ايندو نھ وري ھي وڻجارو

آدر ڀاءُ ڪندو هو. هو به سندس گهر ڀاتين سان ملي جلي ويو. هو سڀ کيس مولوي صاحب چوندا هئا. محمد علي آهي سيلاني ماڻهو! وڏي عمر ۽ دل جي تڪليف باوجود، هو ٻه ٻه مهينا الائي ڪيڏانهن غائب ٿي ويندو آهي. شيخ صاحب وري مون کان پڇندو هو ۽ چوندو هو ته ”ڪٿي آ، مون ڏي موڪلينس.“ مان کيس چوندو هئس ته ”مونکي سندس باري ۾ ڪا خبر ڪانه آهي!“ البته ٻڌايو مانس ته ”محمد علي صاحب چوندو آهي ته مونکي رڳو ياد ڪيو ته پاڻهئي پهچي ويندس. سو توهان به اهو نسخو آزمايو!“ ٿيندو به ائين هو شام جو اياز صاحب جو فون ايندو هو ته ”يار هي مولوي صاحب ته واقعي پهچي ويو!“ هي ذاتي تجربي جون اکئين ڏٺيون حقيقتون آهن. ڪي هوائي ڳالهيون ناهن. مان جيئرو ويٺو آهيان ۽ شيخ صاحب ۽ سندس گهر ڀاتي به خير سان موجود آهن پڇي پڪ ڪريو.
ڀلا هن ۾ حيران ڪندڙ ڳالهه آهي ڪهڙي؟ ماڻهو حيران ان ڳالهه کان ٿئي ٿو جا سندس علم ۾ ناهي يا سندس ڄاڻ جي اڏام کان مٿڀرو آهي. ائين ته لکين ڪروڙين ڳالهيون آهن جي عام رواجي ماڻهوءَ جي علم ۽ ڄاڻ کان ٻاهرآهن. جڏهن ۽ جنهن مهل ڄاڻ اچي ٿي ان وقت ۽ ان گهڙي اها حيران ڪندڙ ڳالهه تمام رواجي لڳي ٿي ۽ چئجي ٿو ته اڙي هن ۾ ته ڪي ڪين هئو مان اجايو منجهيو هئس. مونکي ته ڪنهن ڳالهه تي حيراني نٿي ٿئي، ڇاڪاڻ ته مان ڄاڻان ٿو ته مان نٿو ڄاڻان. ها انهي ڳالهه تي حيران ٿيان ٿو ته پاڻ کي دانشور سمجهندڙ ۽ سڏائيندڙ حيران ڇو ٿا ٿين. يا ته دانشور ناهن (يقيناََ ناهن) يا ته منافق آهن. ڏسو نه. ناسٽراڊامس جي اڳڪٿين تي ڌيان ڏين ٿا. ان جي تصويري ڦيٿ (فلمي ڪئسٽ) گهرائي شوق سان ڏسن ٿا. سندس لفظ لفظ تي ڌيان ڏين ٿا ۽ ان موضوع تي بحث مباحثا ڪن ٿا. هن جون ڀُلون چُڪون به معاف ڪن ٿا. مثال طور هن هٽلر بجاءِ هسٽر لکيو آ، ته به هن کي واڌو مارڪون ڏئي، واهه واهه ڪن ٿا. هن چار سئو سال اڳ فرينچ انقلاب، نيپولن بونا پارٽ ۽ ان جو هڪ ننڍي ٻيٽ ايلبا ۾ قيد ٿيڻ ۽ اتان ڀڄي نڪرڻ جي به اڳڪٿي ڪئي آهي. روسي انقلاب، خميني جو پئرس مان انقلاب آڻڻ ۽ شاهه ايران جو تخت ڇڏي دستبردار ٿي وڃڻ، پهرين ۽ ٻي جنگ عظيم بلڪه 1999ع ۾ ٽين جنگ عظيم بابت به اڳڪٿيون ڪيون آهن، جن بابت دنيا جا وڏا ڏاها، ماهر ۽ سياستدان مٿاجوڙ ڪري ويچار ڪري رهيا آهن.
ناسٽراڊامس هڪڙو معمولي يهودي جوان هو جو هڪ عيسائي پادري کان دعا وٺي، ڪئٿولڪ فرقي جو عيسائي ٿي ويو. هن تي ڪشف ٿيندو هو ۽ هو جيڪي ڪجهه جهلڪيون ڏسندو هو سي پنهنجي مخصوص انداز سان لکندو ويندو هو، رسول بخش پليجي جي ڳالهه ناسٽراڊامس جي اڳڪٿين تي سورنهن آنا ٺهي ٿي اچي ته ”انساني ذهن ۽ دماغ ۾ بيحساب لڪل قوتون آهن جنهن وسيلي هو حيرت انگيز ڪارناما ڪري سگهي ٿو.“ ماڻهوءَ جو ذهن جڏهن سڀ ڳڙکيون بند ڪري رڳو هڪ ڳڙکي کولي پنهنجيون سڀ صلاحيتون فقط ان ڳڙکي تي مرڪوز ٿو ڪري ته کيس اهو ڪجهه نظر ٿو اچي جو، عام ماڻهو کي نظر نٿو اچي.
هوڪو حقيقت جو ٻوڙو ٿي ٻڌيج،
انڌو ٿي پسيج، مشاهدو محبوب جو.
(شاهه)
محمد علي صديقي صاحب جي ڳالهه ڪندي ناسٽراڊامس ور چڙهي ويو. ناسٽراڊامس ته معمولي ماڻهو هو ته به پڙهيل لکيل دانشور سڏائيندڙ ماڻهو سندس ڳالهين کي وزن ڏين ٿا. محمد علي صاحب ته هڪ خدار سيده بزرگ، عبادتگذار ۽ مجذوب آهي. شيخ اياز صاحب هڪ ڏينهن حيرانگيءَ مان مونکان سوال ڪيو ته ”جمال! هيءَ ڪهڙي ماجرا آهي جو هي ماڻهو ماضي توڻي مستقبل مان گهمي ٿا اچن.“ مون چيو ته ”شيخ صاحب توهان مونکان وڌيڪ ڄاڻو، پڙهيل ۽ فلسفي آهيو. مان توهانکي ڇا ٿو ٻڌائي سگهان، البت ايترو سمجهيو آهيان ته ’وقت‘ جون بندشون ميساري ڇڏجن ته ماضي، حال ۽ مستقبل جي وچ ۾ ڪي به ويريون ڪين آهن. ڪئسيٽ ته اڳواٽ ڀري پئي آهي. ڪامپيوٽر جي پيٽ ۾ به مواد اڳواٽ پيو آهي ۽ پوءِ جنهن کي ڏسڻ يا هلائڻ جو گر اچي وڃي سو ڏسي وٺندو!“ اياز کي جواب وڻيو ۽ مشڪي ويٺو. هو کليل ذهن جو ماڻهو آهي ۽ گهٽين ۽ بند دروازن اندر سڪڙجڻ وارو (static) ماڻهو ناهي.
هي موضوع تمام وسيع آهي. مان ايڏو ڄاڻو ته ڪونه آهيان پر دل چوي ٿي ته ڪجهه باهه ڪڍي وٺان. هي اڄوڪا زياده پڙهيل ماڻهو، پاڻ کي عقلمند سمجهندڙ، نه پڙهيل آهن نڪي دانشمند. چون اسانکي ٿا وهم پرست پر پاڻ ڪنهن وڏي وهم ۾ ڦاٿل آهن.
ڪوهه ٿو ڪاڳر ڪورئين ويٺو وڃائيمس
ڏور تــهائـيـن ڏس، اکـر جـئـائـيـن جـڙيــا.
(شاهه)
انگلينڊ جا اڪثر ماڻهو پروٽيسٽنٽ فرقي جا آهن جيڪي ڪيٿولڪ فرقي وارن جي مقابلي، روحانيت ڪرامت وغيره کي گهٽ مڃيندا آهن. لنڊن ۾ هڪ محل ۾ هڪ نوجوانن ۽ نوجواڻين جو ٽولو گفتگو ۾ محو هئو ۽ تمام رازداري سان پي ڳالهايائون. نيٺ انهن مان ڪنهن چئي ڏنو ته ڇا جو عصمتماب ڪنواري (virgin) ۽ ڇا جو الله جو پٽ. هوندو (نعوذبالله) ناجائز ٻار، توبه! هي عيسائي ٿا حضرت عيسيٰ عليه السلام لاءِ ائين چون، ڀائي پوءِ ڏيو عيسائيت تان استعيفا، منافقي ڇو؟ علم نه هجي، ڄاڻ نه پوي ته چپ رهجي. حيرت جو مقام ته علم جو چوٽ آهي ۽ پڻ ترقي ۽ وڌيڪ ڄاڻ جو هڪ اهم ڏاڪو. گهڻا سال ٿيا ته هڪ ميڊيڪل جنرل(ڊاڪٽري مخزن) ۾ پڙهيم ته هڪ مڙد کي پٽ ڄائو! حيرت ۾ اچي تفصيل پڙهيم ته سمجهايل هو ته اهو ٻار در اصل ان مڙد جو جاڙو ڀاءُ هو جو سندس ڪک ۾ ڪيترا سال پيو هو، جڏهن ڊاڪٽر آپريشن ڪري، اهو ڳوڙهو ڪڍيو ته خبر پئي ته مئل ٻار هو جو سندس جسم سان جڙيل رهيو. هُو عيسائي جوان ائين به چئي سگهيا ٿي ته ممڪن آهي ته حضرت عيسيٰ عليه السلام بيبي سڳوري جو جاڙو ڀاءُ هجي. گمان هميشه چڱو رکجي. پر ڇا ڪجي”گندو ٻار گندا خيال“ Bad boy bad thoughts.
بهرحال، قرآن الحڪيم ۾ ان لاءِ ڏاڍي سهڻي سمجهاڻي تمام سادن ۽ سهڻن لفظن ۾ ڏنل آهي ته ”اهو اسان لاءِ آسان آهي“ اڄ ڏسون ٿا ته رڍون، بغير نر جي ميلاپ جي ڦر پيون ڄڻين. ٿي وئي نه ڳالهه آسان! ان عمل کي ”ڪلوننگ“ ٿا چون. اهو لفظ ڪاليج ۾ علم حياتيات پڙهندي مون به پڙهيو هو پر سمجهه ۾ نه آيو. ڪيميسٽري (ڪيميا) جي پروفيسر کان پڇيم. ان به چيو ڇڏي ڏي ان کي، اهو امتحال جو سوال ڪونه آهي! پر منهنجي ذهن ۾ آهي ڪيڙو سو هورا کورا ڪا نه ويم. نيـٺ پنهنجي سمجهه آهر ايترو سمجهيم ته مختلف ڌاتوئن جي بنيادي ذرن (Elements) کي ملائي گڙٻڙ گهوٽالو ڪري نئون ڌاتو ٺاهي سگهجي ٿو. پوءِ ڌيان ڏنم انهن ماڻهن تي جي سون ٺاهڻ، جنهن کي هو ”ڪيميا“ چوندا هئا، جي خفت ۾ ايڏو مبتلا هئا جو پنهنجيون ملڪيتون اڏائي، دف ڪري، ڪنگال ٿي ويهي رهيا. پوءِ به خفت نه وين. چي هيئن ڪيون ها ته سون ٺهي پوي ها. ڪيميا جي انهي عمل کي ڪلوننگ سمجهي پنهنجي ننڍڙي عقل کي مطمئن ڪري ويهي رهيس.
علامه عنايت الله خان المشرقيءَ جو مان پنهنجي پهرين ڪتاب ۾ ذڪر ڪري چڪو آهيان ته هن 1945ع جي تقرير ۾ دنيا جي سائنسدانن کي دعوت ڏني ته انساني حياتي جيوڙن تي کوج ڪري اهڙي انسان جي تخليق تي ڌيان ڏين جو بغير ڪنهن سواريءَ جي پاڻمرادو دنيا مان لڏي هڪڙي سياري کان ٻئ