ايندو نھ وري ھي وڻجارو

رنگي کان پرڀرو مان ڪيئي دفعا اياز سان ملڻ ويو هئس.
ايم پي هاسٽل ۾ رهندي اياز هڪ لڱا مون کي چيو ته ”هاسٽل ۾ خلاصو ۽ پاسيرو ڪمرو ڏي ۽ ڪار به پنهنجي ڏي ته مان هڪ خاص مهمان سان چار پنج ڏينهن اڪيلائي ۾ گذاريان!“ مون چيو ته ”يونيورسٽي جون ڪارون ته گهڻيئي اٿئي منهنجي سرڪاري ڪار آهي سا مقرر وقتن تي ملندءِ“ چيائين ته ”يونيورسٽي جي ڪار ۽ ڊرائيور استعمال نه ڪندس جو گلا ٿيندي!“ محتاط به ايڏو هئو پر رنگين مزاجي سندس طبيعت جو حصو هئي. مون اهڙو بندوبست ڪيو پر اياز ۽ سندس (نازڪ) مهمان ڪونه آيا. شايد تمام محتاط رهيا. مون کي خبر ڪانه پئي، نڪي مون پڇيو ته مهمان ڪير هو يا ڪير هئي؟
ڪراچي جو مشهور وڪيل ايم ايم پيرزادو اياز جو مداح ۽ هم پيشه هئو. هو اياز لاءِ مڙيئي ڪانه ڪا تقريب ڪندو هو گهڻو ڪري آرمي mess ۾ وٺي ويندو هو جتي هڪ ميجر بروهي سندس دوست ۽ عزازت وارو هوندو هو. اهو اسان جي مهماني ڪندو هو. فوجي مطبخ ۾ هر ڪا شي سستي، وهسڪي ته ائين ٿي هلي جيئن ڪوڪا ڪولا، فوجي آفيسر پاڻي ۽ ڪوڪ ڄڻ پيئن ڪونه ٿا رڳو بيئر ۽ وهسڪيءَ تي مارو. ميجر بروهي مون کي چيو ته توکي سٺي شي ٿو پياريان. گهگهيءَ جهڙي هڪ چيني جي بوتل گهرايائين ۽ ان مان مون کي، مٺو گهاٽو خوشبودار شربت پياريائين. مون کي ڏاڍو وڻيو، چيو مانس ته ”ٻيو گهراءِ!“ مرڪندي چيائين ته ”اهو فرانس جو انگوري وائن (شراب) آهي. ٻيو نه پيءُ ته چڱو!“
فرينچ وائن دنيا ڀر ۾ مشهور آهن. ان وائن جو نالو هو ڊرموهي. اهڙي چڱي شي جي هوندي ماڻهو وهسڪي الائي ڇو ٿا پيئن جيڪا ڪوڙي ۽ سخت ڌپ واري ٿي ٿئي. اهو ميجر بروهي مون کي ويهن پنجويهن سالن کان پوءِ مليو. مون ڪونه سڃاتومانس پاڻ واقفيت ڪرايائين. پوءِ ته ڏاڍو قرب سان ملياسون. چيو مانس ته ”تون هاڻي برگيڊيئر ٿي ويو هوندين؟“ ته چيائين دعا ڪيو نالو ويو آهي. معنيٰ اڃا برگيڊيئر ڪونه ٿيو هو. سنڌي يا بلوچ آفيسر کي ڪٿي ٿو پروموشن ملي! ڪرنل بچل سومرو مون سان گڏ اين اي ڊي انجنيئرنگ ڪاليج ۾ هو. بي اِي انجنيئري جو امتحان پاس ڪري وڃي فوج ۾ ليفٽيننٽ ٿيو. اهو به ائين چوندو هو ته ”نالو ويو آهي، بس برگيڊيئر ٿيڻ وارو آهيان!“ مرندي مري ويو ڪونه ٿيو. سندس هم ڪلاسي سڀ جو سڀ چيف انجنيئر ٿي ويا. ڪي ته سيڪريٽري به ٿيا. بچل اهوئي ڪرنل رهيو. شانائتو ۽ شاندار ماڻهو هو. سدائين چوندو هو ته ”اڇي چمڙي واريءَ سان شادي ڪندس!“ ۽ نيٺ هڪ جرمن ليڊيءَ سان شادي ڪيائين. فوجي آفيسر جي حيثيت ۾ ڊفينس ۾ هڪ ننڍڙو بنگلو ٺهرايائين جتي سندس پويان عزت ۽ آبرو سان رهن پيا.
ايم ايم پيرزادي هڪ دفعو منهڙو تي سرڪاري بنگلي تي دعوت ڪئي. بنگلو پهاڙيءَ جي چوٽ تي سمنڊ جي ڪپ تي هو. ڏاڍو وڻندڙ نظارو هو. سمنڊ جون ڇوليون پهاڙيءَ سان ٽڪرائي مٿي ڇال ڏئي رهيون هيون. بنگلو نيوي (بحري فوج) وارن جو هو ۽ ميجر بروهي معرفت مليو هو. ان ڏينهن مون کي خبر پئي ته منهڙو جيڪو ننڍو ٻيٽ هئو سو ٻيٽ نه رهيو هو. فوجين لاءِ هڪ زميني رستي سان ڳنڍيو ويو هو. ايس ايس دلاور بحري مرڪز آهي اتان رستو ڪڍائي، الائي پل ٻڌي، منهڙي سان ملايو ويو هو. رات جو وڳڙو هو ۽ اسان ڪارن ۾ ويهي خاص پاس (اجازت نامي) ذريعي منهڙي پهتاسين منهنجي لاءِ اها عجب ۽ انوکي ڳالهه هئي. نه ته ننڍي هوندي ڪياماڙيءَ کان لانچ ۾ چڙهي ماڻهو منهڙو گهمڻ ايندا هئا. لانچ سڄي پئي لڏندي هئي ۽ ماڻهو خاص ڪري ٻار ۽ زائفون ڇولين کان ڊڄندا هئا.
منهڙو هڪ صاف سٺو علائقو هوندو هو جتي بريڪ واٽر ۽ لائٽ هائوس ڏسي، تفريح ڪري گهمي ڦري ايندا هئا. هاڻي ته توبهه گند ٿي ويو آهي. ماڻهو ڪچا ۽ ڪکاوان گهر ٺاهيو دڪان ڪڍيون ويٺا آهن. گهٽين ۽ رستن مان ڌپ پئي اچي. جتي ڪٿي ائين ٿي ويو آهي. ڪراچي، حيدرآباد ۽ سکر سڀ گندا ٿي ويا آهن. ماڻهو گندا هوندا ته ملڪ به گندو ۽ ڌپيلو ٿي ويندو. الٽو دانهن اها ته صفائي پوري ناهي. ڀائي ڪچرو اڇليو گٽرن ۾ ته گٽرا اٿلندا ڪونه؟ نالن ۾ ايڏو ڪچرو اڇليو وڃي ٿو جو مينهن پوي ته رستن تي ٻوڙان ٻوڙ ٿي وڃي ٿي. ٻيو ته ٺهيو ڪلفٽن ڪوٺاري پارڪ (هوا بندر) جتي مک پئي ترڪندي هئي ۽ هانءُ ٺري پوندو هو اتي به گند ڪچرو ڌپ دوڪان ۽ پان جون پڪون، صدر وارو جهانگير پارڪ جتي شام جو صاف پارسي ماڻهو ۽ سندن خواتين اچي سير ڪندا ۽ ورزشون ڪندا هئا اتي به ڌپ، قبضا ۽ ڪچرو. اسان وٽ الٽو دستور آهي. ڏوهه پاڻ کي ڪونه، ٻين کي گاريون ڏينداسون. حيدرآباد جو هيرآباد وارو علائقو جنهن کي پئرس سڏيو ويندو هو سو به اتي جي مڪينن خلاف دانهون ۽ فرياد پيو ڪري. ڇو نه ڪندو؟ لال قلعي يا لاهور واري شيش محل ۾ ٻاليشاهي ويهاريا وڃن ته شيش محل فرياد ڪين ڪندو؟ ٻاليشاهي معاف ڪن. منهنجو مطلب سندن دل آزاري ناهي قلم جي نوڪ وهي وئي. منهڙي تي به شايد ڪو اڙيو ٿڙيو منهه ٺهيل هئو ۽ انومان آهي ته ان مان سڄي ٻيٽ تي نالو ئي منهڙو پئجي ويو. پوءِ جڏهن ڪانءُ اچي ڪانگيرو ڪندا ته ڪاراڻ، وٺيون ۽ ڪان ڪان جون شور ۽ غل ته ٿيندا ئي. هنجهه هليا ويا.
اڄ نه اوطاقن ۾ تازا پٿر ڪک
آديسي اٿي ويا، پئي اڏامي رک
سامي کڻي سنک، وڄائي واٽ ٿيا
(شاهه)
موزون شعر ته وليداد جو هئو ته
”جتي هنج هئا، اتي ڪانون ڪانگيرا ڪيا،
ويـچـارا ولـيـداد چـوي ولـر ڪري ويا،
اچــي ال پــيــا هــاڻــي انــهـيءَ ڀـيـڻـئـيـن.
پر شاهه سائين جي بيت ۾ درد pathos وڌيڪ آهي مون ۾ به هن وقت درد ڀريل آهي اندر ٿو سڙي پر پڄرڻ مان ڪهڙو سود؟ تاريخ جون ستم ظريفيون آهن. سو جڏهن تاريخ موٽ کائي. اياز چواڻي ته
ٽڙي پوندا ٽارئين جڏهن ڳاڙها گل، تڏهن ملنداسون.
اهم سوال اهو آهي ته ڪڏهن ۽ ڪينءَ ٽڙندا ڳاڙها گل؟ خيال هئم ته ان موضوع تي جدا ڪتاب لکندس پر پاڻ ۾ اهڙي ٿوم ڪانه ڀانيم. رسول بخش پليجو اهو ڪم هٿ ۾ کڻي ته ڪري سگهي ٿو. ايندڙ پيڙهيون کيس ياد ڪنديون ۽ امر ٿي ويندو.
انهن وقتي ملاقاتن کان گهڻا سال پوءِ اياز مستقل طور ڪراچي اچي ويو. وائس چانسلر جو عهدو ڇڏڻ کانپوءِ سکر ۾ وڪالت ڪيائين ۽ ڏاڍو شان سان وقت گذاريائين. مان جڏهن هاءِ ڪورٽ جو رجسٽرار هئس ته ساڻس سکر ۾ مليو هئس. وڏو شان مان هئس ۽ وڪالت به اوج تي هئس. سکيو ستابو هو. محل نما گهر هئس ۽ سٺي آفيس جدا جاءِ ۾ هئس. پئسو به چڱو ٺاهيائين. هاءِ ڪورٽ ڪراچي ۾ ڪيس هلائڻ ايندو هو ته ملاقاتون ٿينديون هيون. اوچتو سندس صحت خراب ٿيڻ لڳي. دل جي بيماري ٿيس. جنهن جو دماغ تي به اثر ٿيو. گهڻا علاج ڪرائڻ کان پوءِ ڊاڪٽري صلاح تي ڪراچي ۾ رهائش اختيار ڪيائين. پرنس ڪامپليڪس ۾ ٻه فليٽون ورتائين ۽ هڪ پنهنجي ڊاڪٽر پٽ سليم کي ڏنائين. سليم سندس گهڻو خيال رکيو پر سليم پنجاب مان شادي ڪئي ۽ ڪجهه گهرو اختلاف اڀريا. سوچ جا ننڍا ننڍا اختلاف ته ٿين ٿا پر اياز