ايندو نھ وري ھي وڻجارو

کي عذاب وڏو جڏهن توهان هلائڻ لڳا ان کي پنهنجي زبانن سان ۽ چئو پيا پنهنجي واتن سان جنهن جي نه هئي توهانکي حقيقت ۽ سمجهيو پيا ان کي هلڪو (معمولي) ۽ اهو آهي الله وٽ وڏو. ڇو نه جڏهن ٻڌو هو توهان انکي چيو توهان ناهي لائق اسان کي جو گفتگو ڪريون ان ۾ پاڪ آهي تنهنجي ذات، هي آهي بهتان وڏو. سيکت ڏئي ٿو توهان کي الله متان وري ڪريو اهڙو ڪم جيڪڏهن آهيو اوهين ايمان وارا. چاهين ٿا جيڪي ته پکڙجي بيحيائي تن لاءِ آهي عذاب دردناڪ دنيا ۽ آخرت ۾ ۽ الله ڄاڻي ٿو، توهان نٿا ڄاڻو.
هي قرآني احڪام ايڏا واضح، چٽا، آفاقي ۽ جامع آهن جو ان تي ڪنهن ٽيڪا ٽپڻي جي ضرورت ڪانه آهي پر ڪي ماڻهو ايڏا ڪند فهم ۽ ڪند ذهن (مڏا ۽ جڏا، عقل جا انڌا) آهن جو بقول استاد محمد ابراهيم جويو صاحب جي، وضاحتون ضروري آهن. هڪ ته مان اٿنديئي اختلافي جسارت ڪري ويٺو آهيان ته شري رامچندر اهو مسئلو حل نه ڪري سگهيو. ”حل نه ڪري سگهيو“ جو مطلب اهو ناهي ته وٽس حل ڪونه هئو. شري رامچندر، شري ڪرشن کان به اڳ جو لڳ ڀڳ اٺ سئو سال قبل مسيح جي دور جو هو. ان کان پوءِ ڪيئي جليل القدر نبي سڳورا ۽ اوتار آيا جن ان مسئلي کي نه ڇيڙيو ڇاڪاڻ ته سماج، معاشرو ۽ ماڻهو اڃا ابتدائي دور ۾ هئا ۽ سندن ذهن پختا نه هئا. انهي ڪري اهڙن جذباتي ۽ ڳوڙهن معاملن کي سردخاني (pending) ۾ رکڻ ئي بهترين حل آهي. حضور صلعم جن پنڌرهن سئو سال اڳ ظهور پذير ٿيا، آخري نبي هئا ۽ دين انسانيت جي امانت (mission) کي مڪمل ڪرڻ آيا. شري رامچندر دل تي پٿر رکي سيتا ماتا جهڙي ديوي کي محل ڇڏي وڃڻ کان نه روڪيو. اهو انهي ڪري ڪيو ويو ته جيئن پرجا ۾ ازخود غلطيءَ جو احساس ٿئي ۽ سندن ضمير کي جهٽڪو اچي ۽ هو پشيمان ٿي عام راءِ (public opinion) ٺاهين ته هڪ پاڪدامن عورت تي نه تهمت هڻجي، نه طعنو ڏجي.
سورة النور جي احڪامن تي ٽيڪا ٽپڻي جي مون کي نه سند آهي، نه اهليت پر ڇاڪاڻ ته مان پنجاهه سال قانوني پيشي سان وڪيل ۽ جج طور وابسته رهيو آهيان (مان پنجويهين مئي 1950ع ۾ هاءِ ڪورٽ جي وڪيل طور سند يافته آهيان) تنهن ڪري پنهنجا نجي خيال ۽ رايا اظهار ڪرڻ جو حق رکان ٿو.
(1) ڪنهن به ڏوهه گناهه يا غلط ڪاري کي روڪڻ جو بهترين ۽ اولين طريقو آهي سماجڪ نندا(social sanctions) ان ڪري سماجڪ نندا ۽ عام راءِ اڀارڻ کي تمام وڏي ۽ بنيادي اهميت آهي. منهنجي ناچيز خيال ۾ اهوئي وڏو سبب هو جو شري رامچندر جهڙي اعليٰ انسان به عوام ۾ اهو احساس ۽ جذبو پيدا ڪرڻ لاءِ پاڻ کي توڙي پنهنجي پريوار کي تمام ڏکي آزمائش جي ڪشٽ ۾ وڌو ۽ آخر ان ۾ ڪامياب به ٿيو جو سڄي پرجا پڇتاءُ ڪري پنهنجي غلطيءَ جو اعتراف ڪيو. سيتا ماتا ان پڇتاءُ ۽ ندامت جي احساس کي شديد بڻائڻ لاءِ پاڻ قربان ڪري دعا گهري زمين اندر الوپ ٿي وئي. وڏا ۽ عظيم انسان ائين مثال قائم ڪندا آهن جي دنيا تي اڻ مٽ اثرات ڇڏي ويندا آهن. اهڙا اڻمٽ اثرات ايمان جو جز ٿي ويندا آهن. ان ڪري اول ’ايمان‘ هر چڱي بري عمل لاءِ بنيادي شرط آهي.
سورة النور جي شروعات به ان بنيادي شرط سان شروع ٿي ٿئي ته هي سورة آهي جا اسان لاٿي آهي (آڪاش واڻي جيان) ۽ ان جا حڪم فرض ڪيا آهن ۽ اسان لاٿيون آهن ان ۾ آيتون چٽيون ته جيئن توهان ياد ڪريو. هتي احساس به ڏياريو ويو آهي ته حڪم به ڏنو ويو آهي. اهو توهان تي فرض آهي (جيڪو هر صورت مڃڻو آهي). غلط ماڻهن جي غلط خيال ۽ بڪواس کي سختي سان ٻنجو ڏنو ويو آهي.
(2) ڏوهه گناهه ۽ غلط ڪاري کي هٿي ڪانه ڏبي، چٽو چئي ڏبو ته بدڪاري کي نه سَٺو ويندو. اڄڪلهه انگريزي مان اڌارو محاورو ورتو اٿن ته اجازت نه ڏبي (shall not be permitted) ڄڻ اڳ اجازت هئي جا هاڻ بند ٿي ڪجي. اهو غلط آهي هر ٻولي جو پنهنجو مزاج آهي ۽ ان جا محاورا اکر به اکر استعمال نٿا ڪري سگهجن جيئن اڄ چون ٿا ته پوليس ۾ به ’ڪاريون رڍون‘ آهن. رڍ جو ڪارو هجڻ يا ڌڻ ۾ ڪارين رڍن جو هجڻ، اسان جي ٻولي ۾ ڪا خاص معنيٰ نٿو رکي، اسان وٽ ’ڪني آڱر‘ جو اصطلاح آهي ان ڪري چوڻ کپي ته پوليس ۾ به ڪنيون آڱريون آهن ٻيو به انگريزي جو هڪ اصطلاح آهي (network) ان جو به اسان مضحڪه خيز استعمال ٿا ڪيون ته رستن جو ڄار وڇايو ويندو. اسان وٽ ڄار وڇائڻ جو مفهوم آهي ڦاسائڻ يا ڪوڙڪيءَ ۾ آڻڻ. جي هروڀرو انگريزي جو اصطلاح کڻڻو به آهي ته پوءِ چوڻ گهرجي ته ملڪ ۾ رستا ڄار جيان ڦهلائي ڇڏبا. اهو به دل کي وڻي ڪونه ٿو. بهتر محاورو ٺاهي سگهجي ٿو. مثلاََ چارن ۽ چيلن کي روڊ رستا بڻائي ڇڏينداسون.
(3) بدڪار کي بدڪار چيو ويندو ۽ چئبو. ان تي ڪک نه رکبا. چور کي چور نه چئبو ته چوريءَ جو مان وڌي ويندو جيئن اڄڪلهه رشوتي ڪاموري کي ڪو به علي الاعلان رشوتي نٿو چوي. نتيجو اهو ٿو نڪري ته چور به مانَ وارو ٿيو وڃي ۽ رشوتي ڪامورو به عزتدار ٿو رهي. اهي سڀ ڪارا، ڪميڻا ۽ ملعون آهن ۽ انهن لاءِ ائين چوڻ کپي، نه ته سڄي معاشري جو منهن ڪارو ٿي ويندو، جيئن ٿي ويو آهي.
سورة النور الاهي حڪم آهي جنهن ۾ بدڪار کي بدڪار چيو ويو آهي. مولانا عبدالڪريم صاحب ته مروج اصطلاح ’ڪارو ۽ ڪاري‘ استعمال ڪيو آهي. جو بلڪل صحيح آهي ڇو ته تفريق ناهي ڪرڻي، ڀلي راجا هجي يا راجڪماري، راڻي هجي يا راجڪماري اهو ڪارو آهي يا ڪاري آهي جيئن ڪو عام هاري يا هارياڻي هجي اهو ٺپو بنا تفريق جي هر شخص کي لڳندو، رعايت ڪانه ٿيندي غريب ۽ امير جي عزت ۾ ڪو فرق نه آهي ۽ نه ايندو پر مان هوند ڪاروڪاري بجاءِ زاني ۽ زانيه لفظ استعمال ڪيان ها.
(4) وڏو سوال جنهن وڏو مونجهارو پيدا ڪيو سو اهو آهي ته اهڙي وڏي تهمت هڻڻ لاءِ شرط شروط ڪهڙا هجن. تمام سخت شرط جهڙوڪر مڪمل بندش وڌي وئي، تهمت هڻڻ تي. فرمايو ويو ته جيڪي تهمت ڏين ٿا پاڪدامن عورتن کي پوءِ نٿا آڻين چار شاهد ته (الف) هڻو انهن کي اسي لڪڻ (ڦٽڪا) ۽ (ب) نه قبول ڪيو انهن جي شاهدي ڪڏهن به (ت) جي نه آندائون چار شاهد ته اهي پاڻ ڪوڙا آهن (ٽ) آهي انهن لاءِ عذاب دردناڪ دنيا ۽ آخرت ۾(5) محض شڪ ته بنهه ناڪافي آهي پر اکين ڏٺي پنهنجي شاهدي پنهنجي زال متعلق به ناڪافي آهي جيسين چار شاهد اکين ڏٺا نه آڻي.
هڪ فتوا (ruling) حضور صلعم جن جي ڏنل آهي. هلال بن اميه رسول الله صلعم وٽ آيو. حاضر ٿيو ۽ فرياد ڪيائين ته يا رسول الله شرق بن سهماس منهنجي زال تي سوار آهي. حضور جن فرمايو ”وڃ! چار گواهه وٺي اچ يا پنهنجي پٺيءَ تي اسي ڦٽڪا کاءُ.“ تڏهن هلال بن اميه شڪايت ڪئي ته يا رسول الله جڏهن ڪو مڙس پنهنجي زال تي ڪنهن کي سوار ڏسندو ته ڇا وڃي شاهد ڳولهيندو؟ حضور صلعم جن وري به فرمايو ته ”وڃ! چار گواهه وٺي اچ يا پٺيءَ تي اسي ڦٽڪا کاءُ.“
هلال بن اميه جي پٺيءَ کي ڦٽڪن کان بچائڻ لاءِ سورة النور جون آيتون نمبر 4 کان 6 موجب کيس قسم کڻي جند ڇڏائڻي پئي ته جي هو ڪوڙن مان هجي ته مٿس الله جي لعنت هجي.
ڏسو قتل ڪرڻ ته پري ٿيو رڳو تهمت رکڻ ۽ بنان گواهيءَ جي فرياد ڪرڻ به ڳچيءَ ۾ پئجي وڃي ٿو. اسي ڦٽڪا به کائي ۽ زال تي بديءَ جي تهمت رکڻ سبب ل