ايندو نھ وري ھي وڻجارو

�يدار آهي ۽ اسان جا ڏينهن ڦري ويا آهن. ماءُ پيءُ جي عزت ڪري ٿو هاڻي گهر به ٺهرايون ٿا.“ اڳڪٿي ڪا شيءِ نه ٿيندي آهي. حالتن ۽ ماحول جو جائزو وٺي اندازو لڳائبو آهي. جي اندازو صحيح نڪتو ته اڳڪٿي جي نتيجو ٻيو نڪتو ته ڪنهن کي ياد به ڪونه هوندو ته ڇا چيو ويو هئو.
ڪراچيءَ ۾ رهندي ڄام غلام قادر، ڄام صاحب لس ٻيله سان به دعا سلام ٿي ويم، اياز جڏهن به ڪيسن سانگي سکر کان ڪراچي ايندو هو ته مون سان لهه وچڙ ۾ ايندو هو. هڪ ڏينهن چيائين ته ”جمال لسٻيلو ۽ بلوچستان به سنڌ آهي سو گهمجي!“ مون هڪدم هائو ڪئي. چيو مانس ته ”پروگرام ٺاهي، سکر مان فون تي تاريخون ٻڌي اچي ته هلنداسون. اها منهنجي عادت آهي ته ڪو به ڪم هجي ته انڪار نه ڪندو آهيان. سو بنا سوچ جي هائو ڪري ڇڏيم.
جڏهن اياز سکر مان فون ڪئي تڏهن سوچيم ته هاڻ ڇا ڪجي. پنهنجي نوجوان دوست شمس بلوچ سان صلاح ڪيم. سندس دوستي زهري ڇوڪرن توڻي مير غوث بخش جي ننڍي ڀاءُ سان به هئي. ان چيو ته ”زهري ته آهن نسورو زهر، باقي غوث بخش بزنجي وارا ان ڪم لاءِ موزون ناهن جو هو گهڻو تڻو ڪراچيءَ ۾ ٿا رهن ۽ شهري ماحول جا آهن. نڪي ڪي راڄ ڀاڳ اٿن، جي هنن جي چئي ۾ هجن!“ مون پڇيومانس ته ”ڀلا ڄام صاحب؟“ ٽڙي پيو چي ”هو ته حاڪم آهن. جي اهي بندوبست ڪن ته پوءِ پرواهه ئي ناهي!“ مون شمس بلوچ کي چيو ته ”تون ڄام صاحب وٽ وڃ ۽ مون پاران عرض ڪرينس!“ شمس هڪدم تيار ٿي ويو ۽ شام تائين جواب ڏنائين ته ڄام صاحب جيپ به ڏيڻي ڪئي آهي ۽ پنڌرهن سو روپيا پنهنجي سالي کي ڏنائين ته مهمانن کي شان مان سان گهمائي ڦيرائي اچي. واهه واهه! ٿي ويئي ۽ مان سڪون سان ويهي رهيس.
مقرر ڏينهن تي اياز ناظم آباد ۾ منهنجي گهر آيو. دال ماني کارائي مون گهر جي ٻاهرئين ڪمري ۾ رات رهائي ڇڏيومانس. ٻئي ڏينهن آرام آرام سان تيار ٿياسين. سفر ۾ ڪڏهن به تڪڙ ۽ وٺ وٺان نه ڪجي! شمس بلوچ به اچي نڪتو چي مان به توهان سان هلندس. سمجهايومانس ته ”تون تڪليف ڇو ٿو ڪرين!“ چيائين ته ”سائين بلوچ آهن بکيا، سو مان هوندس ته ڄام صاحب کي رپورٽ ته ڏيندس نه ته ڄام صاحب جو سالو پنڌرهن سو روپيا هڙپ ڪري ويندو!“ وڌيڪ بحث جي گنجائش ڪانه رهي. ڪچڙي منجهند جو آرام سان ٽن جيپن جو قافلو روانو ٿيو: هڪ جيپ ڄام صاحب جي، هڪ شمس جي ۽ هڪ مهاجر دوست شڪار جو شوقين پنهنجي شوق خاطر هليو.
شمس بلوچ جو خدشو صحيح ثابت ٿيو. حب چوڪي ٽپي جڏهن اڳڀرو ٿياسين ته ٻه واٽو آيو. ڄام صاحب جي عزيز گاڏيون روڪرايون، پڇيائين ته ”لسٻيلي هلندؤ يا لاهوت، شاهه نوراني ۽ وندر طرف؟ اسان ته منجهي پياسين. سهي سنبري لسٻيلي لاءِ نڪتا هئاسون. لاهوت ۽ وندر جو ٻڌي دل من هنيوسين. هڪ ڏينهن اڳ سائين جي ايم سيد وٽ سندس سولجر بازار واري بنگلي تي ويا هئاسون. سائين چيو هو ته ”لاهوت ۽ شاهه نوراني تي به وڃجو .. اتي سر معذوري به ٻڌجو!“ ڪنهن سرندي واري کان. لاهوت جو نالو ٻڌي اسين هرکياسون. لاهوت کي سنڌي ڪلچر ۾ وڏي اهميت آهي. جيئن حج ڪرڻ واري کي حاجي چون، تيئن لاهوت واري کي لاهوتي چون. شاهه لطيف به لاهوت ۽ لاهوتي کي ڳايو آهي. سو سڄي پاسي لاهوت طرف لڙي پياسون.
اياز جو لاڙو به ان طرف هئو. جابلو رستو، برپٽ ڪا وسندي ڪانه، وقفي وقفي کان پوءِ رستي جي ڀر ۾ منهه ٺهيل هجن، ڀڙڀانگ خالي ۽ ويران، پر مسافرن جي آسائش لاءِ ڪارآمد آهن. گرمي ۽ جهولو. ٽاڪ منجهند، سو ٻي بجي ڌاري هڪ منهه وٽ ڊاٻو ڪيوسين. شڪاري دوست گلم ڪڍي وڇايو ۽ پٽ تي ويهي رهياسين. پاڻي چڪو مانيءَ لاءِ اشارو ڏنوسين پر ڄام صاحب جي عزيز تي جونءَ به ڪانه چري. ائين هڪ ٻڪرار ڇيلين جي ڇانگ وٺي اچي لنگهيو. ڇيلو چُڪايوسين ته پنجاهه رپين ۾ مليو. شڪاري دوست چلهو، ديڳڙو، چمچو، ڇري وغيره ڪڍي تيار ڪرڻ لڳو. مون پنجاهه رپيا ڪڍي ڇيلو وٺڻ گهريو پر شمس بلوچ منع ڪئي. چيائين ته ”اها ميزبان بلوچ جي بيعزتي آهي، هن جو ڪم آهي ڇيلو وٺڻ!“ پر هن صاحب پنجاهه روپيا ڪونه سهسايا.
شڪر جو مون فروٽ ۽ ڪجهه ٻيون کائڻ جون شيون ورتيون هيون. خاص ڪري ڪرافٽ جو چيز (cheese) جو اياز کي ڪاليجي زماني کان پسند هئو. تڏهن به مانيءَ کانسواءِ ماڻهو بکارو ٿو محسوس ڪري. شڪاري دوست چانور ڪڍي چاڙهيا. ولائتي مٽرن جو دٻو کولي اهو به چانورن ۾ وڌائين. لوڻ مرچ جي چپيٽ ڏئي ديڳڙو لاٿائين ته واهه واهه ٿي وئي. چانورن جي خوشبوءِ ئي عجيب ٿئي ٿي. شوق سان مٽر پلاءُ کائي اڳتي وڌياسين. شمس بلوچ ڪاوڙ ۾ ڳاڙهو ٿي هوريان ميزبان جي شان ۾ ڪجهه گٿا لفظ چيا پر اسان ان ڳالهه کي اهميت ڪانه ڏني. ٽپهري جو اچي لاهوت لا مڪان جي هيٺان بيٺاسون. ايڏو جبل چڙهي ڪير؟ ڏاڪڻ به ٺهيل هئي مان ته هئس دل جو مريض سوچيم ته مان ڪونه چڙهندس. اياز کي به گوڏن جي تڪليف آهي سو اهو به ڪونه چڙهيو باقي بدر ۽ هڪ ٻه ٻيا مٿي چڙهي ويا ۽ تمام دير بعد واپس آيا. اوندهه ٿي وئي هئي. پر شاهه نوراني ڪو بنهه ويجهو هو. رستو به چڱو هئو جبل جي وٽ ڏئي جيپ اچي شاهه نوراني ٻاهران بيٺي. اڳتي پنڌ وڃڻو پيو ۽ وڏي ڳالهه ته هڪ نالو جنهن ۾ چشمي جو پاڻي بيٺل هئو اهو ٽپڻو پيو، شاهه نوراني وٽ ٻه ٽي دوڪان هئا. اسان وڃي درگاهه جي ٿلهي تي ويٺاسون. ڪجهه فقير ۽ زيارتي به هئا. ڄام صاحب جو عزيز وڃي گادي نشين سان مليو. ڄام صاحب جو وڏو نالو هئو سو گادي نشين گهران نڪري اسان سان ملڻ آيو. پٽ تي ويهي اسان سان ڪچهري ڪيائين. ٻڌايائين ته ”هن پڙ تي کٽ ڪانه پوندي آهي هر ڪو پٽ تي سمهندو آهي. مانيءَ جي صلاح هنيائين“ اسان چيس ته ”ڄام صاحب جا مهمان آهيون!“ چيائين ته ”بس پوءِ منهنجا مهمان آهيو!“ اتي جو اتي ڇيلو ڪهارايائين ۽ مانيءَ بابت حڪم احڪام ڏنائين. بزرگ جي مزار جي زيارت لاءِ چيوسينس ته انڪار ڪيائين. چيائين ته ”درگاهه ڪانه کلندي آهي ڪو به اندر ڪونه وڃي. سڀ زيارتي ٻاهران ئي دعائون گهري باسون باسي ويندا آهن“ انهي ۾ الائي ڪهڙو راز هئو؟
شاهه نوراني جي درگاهه هڪ سرسبز ۽ سوڙهي ماٿريءَ ۾ آهي جتي گهڻي وڻراهه ۽ ساوڪ آهي. ٻنهي پاسي اونچا جبل آهن، ماٿريءَ جي وچان هڪ ناليءَ مان چشمي جو مٺو پاڻي، صاف شفاف، وهي ٿو، جو پيئڻ لائق آهي. باقي هيٺ درگاهه وٽ جيڪو پاڻي تلاءَ جي صورت ۾ وهي ٿو سو گندگي وارو آهي جتي زيارتي الائي ڇا ڇا ڪن ٿا. گادي نشين ذات جو بڪڪ آهي. مون چيو مانس ته ”تون ته سنڌي سماٽ آهين. بڪڪ، ڪيهر ابڙن جي شاخ مان آهن.“ ٺيٺ سنڌي ڳالهايائين ٿي ته به چيائين ته ”مان ته بلوچ آهيان!“ برابر جيڪو بلوچستان ۾ رهي ٿو سو بلوچ آهي کڻي واڻيو هجي. شاهه نوراني بابت اها ئي گٺل پيٺل ڪهاڻي ٻڌايائين جيڪا نئنگ جي سرسبز ماٿريءَ ۾ ٻڌي آيا هئاسون چي ”مٿي جبل جي چشمي وٽ گوڪل ديو رهندو هو جو ڏاڍو طاقتور ۽ ظالم هوندو هو. شاهه نوراني جڏهن اهڙيون خبرون ٻڌيون ته جلال ۾ ڀرجي ڪاهي آيو ۽ ديو کي کڻي ج�