ايندو نھ وري ھي وڻجارو

ن پاڻ لاءِ ڪهڙو درجو پسند ڪندين؟“ ماٺ وٺي ويس پر هئو فوجي ماڻهو سو مشڪندي چيائين ته ”اهو سوال منهنجي خانم کان پڇجان ۽ اها توکي صحيح جواب ڏيندي!“ مون کي ڪهڙي کٽي کنيون هو جو سندس زال کان پڇان ته تون مڙس کي غازي يا شهيد ڏسڻ چاهيندينءَ؟ خير مون کي جواب ته جهڙو ڪر ملي ويو ته مرڻ ڪو به نٿو چاهي. سو اهو سوال گول ڪري ويس ۽ موضوع بدلائي ڇڏيوسين.
چانور ۽ ڪباب کائي مٿان قهوه پي سندس ٿورا مڃي اٿي کڙا ٿياسين. بعد ۾ خبر پئي ته اهو ڪوارٽر هڪ اسڪول جي پٽيوالي جو هئو، جيڪو سندس ڀاءُ نه پر گهاٽو دوست هئو. ايران ۾ چانورن کي چون ’چُلو‘. ڪباب کي ته ڪباب ئي چون. ايران ته ڇا روس جي تڏهوڪي مسلم ملڪن ۾ به چون ڪباب، شاشلڪ، پلاءَ وغيره جي اسان به استعمال ڪيون ٿا. اصل ۾ اهي لفظ ۽ اها گوشت کائو تهذيب آئي ئي سمرقند، بخارا، تاشقند ۽ باڪو کان. ايران ۾ چانور تمام سٺا اعليٰ جنس جا ٿين. خاص ڪري اتر وارن علائقن ڪئسپين سمنڊ ڀرسان جتي ڪيتريون ئي نديون ڇوڙ ڪن ٿيون، غير ملڪن ۾ سعودي عرب سميت اسان هندوستانين ۽ پاڪستانين کي کاڌي جي ڏاڍي تڪليف ٿئي ٿي. پر ايران ۾ اصل نه ڄڻ ته ماڻهو پاڪستان ۾ ويٺو کاڌو کائي. گهٽي گهٽيءَ ۾ چلو ڪباب جا دوڪان آهن جتي دهي به رکي آهي. اگهه به مناسب. لفظ به ڪيترا ڄڻ ته سنڌي مان کنيا اٿن يا اسان انهن وٽان ورتا آهن. سٿڻ کي چون ڪانچ يا سلوار، چمچي کي ڪاشڪ، دل کي چون هيانءَ، بلڪل نج سنڌي لفظ آهن ٻيو ڇا.
ڏسو اهو حقيقي انقلاب آهي ڪه نه؟ هڪ فوجي اعليٰ عملدار مسواڙ تي هڪ اسڪولي پٽيوالي جنهن کي هن ڀاءُ ٿي چيو جي معمولي ڪچي ڪوارٽر ۾ رهيو پيو هو. ان ۾ کيس ڪو شرم محسوس نٿي ٿيو نه سندس زال ڪا اهڙي شڪايت يا ناشڪريءَ جو اظهار ڪيو. ٿورڙو ويچار ڪيو ته اها ڪيڏي نه وڏي ڳالهه آهي. ماڻهن جون سوچون ئي مٽجي ويون، مٿان وري هڪ ميڊيڪل اسٽور جو دڪاندار سو ڊائريڪٽر هيلٿ، سلسلو ڏاڍو سٺو پي هليو. منهنجي پٽ ڊاڪٽر اظهر کي ڪا شڪايت نه هئي. سرڪاري يا آفيسري فرعونيت هڪ ڌڪ سان ختم! اهو ڊئريڪٽر صاحب به پنهنجي خانم سميت ٻئي چوٿين ڏينهن ڊاڪٽر وٽ ايندو هو ۽ پٽ تي ويهي قهوو پي ڪچهري ڪري هليا ويندا هئا. اهو جيڪڏهن فنڊمينٽلزم (مذهبي ڪٽرپڻو) آهي ته بسم الله! اسان کي قبول آهي.
پڇائون ڪيم ته اهو نوجوان بخشدار اسسٽنٽ ڪمشنر ڪيئن ٿيو؟ ڇا ڪوئي پي سي ايس يا سي ايس پيc s p جو امتحان ڏنائين يا ڪنهن پبلڪ سروس ڪميشن آڏو انٽرويو ڏنائين؟ معلوم ٿيو ته نڪو امتحان نڪو انٽرويو! بس امام جمعا، اتي جامع مسجد جي امام کي چون امام جمعا، جي چوڻ تي ٿي ويو. امام جمعا هڪ غير سرڪاري ماڻهو شهر جي هر ننڍي وڏي تي نظر رکڻ وارو هر هڪ شهري ۽ هر هڪ واقعي جي خبر کي شهرين (نمازين) کان روزانو پهچي ٿي ٻيو ته هر نمازي تي سندس نظر رهي ٿي. سندس اٿڻي ويهڻي دوستي، ماحول مشغلا ته سڀ پاڻ پنهنجي سر مهينن جا مهينا بلڪه سالن جا سال ويٺو غور سان جاچي. کيس ان نوجوان جو اٿڻ ويهڻ اخلاق ڪردار ۽ خيالات ويجهڙائي سان ڏسڻ جو موقعو مليو جو هو پنج وقتو نماز با جماعت پڙهڻ وارو هئو ۽ دوستن جو حلقو به سٺو هئس. امام صاحب مٿي لکي موڪليو ته ان کي بخشدار مقرر ڪيو وڃي ۽ هن کي آرڊر ملي ويو. شهر جو هرڪو ماڻهو کيس سڃاڻي پيو ۽ هو به هر شهريءَ کي چڱي طرح ڄاڻي سڃاڻي پيو. مٿس امام جمعا توڙي هر شهري جي نظر هئي ان ڪري کيس خبردار رهڻو ٿي پيو ته متان ڪو غلط ڪم ڪري ويهي. ٻڌايو انهي کان بهتر اڪيڊمي ڪا ٻي؟ ڄڻ ته هر هڪ شهري روزانو سندس خفيه رپورٽ a c r پيو لکي. مون ڏٺو ته فرسٽ ڪلاس نظام پي هليو. سنڌ جو چيف جج جسٽس ڊيوس، کلم کلا چوندو هو ته ”مون کي ايماندار، با اخلاق ۽ باڪردار سبب جج کپي پوءِ ڀلي(علمي ۽ قانوني لحاظ کان) جڏو هجي.“ هي ساڳيو امام جمعا وارو طريقو چئبو ٻيو ڇا؟
ڊاڪٽر اظهر ۽ سندس گهر واريءَ جي بدلي ٿي هڪ ٻئي شهر ۾ جو سپر هاءِ وي تي هو. ٻنهي زال مڙس کي پريشان ڏٺم. مون چيو ”ڇاجي پريشاني پاڻ چڱو ٿيو سواري جي سهوليت ٿيندي“ چيائون ته ”ائين ته ٺيڪ آهي پر ڪڏهن اوچتو ائڪسيڊينٽ ٿي پوندو آهي ته تمام وڏي ذميواري پئجي ويندي آهي. ملم پٽي آپريشن، رت چاڙهڻ، لاش سنڀالڻ، وڏو مسئلو کڙو ٿي ٿو وڃي“ اها ڳالهه منهنجي سمجهه ۾ ويٺي. سڀني صلاح ڏنس ته ”امام جمعا کان موڪلائي پوءِ وڃ!“ پر امام جمعا ڪو حج تي ويل هئو ۽ ٻيو ڪوئي ڪجهه ڪري نٿي سگهيو انهي ڪري حڪم جي پابندي ڪري چارج ڇڏيائين ۽ سامان سڙو ٻڌڻ ۾ لڳي ويا. ٻن ٽن ڏينهن ۾ امام جمعا به حج ڪري جلد ئي واپس اچي ويو ڊاڪٽر اظهر کانئس موڪلائڻ خاطر وٽس ويو. هڪدم پڇيائين ته ”چارج ته ڪونه ڇڏي اٿئي!“ چيائين ته ”وزارت جو حڪم هئو سو چارج ڇڏي اٿم.“ امام جمعا ناراضگيءَ مان چيو ته” منهنجي موٽڻ جو ته انتظار ڪري ها پر خير مان هينئر ٿو وزارت صحت سان ڳالهايان!!“ اتي جو اتي وزارت صحت وارن سان فون تي ڳالهايائين ۽ چيائين ته ”توهان مون کي ههڙو ڊاڪٽر ۽ خانم ڊاڪٽر(ليڊي ڊاڪٽر) ڏيئي سگهندا؟“ هنن جواب ڏنو ته ”خانم ڊاڪٽر ته ڪائي ڪانهي.“ـ ”ته پوءِ هيڏي ساري شهر کي خانم ڊاڪٽر کان ڪيئن خالي رکندو؟ يا ته خانم ڊاڪٽر ڏيو يا بدلي ڪئنسل (رد) ڪيو!“ وزارت وارن چيو ته ”ٺيڪ آهي ڀلي اهو ڊاڪٽر ۽ ڊاڪٽرياڻي اتي ئي رهن. سندن بدلي بند آهي!“ ڊاڪٽر اظهر جيترا سال ايران ۾ رهيو، ساڳئي شهر ارسنجان ۾ ئي رهيو. اهڙو هو جهٽ پٽ نظام برجستو، موثر ۽ بلڪل صحيح.
اسان ارادو ڪيو ته مشهد شريف امام علي رضا عليھ السلام جي زيارت تي وڃجي ڊاڪٽر اسان کي روڪڻ جي ڪوشش ڪئي. چيئين هڪ ته مشهد شريف تمام پري اتر ايران ۾ آهي ٻيو ته عرس جو موقعو آهي رش ڏاڍي هوندي، مٿان توهان جي صحت به ٺيڪ ناهي، خرچ به تمام گهڻو ايندو جو چار ڄڻا اسين ۽ ٽي ڊاڪٽر صاحب وارا هئا خرچ جي پرواهه مون کي ڪانه هئي، ٽي لک تمن (ايراني سڪو) مون وٽ هئا. ارادو به پڪو هو ته قسمت به چڱي هئي. منهنجو ارادو ته ڪربلا موليٰ وڃڻ جو هئو پر خود ايرانين منع ڪئي جو ان وقت ايران عراق لڙائي چوٽ تي هئي. ڊاڪٽر چيو ته کيس هفتو موڪل وٺڻي پوندي ته جيئن اسان کي ڪا دقت پيش نه اچي. مسئلو هو موڪل ملڻ جو سو ڊاڪٽر کي چيم ته اڳواٽ درخواست ڏياري موڪلي. پر هن چيو ته اڳواٽ ضرورت ڪانهي رڳو هڪ ڏينهن پنهنجي سِر شيراز وڃي موڪل منظور ڪرائبي. مان عجب ۾ ته اهو هڪ ڏينهن ۾ بيٺي پير ڪيئن ٿيندو؟ مون چيو پاڻ چڱو، شيراز چڱي طرح سان گهمي وٺبو، سڄي ڏينهن لاءِ اوٽ موٽ مرسيڊيز ٽئڪسي ڪئي سين هزار تمن ۾. ڊاڪٽر اڳواٽ فون ڪري شيرازجي بهترين هوٽل ۾ ڪمرو مخصوصreserve ڪرائي ڇڏيو. صبح جو سوير ناشتو ڪيوسين مس ته ٽئڪسي ۽ ڊرائيور اچي پهتا. مان هٿن سان ناشتو پليٽن ۾ وجهي وڃي ڊرائيور کي ڏنو ۽ چيم ته آغا ناشتو ڪري وٺو ته هلون ٿا. صاف انڪار ڪيائين ۽ موٽائي ڏنائين چي ”مون کي ضرورت ناهي مون ناشتو ڪري ڇڏيو آهي!“ ٿانو موٽائي ڏنائين مان وائڙو وائڙو موٽي اچي ڊاڪٽر اظهر کي ٻڌايو. ڊاڪٽر کلي چيو ته ”باب