ايندو نھ وري ھي وڻجارو

يري ڪرستان هئي ۽ پروفيسر ارون يهودي. منهنجا خيال ٻڌڻ کانپوءِ پروفيسر ارون ڳوڙهي ويچار ۾ پئجي ويو ۽ مون کي چيائين ته تو منهنجا ٻه ٽي ڏينهن وڃائي ڇڏيا. چي هاڻي ٻه ٽي ڏينهن لاڳيتو لائبرري ۾ ويهي ڪيئي ڪتاب کولڻا پوندا. ان وقت استاد بخاري. سندس ڀاءُ محترمه حاڪم علي بخاري ۽ ڊاڪٽر انورهاليپوٽو موجود هئا. ميري ۽ ارون ٻيئي ذڪر ڪندڙ هئا ۽ مون سان بي وزني ۽ اڏام بابت خيالن ۽ شخصي تجربن جي ڏي وٺ ڪيائون. مون کي ميري منزل ۾ پروفيسر صاحب کان مٿاهين نظر آئي.
پروفيسر ارون کان پڇيم ته اهو ارون ڇا آهي. چيائين توهان هارون (عليه اسلام) ٿا چئو اسين ارون ٿا چئون. عجب لڳم ته هندو ماڻهو به ارون نالو رکن ٿا. ڳالهه ته وڃي هڪ ٽٻڪي (لفظ) تي پهتي! هئا اڳهين گڏ ٻڌڻ ۾ ٻه ٿيا. هي لفظن جو علم به عجب آهي جو ڳوڙهي کوجنا گهري ٿو. ڏسو نه انگريزي ۾ مدر، فارسي ۾ مادر، عربي ۾ ام، سنڌيءَ ۾ امان، اردو ۾ مان. انگريزي ۾ چون ڪائو cow هنديءَ ۾ گئو، سنڌيءَ ۾ ڳئون. دلچسپ علم آهي جنهن جو تاريخ سان ڳانڍاپو ضرور آهي.
هو يورپي صاحب ان ڳالهه تي آماده ٿيا ته الله God جو تصور ڪرڻ يا عبادت ڪرڻ لاءِ مورت جي ضرورت نه آهي. مون ڀانپي ورتو ته هو دلئيون ڪونه ٿا مڃين پر دليل آڏو بيوس آهن. نيـٺ ته انساني ذهن جي ارتقا آهي ڄمڻ سان ڪرائيسٽ (حضرت عيسيٰ عليه السلام) بيبي مريم عليه سلمها ۽ ڪراس cross کي ۽ ٻين مذهبن وارا ٻين مورتين کي پوڄيندا آيا آهن ۽ نفعو نقصان انهن کان ئي ڀانئين ٿا، سي ڪيئن کن پل ۾ عقيدو مٽائي ڇڏيندا. پري ڇو ٿا وڃو خود اسان جا مسلمان ڀائر، پيرن ۽ قبرن جي ڄار ۾ اهڙو وڪوڙجي ويا آهن جو سندن ذهن ڪم ئي نٿا ڪن، پير ته اسان جهڙا انسان آهن باقي قبرن ۾ ته ڪي ڪين آهي سواءِ مٽيءَ جي! پر ماڻهن جو اهڙو عقيدو آهي جو نفعو نقصان انهن سان منسوب ڪن ٿا. حالانڪه قرآن شريف ۾ بار بار چٽو چٽو فرمايل آهي ته نفعو نقصان صرف ۽ صرف الله کان آهي. سورة الجّن آيت 21 ۾ ته خود رسول الله صلي الله عليھ وسلم (ان کان مٿي ته ڪو پير فقير درويش ڪونه آهي) کي فرمايو ويو ته ”چئه ته آءٌ اوهان کي ڏک پهچائڻ ۽ سنئين رستي تي آڻڻ جو وس نٿو رکان!“ (ترجمو مولانا تاج محمود امروٽي) جڏهن حضور پاڪ صلعم جهڙي هستيءَ کي نفعي نقصان جو اختيار نه آهي ته باقي ٻيا پير فقير، اوليا سڳورا ڪيئن اهڙا اختيار حاصل يا استعمال ڪندا؟ اهو سندن وس ۾ ئي ناهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته حضور صلعم جن بيحساب ماڻهن، قومن ۽ ملڪن کي پنهنجي عملن، عقيدن ۽ ڪردار سان بيحساب نفعو، پهچايو پر رب جي رضا ۽ منشا سان. سڀ ڪجهه الله جي حڪم سان ٿو ٿئي.
ماڻهن جي ڀورڙائي ۽ عقيدي جي هڪ ڳالهه ذهن تي تري ٿي اچيم. منهنجي وچين نياڻي ربيءَ جو هڪ اوچو، مهانگو، ريشمي وڳو ڀرت ڀريل سو اسان جي هڪ پنجاپڻ نوڪرياڻي چورائي وئي. گهڻي دڙڪا دهمان، پوليس جا ڪورٽن جا جيل جا ڏناسوسنوس پر صاف جواب ڏئي بيٺي. نيٺ سندس پيءُ کي گهرايوسون ان به الله جا ۽ قرآن جا واسطا وڌس ۽ پنهنجي پڳڙي لاهي پيرن تي رکيائينس پر مائي اصل نه مڃي! سندس پيءُ مون کي چيو ته ”صاحب پوليس نه گهراءِ مونکي رڳو ٻه ٽي ڏينهن مهلت ڏي!“ مون کيس دلجاءِ ڏني ته نياڻيءَ جو معاملو آهي پوليس ۾ ته بنهه ڪونه وڃبو. اهو ته رڳو دڙڪو دهمان آهي.“ سندس اکين ۾ شڪر گذاري جو پاڻي ڀرجي آيو. چيائين ته ”موڪل ڏيو ته نياڻي کي پاڻ سان وٺي وڃان!“ ڀروسو ڪري کيس موڪل ڏنم ۽ هو مائيءَ کي وٺي هليو ويو. اسان وٽ نه سندس ائڊريس نه پتو. بس اعتبار. ويندي ويندي چوندو ويو ته ”صاحب ٻن ٽن ڏينهن ۾ امانت کنيون ايندس!“ ربي مائي چوي ته ”بابا هي پرديسي ماڻهو وري پيدا ئي ڪونه ٿيندا.“ ٽن چئن ڏينهن کان پوءِ هو ماڻهو آيو ۽ اچي وڳو هٿ ۾ ڏنائين، پڇيومانس ته ڪهڙي ترڪيب ڪيائين. چيائين ته ”صاحب جهوليءَ ۾ قرآن وڌو مانس ته به الي وئي. ڏينهن ٻه رکي غازي عبدالله شاهه جي مزار تي وٺي ويو سانس ۽ اتي چيو مانس ته هاڻي سچي ڪر ته سچي ڪري ڏنائين ته واقعي چورايو هئائين ۽ گهر هلي ڪڍي ڏنائين!“ ظاهر ٿيو ته ماڻهو الله کانسواءِ رسول صلعم کان ۽ قرآن کان ڪونه ٿا ڊڄن پر پيرن کان ۽ پيرن جي مزارن کان ڊڄن ٿا. هي ڳالهه ڪيم ثبوت طور ته ماڻهو عقيدي جا غلام آهن ۽ عقيدو سولائي سان نٿا مٽائين.
هو يورپي صاحب به ذڪر meditation جي موضوع تي چپ ٿي ويا پر کوٽ کوٽان ڪري مون کي ڀت سان لڳائي (واهه واٽ بند ڪري) پڇيائون ته ”ذڪر جا طريقا ته گهڻيئي آهن مثلا سهرورديه، چشتيه وغيره تون ٻڌاءِ ته تون ڪهڙي مسلڪ جو آهين؟“ کانئن ڇرڪ نڪري ويو جڏهن چيم ”نقشبنديه!“ـ ”اوهه!“ چئي فرمايائون ته ”نقشبندي معنيٰ فنڊامينٽلسٽ ملٽنٽ ۽ وائيولنٽ يعني بنياد پرست، ويڙهاڪ ۽ تشدد وارو!“ مون مرڪي چيو ته ”توهان جي ذهن تي ترڪي ۽ اتان جو نقشبندي سوار آهي!“ مڃيائون ته ”هائو!“ مون چيو ته نقشبنديءَ ۾ اهي خصوصيتون ڪونه آهن پر اها سڄي توهان جي منافقي واري جمهوريت ۽ سيڪيولرزم (لادينيت) جي حرامپائي آهي. پاڻ کي آزاد خيال (لبرل) بنيادي حقن جا حبدار ۽ جمهوري اصولن جا پاسبان سمجهندڙ خود انهن ئي بيمارين ۾ ورتل آهيو جن جو الزام ٻين تي پيا هڻو. اها ڪهڙي جمهوريت، بنيادي حق ۽ آزاد خيالي آهي جو فرانس توڙي يورپ جي ٻين ملڪن ۾ اسڪولي ڇوڪرين کي رئو پائي يا مٿي کي رومال ٻڌي اسڪول ۾ اچڻ جي اجازت ناهي. ترڪي ته حد ڪري ڇڏي جو پارليامينٽ جي چونڊيل ميمبرياڻي کي اسيمبلي هال ۾ صرف ان ڪري ويهڻ نه ڏنو ويو جو هوءَ مٿي تي رومال ٻڌي آئي. توهان پنهنجي ڪرستان ڀائرن (ڪئٿولڪ فرقي وارن کي) موچڙا هڻي آمريڪا مان ڪڍي ڇڏيو ۽ الزام هڻو ٿا اسان تي. هر يورپي ملڪ ۽ حڪومت ۾ مذهبي وزارت قائم آهي ۽ ان تي سرڪاري پئسو عوام جو خرچ ٿئي ٿو. برطانوي تاجدار ته خود پنهنجي سر مذهبي سربراهه آهي. شرم تم ڪو مگر نهين آهي. حسن مجتبيٰ مرڪندو رهيو.
ڪجهه ششدر ٿيا پر وري به مون کي وٺ ڪيائون ته ترڪيءَ جا نقشبندي ته طالبان جهڙا آهن. مون چيو ته ان لاءِ خود ترڪيءَ جي حڪومت ذميوار ۽ جوابدار آهي. مٿي تي رئو پائڻ جي بندش، ترڪي ٽوپي (فيز ڪئپ) پائڻ جي بندش. باغيچي ۾ نماز پڙهڻ جي بندش. عربي ۾ قرآن پڙهڻ جي بندش. پوءِ اهڙي گهٽ ۽ ٻوسٽ ۾ نام نهاد سيڪيولرزم جا ڪڙولا ٽوڙڻ لاءِ ضرور طالبان جنم وٺندا. توهان لاءِ اهڙي جمهوريت ۽ سيڪيولرزم بلڪل فرسٽ ڪلاس آهي، پوءِ ڀلي کلي فحاشي، شرابخوري، رستن باغن ۽ ٽئڪسين ۾ کلم کلا زنا ۽ نائٽ ڪلب ۾ اگهاڙو ناچ هجي. اهو توهان کي قبول آهي ڇاڪاڻ ته توهان جي خيال ۾ اها آزادي آهي. باقي رئو ڍڪڻ، ترڪي ٽوپي پائڻ ۽ قرآن عربيءَ ۾ پڙهڻ جمهوريت لاءِ وڏو خطرو آهي.
1986ع ۾ (ايراني انقلاب کان پوءِ) مهينو کن ايران ۾ رهيس جو اتي منهنجو پٽ اظهر جمال ابڙو ارسنجان ۾ شيراز ۽ پاسر گاد ڀرسان ڊاڪٽر هئو، طالبان بجاءِ اتي پاسداران هئا. ڄٽ اڻ پڙهيل نوجوان ۽ گرم دماغ. پر نظام واهه جو هو. رات جو هڪ بجي به مون نيا�