لاءِ ”غم ۽ افسوس“ جو اظهار ڪيو.
مرحوم کي سترهين جولاءِ 1954ع تي صبح جو ساڍي نوين بجي لاڙڪاڻي ۾ قائم شاهه بخاريءَ جي درگاهه ۾ سپرد خاڪ ڪيو ويو.
اڄ نه اطاقن ۾ تازا پٿر ڪک،
آديسي اٿي ويا. پيئي اڏامي رک،
سامي کڻي سنک، وڄائي واٽ ٿيا.
(شاهه)
(ماهوار نئين زندگي حيدرآباد نومبر 1954ع)

  