ايندو نھ وري ھي وڻجارو

ن هڪ ڀيري سندس دوڪان تي وياسون ۽ هنن گلاب جي ماني موڪلائي، گلاب وٽن ماني کائي، ملي ڪري آيو، پر ڳالهه ڪانه بيٺي. گلاب ٻئي هنڌان شادي ڪري ڇڏي، هٿ کس لڳي پئي آ.
اسلام آباد جي عوامي مرڪز (فوڪ سينٽر) ۾ هڪ نوجوان، ذهين ۽ ترقي پسند جاکوڙي ماڻهو هوندو هو مسٽر جتوئي نالو وسري ويو اٿم. اتي هليو ويس، جتوئي صاحب ڪونه هو. هٿ جي هنر جون آرائشي شيون گهڻيئي پيون هيون پر انهن ۾ به هٻڪار - تڏهن اچي ها جڏهن جتوئي صاحب جهڙو ماڻهو موجود هجي ها. هي نسورو سچ اٿئو ته بيجان شيون به ڳالهائين ٿيون. جڏهن ڪو کين سمجهڻ وارو قدردان حاضر هجي ٿو، شيون نه ڳالهائن ته باقي ڪهڙو مزو، کاڌو اهو جو پاڻ چوي ته مونکي کائو!
اٻاڻڪو ٿي موٽي اچي هوٽل جي ڪمري ۾ ويٺس. مان طبيعتاََ عيش پسند ناهيان جو هرو ڀرو ٺينگ ٽپا ڏيندو وتان. نه ته آساني سان ڪوهه مري وڃي، ٻيو نه ته ديدار بازي جا ڍئو ڪري اچجن ها. پر مون ۾ اها لڇ ئي ڪانهي. دوستن سان به جيسين ساڳي سطح يا هڪجهڙائي واري اڏام (wave length) تي نٿو پهچجي، تيسين تسڪين نٿي ٿئي ۽ پياس نٿي ٻجهي. اهڙي اڪيلائي واري هٻس ۾ سرڪار مير علي احمد خان ٽالپر، ڊفينس منسٽر کي فون ڪيم، جنهن هڪدم ڪرم ڪري سرڪاري گاڏي موڪلي، جي ايڇ ڪيو ۾ گهرائي ورتم. سندس باغ و بهار شخصيت ۽ گفتار جي هٻڪار ۾، منهنجا نراسائي جا سڀ غبار گهڙيءَ ۾ غائب ٿي ويا. سندن ملاقات جو اڳواٽ ذڪر ڪري چڪو آهيان.
اسلام آباد ۾ گهڻائي وڏا آفيسر واقف هئم، پر سڀئي جهڙا ڪل جا بوتا. اهڙن بيجان بوتن وٽ ويٺي جيڪي سو بوجهه ڀاري ٿئي ها، لهي ڪونه ها. اٿنديئي پڇندا ته ڪيئن آيو آهين؟ يعني ڪهڙو ڪم اٿئي؟ اها ته جهڙوڪر بيعزتي ٻيو ڇا. يارن سان ملبو آهي چار ٽهڪ ڏيڻ لاءِ ۽ حالي احوالي ٿيڻ لاءِ نه کين استعمال ڪرڻ لاءِ. اهڙن ڪل جي گهوڙن کان ڀينگ ڀلي! ها، ڊاڪٽر افغان مڙس ماڻهو هو، دلير، دبنگ ۽ پيار جو ڀنڊار. آئي ويل ڪم اچڻ وارو هر ڪو غريب غربو، واقف اڻواقف وٽس حجت ڪري هليو ويندو هو ته ڊاڪٽر افغان ڪم جي پٺيان مڇڏو ٿي لڳندو، جيسين ڪم نه ٿئي تيسين ڊاڪٽر صاحب جو سک ڦٽي پوندو هو. مان شايد اڳيئي سندس ڪجهه واقعا ٻڌائي چڪو آهيان، جڏهن مهراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽي جو وائس چانسلر هو ته هڪ فلسطيني شاگرد کي موچڙا هڻي مارون ڪڍي پڙهڻ تي مجبور ڪيائين. سندس شڪايتن تي جڏهن فلسطين جو نمائندو سفير ان ڇوڪري کي فلسطين واپس ڪرڻ لاءِ وٺڻ آيو ته ڊاڪٽر صاحب ان شاگرد جي ٻانهن ڏيڻ کان انڪار ڪيو، بلڪه سفير سان به اٽڪي پيو. چيائين ته ”مائٽن موڪليو آهيس انجنيئر ٿيڻ لاءِ ۽ مان ائين ڇڏي ڏيانس؟“ چي ”انجنيئر بڻائي پوءِ موڪليندو سانس، ائين نه ڇڏيندو سانس!“ ان شاگرد کي گهرائي، سفير جي روبرو ڇنڊ به ڪڍيائينس ته پاٻوهه ۽ پيار سان به سمجهايائينس ته، ”يار ڏس، تنهنجي ملڪ ۾ ڪيڏا ويل پيا وهايا وڃن، قتلام ۽ لڙائي لڳي پيئي آهي، تنهنجي ملڪ کي انجنيئر ۽ ڊاڪٽر گهرجن، تون آهين جو ڦڏي بازي ڪندو اچين. مان توکي موچڙا هڻي به انجنيئر بڻائيندس. ائين ڪونه ڇڏيندس!“ سفير توڙي شاگرد ڏاڍو متاثر ٿيا ته هي ڪهڙو نه عجيب استاد ۽ انسان آهي. نيٺ ڊاڪٽر افعان ان کي انجنيئر بڻائي ڇڏيو. اهڙا استاد ۽ اهڙا ماڻهو به ناپيد ٿيندا وڃن. اڄ آهي ڪو اهڙو هڪڙو استاد.
بابا مرحوم، علي خان ابڙي هڪ مثالي استاد جي باري ۾ ڪتاب لکيو هو، پيسٽالازي، گهڻن ان ڪتاب جو نالو به نه ٻڌو هوندو. سنڌي ادبي بورڊ ۽ سنڌ الاجي به ور ور ڪري ساڳيا ڪتاب، محض ڪنهن شخصيت کي خوش ڪرڻ لاءِ پيا ڇپائيندا. باقي هڪڙو ڪارآمد ۽ ضروري ڪتاب ڇپائڻ جو خيال ڪڏهن به سندن مٿي ۾ ڪونه آيو هوندو. مان ميمبر هئس. ٻنهي ادارن جو، پر مان پاڻ ڪيئن چوان ته منهنجي بابي جو ڪتاب ڇپايو.
اسان اهڙا حضور شرم! اڄڪلهه جا اديب ته اهڙو جارحاڻو انداز ٿا رکن جو خطن پٺيان خط، شڪايتون، اخبارن ۾ ليک، ٻولڻيءَ (ٽيليفون) تي ٻڙڪاٽ ته ”منهنجو ڪتاب ڇپايو!“
ڊاڪٽر عبدالقدير خان افغان، الله جنت ۾ جايون ڏيس، شينهن مڙس هئو ۽ شينهن بڻيو ويٺو هو. فيڊرل سيڪريٽري هو سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو، پر هئو سڀني تي حاوي، ڪنهن به کاتي (ڊپارٽمينٽ) ۾ ڪم هجي ته ڊاڪٽر صاحب کي چئي ڏسو. اصل پاڻ، پنهنجي سر وڃي، ڪم وٺي ايندو، سنڌي ماڻهن جو ته ڀرجهلو هو پر ٻيا مانڊڻي وارا، گاڏڙا گهلڻ وارا، پٽيوالا، ڪلارڪ، پنجابي پـٺاڻ، سواتي، گلگتي توڙي بلوچ بروهي پنهنجو ڏکڙو کڻي وٽس ويندا هئا ته ڊاڪٽر افغان کي جهڙوڪر چوچڙي لڳي ويندي هئي (بئٽري چارج ٿي ويندي هئي). پنهنجي ڪار ۾ چڙهي هڪڙي هنڌان ٻئي هنڌ پيو هلندو هو. پوليس وارن وٽ به لنگهي ويندو هو ۽ غريب غربي جو ڪم ڪري پوءِ موٽندو هو.
جنرل ضياءَ تائين اهي چُرچون (رپورٽون) پهتيون ته ان کيس فيڊرل سيڪريٽري جي اهم عهدي تان هٽائي پاسيرو هنڌ (سائيڊ پوسٽ) فيڊرل سروس ٽربيونل جو ميمبر ڪري رکيو. ڊاڪٽر صاحب کي ڏکيو ته لڳو پر سندس عهدي ۽ پگهار (گريڊ) ۾ فرق ڪونه پيو. جيڪي سو سندس هلندي پڄندي وڌي وئي. ڀلا هر کاتي جا ڪيس وٽس، يار ويس ۽ هڏ ڏوکي ته هو. پوليس جا ڍِنگ آفيسر، واپڊا، ٽيليفون، اندروني ۽ خارجي کاتي جا عملدار، ريلوي وغيره سڀ هن عدالت جي لپيٽ (جورسڊڪشن) ۾ اچي ٿي ويا. ڪمشنر، آءِ جي پوليس، ڊائريڪٽر جنرل واپڊا، ٽيليفون، ريلوي، عمارات ۽ رستا، قديم آثار ڪوٽ قلعا، سڀ ڪجهه اسانجي نوڪري معاملات واري عدالت جي وڪڙ ۾ هئا. ڊاڪٽر صاحب ۽ مان هونئن ته ڪاليجي دور ۾ به گڏ هئاسين پر ساڻس ويجهڙائپ نوڪري واري دور ۾ ٿي. هڪڙي پاسي اسين ٻه سنڌي ميمبر ٻئي پاسي چوڌري نذير ۽ چيئرمين جسٽس دائود، چوڌري نذير جيتوڻيڪ ڀلو ماڻهو، نيڪ نمازي، ايماندار ۽ قابل تڏهن به دل ۾ گدڙ هئس. مرحوم ۾ اها وڏ هئي جو هڪ ته پاڻ کي نهايت قابل ۽ پارسا سمجهندو هو ٻيو ته اسان ٻنهي خلاف جسٽس دائود سان ٻٽ هئو جيتوڻيڪ پاڻ ٺيٺ ملان ۽ جسٽس دائود دهريو هئو.
مونکي، سراج ميمڻ ۽ نثار ميمڻ کي سنڌ جي گورنر، جنرل عباسي صاحب، سنڌ يونيورسٽي جي مجلس عامله (سينڊيڪيٽ) تي سرڪاري ميمبر ڪري رکيو، معمولي ڳالهه هئي پر فرض ادائي خاطر ۽ شيخ اياز سان ملڻ سانگي ويندا هئاسون. ميمبر صاحب، جيڪي گهڻو ڪري معزز پروفيسر صاحب هئا، انهن جي ڪارڪردگي بددليو ڪري وڌو. وڃڻ تي دل نه ڪڍندي هئي. هيڏو وڏو تعليمي ۽ تدريسي ادارو تنهن ۾ استادن جي ڄنڊا پٽ لڳي پئي هوندي هئي. رڳو هئي سرخرو ٿيڻ جي تمنا ۽ معمولي شخصي فائدا وٺڻ ۽ پنهنجن کي نوازڻ، معاملا وري ڪهڙا! ريزڪي موڪل، غير حاضري جي معافي، ڪوارٽر يا بنگلي جي مرمت، دروازي جو بلٽ ٽٽل آهي. سو نئون پوي، اليڪٽرڪ جو بل، پگهار ۾ واڌارو وغيره وغيره،
صبوح کان شام تائين اها جهڳ جهڳ ڪري وري هيڏو سارو لمبو سفر ڪري رات جو ڪراچي گهر پهچبو هو. اسين ته اچڻ وڃڻ ۽ کا�