ايندو نھ وري ھي وڻجارو

ايندو نه وري هي وڻجارو :

ڪٿا -4

شيخ مبارڪ علي اياز سان گڏ ٿر جو سفر ڪيم 1966ع ۾. ان کان اڳ هندوستان سان 1965ع واري لڙائيءَ دوران مان ٽنڊو الهيار ۾ هئس. لڙائي اسان سڀني محاذن تي هارائي، رڳو لاهور کي معجزانه طور بچائي ورتوسون. کيم ڪرن ۽ قصور وٽ به اسانجي فوجن، جان تريءَ تي رکي، ناقابل اعتبار قربانيون ڏيئي ملڪ بچائي ورتو. نه ته لاهور فتح ٿيڻ سان ڍينگو ئي ڍيري ٿي پوي ها. سنڌ ته ويئي پئي هئي. حڪمرانن به سنڌ کي نڌڻڪو ڪري سڄو زور لاهور، سيالڪوٽ ۽ قصور واري محاذ تي ڏنو.
شابس هجي پير صاحب پاڳاري کي جنهن حرن کي حڪم ڏنو ته سنڌ محاذ سنڀاليو. حرن ته ڪمال ڪري ڇڏيو. نه هٿيار، نه سواري، نه کاڌو نه ڪپڙو نه پگهار، باهه ۾ ڪاهي پيا. پيرين اگهاڙا، پٽڪو ۽ سلوار، ڪهاڙي ۽ بندوق. منجهن نظم ۽ ضبط هئو ۽ جذبو به هئو، وڏي ڳالهه ته علائقي جي جاگرافيائي صورتحال جا ڀليءَ ڀانت واقف هئا، ڳوٺ ڳوٺ، راهه رند، ڀٽ، ڏهر، وڻ وانءَ، بلڪه چپي چپي کان واقف هئا. فوجي حڪمت عمليءَ جي لحاظ کان اها ڳالهه تمام اهم، بلڪه اهم ترين آهي. ٻي مهاڀاري لڙائيءَ ۾ جڏهن جرمن فوجون جنرل روميل جي قيادت هيٺ سموري اتر آفريڪا جي برپٽن بيابانن ۾ ملڪن کي هڪدم تيزيءَ سان وٺي ويا، تڏهن انگريز فوجون جنرل مانٽگومري جي قيادت ۾ اتر آفريڪا ۾ ڪاهي پيون.
آمريڪا ان کي ناڪافي سمجهي پنهنجيون فوجون جنرل آئزنهاور جي هٿ هيٺ ساڳي محاذ تي موڪليون. هڪ آمريڪي فوجيءَ جو ڪتاب پڙهيم. لکي ٿو ته اسان آمريڪي، هٿيارن جي زور تي، ٽئنڪون، بارود ۽ راڪيٽن جي زور تي ڌوڪي ڪاهي پياسون پر مانٽگومريءَ جون فوجون ٿورو هلي، اٽالو روڪي، نقشا کڻي پٽ تي ويهي پيا رهن. اسين پيا مٿن کلون ته هي دوڪاندار واپاري ڇا جنگ وڙهندا جو هر ڳالهه جي ويـٺا ٿا تور ماپ ڪن. پتو تڏهن پيو جڏهن آمريڪي فوجون اوجهڙ ۾ نڪري ويون ۽ نازي فوجن جي گهيري ۾ ڦاسي ويون. وري به انگريز فوجون، نقشن جي مدد سان سندن پيرو کڻنديون، جبلن ۽ ٽڪرن جي آڙ وٺنديون، روميل جي فوجن تي پٺيان حملو ڪري گهيرو ٽوڙيو، نيٺ جنرل روميل جهڙي قابل جنرل کي سڄي اتر آفريڪا مان ڀڄايو ويو. اها سڄي انگريز جنرل مانٽگومريءَ جي فتح هئي پر نالو ٿيو آئزن هاور جو جنهن کي اتحادي فوجن جو وڏي ۾ وڏو (سپريم) يعني اعليٰ ترين ڪمانڊر بنايو ويو.
جنرل مانٽگومري، هڪڙوئي انگريز جنرل هو جنهن ان جنگ ۾ فيلڊ مارشل جو عهدو ماڻيو. اهو تمام وڏو اعزاز آهي. اسان وٽ ته جنرل ايوب پاڻ کي پاڻ فيلڊ مارشل بڻائي ڇڏيو، سڄي دنيا، خاص ڪري انگريز، کليا ته هي بنا جنگ وڙهڻ جي ڪيئن ميدان جو مارشل بڻجي ويو. دراصل اها جنرل ايوب جي سياسي حڪمت عملي يا چال هئي ڇاڪاڻ ته هن ڄاتو ٿي ته هو رٽائر ٿيڻ جي عمر کي پهچي چڪو هو. جيڪڏهن هو جنرل جي عهدي تان قاعدن مطابق رٽائر ڪري ها ته ٻيا جنرل ۽ فوجي کيس پريزيڊنٽ ۽ چيف مارشل لا ائڊمنسٽريٽر جي عهدي تان به لاهي ڇڏين ها. فيلڊ مارشل جو ايڏو شان آهي جو هو ڪڏهن به رٽائر نه ٿيندو آهي. جنرل ايوب به سينڊ هرسٽ ملٽري اسڪول لنڊن جو پڙهيل هو سو انکي اها ڄاڻ هئي ۽ پنهنجي چال چلي ويو ۽ سڀني جا وات بند ڪري ڇڏيائين.
فيلڊ مارشل مانٽگومريءَ جو ايڏو مان ۽ شان هو جو جڏهن جرمنيءَ کي شڪست آئي ۽ پيش پوڻ جو دستاويز لکيو ويو ته اهو جنرل مانٽگومري جي حوالي ڪيو ويو. جنرل جي صحيح ڪرڻ کانپوءِ ان تي وزير اعظم ونسٽن چرچل جي ۽ برطانيه جي بادشاهه جي صحيح ٿيڻي هئي، جڏهن مانٽگو مري لنڊن پهتو ته چرچل بيمار هو ۽ ڪنهن سان ملاقات نه ٿي ڪيائين. چرچل پراڻن خيالن جو قدامت پسند ماڻهو هو ۽ هر ڳالهه کي شاهاڻي انداز سان ڪندو هو، جڏهن کيس ٻڌايو ويو ته مانٽگومري آيو آهي ته چيائين ته ”ڀلي تاريخ شاهد ٿئي ته هڪ فاتح جنرل، برطانيه جي وزيراعظم کان بيماري جي بستري تي صحيح ورتي!“ مانٽگومريءَ کي شانائتي لفظن ۾ ڀليڪار ڪيائين ۽ صحيح ڪري ڏنائين. جڏهن مانٽگومريءَ چيس ته ”بادشاهه سلامت (تاج برطانيه چوندا هئا) کان صحيح ته صرف وزيراعظم وٺي سگهندو!“ ته چيائينس ته ”اهو اعزاز به تنهنجو ئي آهي ۽ پنهنجو انعام به، وزيراعظم جي اجازت ۽ مشوري کانسواءِ پاڻ گهري وٺي ڇڏجانءِ، نه ته عام طرح اهڙي انعام اڪرام (لارڊ ٿيڻ وغيره) لاءِ پارليمينٽ، ڪئبينيٽ ۽ وزيراعظم جي سفارش لازمي آهي!“
جنرل مانٽگومريءَ کي شاهي محل ۾ گهرايو ويو ۽ بادشاهه سلامت (تاج برطانيه) دستخط ڪري پڇيو ته هو پاڻ لاءِ ڪهڙو اعزاز پسند ڪندو. خبر اٿـوَ ته مانٽگومري ڇا گهريو؟ چيائين ته ”هي دستاويز مونکي پاڻ وٽ رکڻ جي اجازت ڏني وڃي.“ تاج برطانيه مشڪندي اهڙي اجازت ڏئي ڇڏي. اهو هو فيلڊ مارشل جو شان، هڪ فوجي جنرل لاءِ ان کان وڌ ٻيو ڪهڙو تحفو يا اعزاز ٿي ٿي سگهيو جو ٻي عالمي جنگ جي فتح جو دستاويز کيس عطا ڪيو وڃي. زنده قومون پنهنجن سورمن کي ائين نوازينديون آهن. اسان وانگر نه، جو اسانجي فيلڊ مارشل لاءِ گهٽي گهٽي ۾ ”ايوب ڪتا، هاءِ! هاءِ!“ پي پئي. منهنجي لئبريري ۾ مانٽگومريءَ جو لکيل ڪتاب هو جو لڀيم نٿو نه ته ساڳيا لفظ استعمال ڪيان ها ۽ انهن جو مزو ئي ڪجهه ٻيو آهي.
لئبريري ۾ ڪتاب رڳو هڪ جاءِ کان کڻي ٻي جاءِ تي رکو ته وري هٿ نه ايندو. جهڙوڪر گم ٿي ويو، انهيءَ ڪري منهنجي ۽ بدر جي رڙ پئي پوندي آهي ته ”متان ڪنهن ڪتاب کي هٿ لاٿو اٿئو!“ منهنجو ڪو ڪتاب هيٺ مٿي ٿيو ته بدر کي ڳچيءَ کان جهليندس. بدر جو ڪتاب گم ٿيو ته اچي منهنجن ڪتابن ۾ ڦلهوڙ وجهندو.
ڪتاب ڇا، ڪاغذن سان به اها ويڌن آهي. عورتن کي صفائيءَ، جو ڀوت چڙهيل، ميز جي صفائي کان بچڻ لاءِ مون جدا اگهصافو (ڊسٽر) ميز تي ئي رکي ڇڏيو آهي ۽ پاڻ ئي ميز اگهي، اگهصافو (ڊسٽر) ميز تي ٽيبل لئمپ وٽ رکي ڇڏيندو آهيان. تڏهن به منهنجي گهر واري، هروڀرو، ضرور اچي اگهصاف ڪندي ۽ ٽڙيل پکڙيل ڪتاب ۽ ڪاغذ ٺاهي جوڙي رکندي، منهنجي لاءِ آزار، ڄڻ ڪو زلزلو آيو هجي. نه ڪتاب ملي نه ڪاغذ، پوءِ پيو بڙبڙ ڪندس ته اٿي ايندي، چي ”ڇا کپي؟“، ”اڙي سائين توهانکي ڪهڙي خبر، ڪو اخبار جو ڪٽيل ٽڪرو هوندو، ڪو ٽائيپ ٿيل ڪاغذ، ڪو سنڌيءَ ۾ يا اڙدوءَ ۾ لکيل خط،؟“ چوندي، ”پر توهانکي ڇا کپي؟ سڀ ڪجهه اتي ئي پيو آهي.“ ٻڌائيندومانس ته هڪ کن ۾ اهو ڪاغذ ڪڍي ڏيندي. ثابت ٿيو ته جيڪو هٿ جيڪا شيءِ جتي رکندو، اها خبر ان هٿ کي ئي هوندي، ٻيو ڪو هٿ چراند ڪندو ته بگاڙ اچي ويندو، پوءِ ٿيندا رڳو اوندهه ۾ ٿاڦوڙا.
عبدالله ميمڻ صاحب، جو به لکڻ پڙهڻ سان چاهه آهي. ان سان پنهنجي مسئلي بابت ورجاءِ (share) ڪيم ته وٺي ٽهڪ ڏنائين. چي، منهنجي ۽ منهنجي زال جي وچ ۾ ڪؤڙ ڪلامي (تلخ زباني) به رڳو انهيءَ هڪ معاملي تي ٿيندي آهي. پر انجو سولو علاج ڳولهي لڌو اٿئون. هڪڙو وڏو نيٽ جو دٻو وٺي آيو آهيان جو اڪثر ميرن ڪپڙن رکڻ لاءِ ڪم آڻبو آهي. اهو ميز ڀرسان رکيو آهي. چيو اٿمانس ته ”جيڪي وڻيئي سو ڪر، باقي بيڪار ڪاڳر،