ايم آر ڊي عوام جي تحريڪ جنھن کي ڀٽڪايو ويو

ن ڪري هنن اڳواڻن جي گرفتارين سان جيل ڀريو تحريڪ، جو اعلان ڪيو.

اڳواڻن سان جيل ڀريو تحريڪ جي معنيٰ هئي ”قيادت اندر ۽ تحريڪ غير منظم“ ان وقت سڄاڻ ماڻهن جيل ڀرڻ بدران جلسا ڪري غائب ٿيڻ ۽ ٻيھر ظاهر ٿي جلسا ڪرڻ جي حڪمت عملي وٺڻ جي صلاح ڏني. پر وڏن اڳواڻن کي پنھنجي سر تان بار لاهڻو هو. پوءِ ٿيو بہ ايئن، جلد ئي قيادت جي پھرين ۽ ٻي قطار اندر هلي وئي. ڪارڪن جوش ۾ بي لغام ٿي ويا ۽ پر امن تحريڪ تشدد ڏانھن لڙي وئي. پر آئون سمجهان ٿو تہ اهو تشدد عوامي حلقي مان نہ آيو. سرڪاري ايجنسيون اهڙي هلت هليون جو ٽينڪون، هيليڪاپٽر، بڪتر بند ۽ گوليون هليون. عام ماڻهن يا ڪارڪنن وٽ ڇا هو؟ موٽ ۾ نقصان سراسر تحريڪ وارن جو ٿيو. اها صورتحال ليڊر شپ جي غلط حڪمت عمليءَ سبب پيدا ٿي. تحريڪ کان اڳ، تحريڪ جي دوران ۽ تحريڪ کانپوءِ ڳالهيون بہ ڪبيون آهن. تحريڪ کي بي رخو ٿيڻ کان بچائڻو آهي پر ايئن ڪرڻ وارو ڪو بہ اڳواڻ ميدان ۾ ڪو نہ هو. جيل ۾ بند قائدين سان سرڪار ڇا ڳالهايو؟ اڄ تائين خبر نہ آهي. گهارو ريسٽ هائوس ۾ جن اڳواڻن کي ڳالهائڻ لاءِ وٺي ويا هئا، اهو تہ ناٽڪ هو. اصل ڳالهيون غالباً جتوئي صاحب سان ٿيون هيون، جنھن کي ڪراچي جيل کان ٻاهر ريسٽ هائوس ۾ رکيو هئائون.

محروميءَ جي احساس جي انتہا سنڌ ۾ هئي، ڀٽو بہ سنڌ جو هو. ”هنڌ اهو سڙي، جتي باھہ ٻري!“ سياسي دٻاءَ ۾ بہ سنڌ جون ڌريون ئي هيون ان ڪري جوالا مکي بہ هتي ڦاٽو! پنجاب ۽ سرحد جو عوام سڌي يا اڻسڌي طرح حڪومت ۾ هوندو آهي، جو ٻئي قومون هميشه ڀاڱي ڀائيوار رهيون آهن.

هن تحريڪ ۾ سنڌ جون سڀ مستقل ڌريون شامل هيون (سواءِ پير صاحب پاڳاري جي جماعت ۽ قوم پرستن جي، ايم ڪيو ايم تہ اڃا ڄائي بہ ڪو نہ هئي) ان ۾ سڀ کان اهم ڪردار پيپلز پارٽي، پليجي صاحب جي عوامي تحريڪ جمعيت علماءَ اسلام جو هو. تحريڪ ۾ شامل نہ ٿيڻ جو جنھن وٽ جيڪو بہ دليل هجي، تاريخ جو رڪارڊ پنھنجي جاءِ تي اٽل آهي. ميان نوراني تہ تبليغ تي هليو ويو. باقي جماعت اسلامي تہ ميان طفيل جي صورت ۾ ضياءَ الحق سان گڏ هئي. نتيجو اهو نڪتو تہ اها تحريڪ جيڪا جمهوريت جي نالي ۾ هلي ۽ قومپرستن نہ هلائي، اها فقط سنڌ تائين محدود رهجي وئي ۽ سنڌين جي قومي حقن لاءِ تحريڪ نظر اچڻ لڳي.

ان ڳالھہ جو اندازو وڏي سرڪار کي اڳ ئي هو. ان ڪري ڪنھن موقعي تي ايئن بہ ٻڌڻ ۾ آيو تہ هندستان سنڌو ديش ٺاهڻ لاءِ فوج موڪليندو. اهو شوشو ڪنھن بہ سياسي ڌر ڪو نہ ڇڏيو هو. ملڪ ۾ غيباتي ادارا پنھنجو ڪم ڪندا آهن. هن تحريڪ ۾ تہ سنڌ جي آزاديءَ جي ڳالھہ ڪندڙ ڪا بہ ڌر ڪو نہ هئي.

ايم آر ڊيءَ جو مقصد هو جمهوريت جي بحالي! پر جڏهن سڀ اڳواڻ جيلن ۾ هٿيڪا ٿي ويھي رهيا تہ تحريڪ ڇڙ وڇڙ ٿي وئي ( منطقي طرح ايئن ٿيڻو ئي هو) تحريڪ دوران جڏهن رياستي ادارا تشدد تي لٿا تہ مڇريل ماڻهن بہ (ڪنھن حد تائين) ڪي پر تشدد واقعا ڪيا هوندا. آئون سمجهان ٿو تہ اهو بہ غيباتي ادارن جو ڪم هو. ان وقت ماڻهن وٽ ڪھڙو بارود ۽ آٽوميٽڪ هٿيار هو؟ ان مهل تائين سنڌي ماڻهن جي ڪلاشنڪوف تائين پھچ ڪو نہ هئي. اهو هٿيار معاشري ۾ هئو ئي ڪو نہ. اها ڏائڻ ڪنھن آندي؟ ۽ ڪيئن آئي؟ ان سوال تي باقاعدي انگن اکرن سان ڳالهائڻ جي ضرورت آهي. آئون سمجهان ٿو تہ تحريڪ کي ناڪام ڪرائڻ لاءِ ڪي هٿرادو واقعا ڪرايا ويندا هوندا ۽ پوءِ دنيا کي ٻڌايو ويو تہ سنڌي ماڻهو تشدد ذريعي اها جنگ وڙهي رهيا آهن جيڪا ڪنھن بہ ۽ ڪڏهن بہ ڪو نہ کٽي آهي.

ان کانپوءِ اسان 12 ربيع الاول جي مبارڪ ڏينھن جي حوالي سان غلام مصطفيٰ جتوئي جي اپيل ٻڌي تہ تحريڪ ختم ڪئي وڃي. جيستائين مون کي ياد آهي تہ ماڻهن کان قانوني هٿيار جمع ڪرائڻ ۽ کين ٿڌو ڪرڻ ۾ مخدوم صاحبن جو حڪم بہ شامل هو. ايئن هيءَ تحريڪ نہ رڳو اهو تہ منظم ٿي نہ هئي. پاڻمرادي هئي پر ان کي منظم ٿيڻ جي رستي تي آندو ئي نہ ويو.

تحريڪ بہرحال ڪامياب ٿي ۽ محمد خان جوڻيجي واري سويلين حڪومت ٺھي ۽ پوءِ تسلسل ۾ جمهوريت بحال ٿي. پر هاڻي نظر اچي ٿو تہ خلق جو اڳواڻن ۽ تحريڪن تان ويساھہ کڄي ويو آهي. ڇو تہ جمهوريت جي بحاليءَ کانپوءِ بہ خدا جي خلق انھن فائدن کان محروم رهي جيڪي کين ملڻ کپندا هئا. ڪا بہ عوامي تحريڪ خدا جي خلق جي ڀلائيءَ لاءِ هلائي ويندي آهي، ڪنھن ٽولي کي اقتدار ڏيارڻ لاءِ نہ!